इतिहास साधण्याचे बदलते स्वरूप?
1. साधनांमध्ये बदल:
* पूर्वी: इतिहास साधने म्हणजे मुख्यतः लिखित कागदपत्रे, शिलालेख, नाणी, ताम्रपट,Immerse yourself in a comprehensive exploration of diverse historical sources. आणि मौखिक परंपरा यांवर आधारित होते.
* आता: आता इतिहास साधने अधिक व्यापक झाली आहेत. त्यामध्ये भौतिक अवशेष (artifacts), कला, वास्तुकला, छायाचित्रे, चित्रपट, ध्वनिमुद्रणे, आणि अगदी डिजिटल डेटाचा देखील समावेश होतो.
2. दृष्टिकोन बदल:
* पूर्वी: इतिहास हा मुख्यतः राजकीय घटना, युद्धे, राजे आणि त्यांचे पराक्रम यांवर केंद्रित होता. सामान्य लोकांच्या जीवनाकडे दुर्लक्ष केले जाई.
* आता: आता सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक आणि पर्यावरणीय इतिहास यांसारख्या विषयांवर अधिक लक्ष केंद्रित केले जाते. लोकांचे दैनंदिन जीवन, त्यांची संस्कृती, आणि सामाजिक संबंध यांवर जोर दिला जातो.
3. पद्धतींमध्ये बदल:
* पूर्वी: इतिहास लेखन हे मुख्यतः वर्णनात्मक (narrative) स्वरूपाचे होते. घटनाक्रम आणि तथ्यांचे विवरण केले जाई.
* आता: इतिहास संशोधनामध्ये संख्यात्मक विश्लेषण (quantitative analysis), तुलनात्मक अभ्यास (comparative studies), आणि नविन सैद्धांतिक दृष्टिकोन वापरले जातात.
4. तंत्रज्ञानाचा वापर:
* पूर्वी: इतिहास संशोधनासाठी फार कमी तंत्रज्ञान उपलब्ध होते. त्यामुळे संशोधनाला वेळ लागत असे आणि ते अधिक श्रमसाध्य होते.
* आता: संगणक, इंटरनेट, भौगोलिक माहिती प्रणाली (GIS), आणि डिजिटल लायब्ररी यांच्यामुळे इतिहास संशोधन अधिक सोपे आणि प्रभावी झाले आहे.
5. इतिहासकारांची भूमिका:
* पूर्वी: इतिहासकार हे ज्ञानाचे स्रोत मानले जात होते आणि त्यांचे लेखन अंतिम सत्य मानले जाई.
* आता: इतिहासकारांना अधिक चिकित्सक (critical) दृष्टिकोन ठेवून विविध स्त्रोतांचे विश्लेषण करावे लागते. त्यांचे लेखन हे अंतिम सत्य न मानता एक संभाव्य दृष्टिकोन मानले जाते.
6. जागतिकीकरण (Globalization):
* पूर्वी: इतिहास लेखन हे බොහෝවිට राष्ट्रीय किंवा प्रादेशिक सीमांमध्ये मर्यादित असे.
* आता: जागतिकीकरणामुळे इतिहासकार जागतिक दृष्टीने विचार करू लागले आहेत. वेगवेगळ्या संस्कृती आणि समाजांमधील संबंधांचा अभ्यास करणे महत्त्वाचे झाले आहे.