नैसर्गिक संसाधने

1. नैसर्गिक साधन संपत्ती (Natural Resources): नैसर्गिक साधन संपत्ती म्हणजे निसर्गात निर्माण झालेले आणि मानवी जीवनासाठी उपयुक्त असलेले घटक.
2. अजैविक साधन संपत्ती (Abiotic Resources): या प्रकारात हवा, पाणी, जमीन, खनिजे, आणि ऊर्जा स्त्रोत (solar energy) यांचा समावेश होतो.
3. जैविक साधन संपत्ती (Biotic Resources): जैविक साधन संपत्ती म्हणजे सजीव सृष्टीतील वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजंतू आणि त्यांची उत्पादने.
4. नवीकरणीय साधन संपत्ती (Renewable Resources): ही साधन संपत्ती नैसर्गिकरित्या पुन्हा निर्माण होते, जसे की सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा, पाणी आणि वने. यांचा वापर वारंवार करता येतो.
5. अनवीकरणीय साधन संपत्ती (Non-Renewable Resources): ही साधन संपत्ती मर्यादित आहे आणि ती पुन्हा निर्माण होण्यासाठी खूप वेळ लागतो, जसे की खनिज तेल, कोळसा, आणि नैसर्गिक वायू.

लोकसंख्या वाढ हा नैसर्गिक संसाधनांवरील सर्वात मोठा दबाव आहे. वाढत्या लोकसंख्येमुळे पाणी, जमीन, हवा आणि खनिजे यांसारख्या संसाधनांची मागणी वाढली आहे.

औद्योगिकीकरण, शहरीकरण आणि रासायनिक शेतीमुळे प्रदूषण वाढले आहे. यामुळे नैसर्गिक संसाधनांची गुणवत्ता घटली आहे आणि ते वापरण्यास अयोग्य झाले आहेत.

शेती, उद्योग आणि घरांसाठी जमिनीची मागणी वाढल्यामुळे जंगलतोड झाली आहे. यामुळे वन्यजीवनावर परिणाम झाला आहे आणि पर्यावरणीय संतुलन बिघडले आहे.

पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन न केल्यामुळे अनेक ठिकाणी पाण्याची कमतरता आहे. सिंचनासाठी पाण्याचा जास्त वापर, पाण्याची गळती आणि प्रदूषण यामुळे पाण्याची उपलब्धता कमी झाली आहे.

अवैज्ञानिक पद्धतीने खाणकाम केल्याने जमिनीची धूप होते, प्रदूषण वाढते आणि नैसर्गिक अधिवासांचे नुकसान होते.

हवामान बदलामुळे नैसर्गिक संसाधनांवर गंभीर परिणाम होत आहेत. अनियमित पाऊस, दुष्काळ, पूर आणि तापमान वाढ यामुळे शेती आणि पाण्यावर परिणाम झाला आहे.

नैसर्गिक अधिवासांचे नुकसान आणि प्रदूषणामुळे अनेक वनस्पती आणि प्राणी extinct होण्याच्या मार्गावर आहेत.

नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे प्रकार:

1. जैविक साधनसंपत्ती: या प्रकारात वनस्पती, प्राणी आणि सूक्ष्मजीव यांचा समावेश होतो. ही साधनसंपत्ती आपल्याला अन्न, वस्त्र, निवारा आणि औषधे पुरवते.
2. अजैविक साधनसंपत्ती: या प्रकारात हवा, पाणी, जमीन, खनिजे आणि ऊर्जा स्त्रोत यांचा समावेश होतो. ही साधनसंपत्ती आपल्याला ऊर्जा, बांधकाम साहित्य आणि इतर आवश्यक वस्तू पुरवते.
3. नवीकरणीय साधनसंपत्ती: ही साधनसंपत्ती नैसर्गिकरित्या पुन्हा भरली जाते, जसे की सौर ऊर्जा, पवन ऊर्जा आणि जलविद्युत ऊर्जा.
4. अनवीकरणीय साधनसंपत्ती: ही साधनसंपत्ती मर्यादित आहे आणि ती पुन्हा भरली जाऊ शकत नाही, जसे की कोळसा, पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू.

नैसर्गिक साधनसंपत्तीची वैशिष्ट्ये:

1. उपलब्धता: नैसर्गिक साधनसंपत्ती पृथ्वीवर विविध ठिकाणी वेगवेगळ्या प्रमाणात उपलब्ध आहे. काही ठिकाणी विपुल प्रमाणात साधनसंपत्ती आहे, तर काही ठिकाणी ती दुर्मिळ आहे.
2. वितरण: नैसर्गिक साधनसंपत्तीचे वितरण असमान आहे. काही विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्रांमध्ये विशिष्ट प्रकारची साधनसंपत्ती केंद्रित आहे.
3. उपयोगिता: नैसर्गिक साधनसंपत्ती मानवी जीवनासाठी अत्यंत उपयोगी आहे. ती आपल्याला अन्न, वस्त्र, निवारा, ऊर्जा आणि इतर आवश्यक वस्तू पुरवते.
4. मर्यादितता: काही नैसर्गिक साधनसंपत्ती, जसे की खनिज तेल आणि कोळसा, मर्यादित आहेत आणि त्यांचे अत्यधिक उपयोग केल्यास त्या लवकरच संपू शकतात.
5. पर्यावरणात्मक महत्त्व: नैसर्गिक साधनसंपत्ती पर्यावरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. त्यांचे जतन करणे पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी आवश्यक आहे.