स्थुल अर्थशास्त्राच्या मुलभूत संकलपना स्पष्ट करा?
स्थूल अर्थशास्त्र (Macroeconomics) अर्थव्यवस्थेचा एकत्रितपणे अभ्यास करते. यात राष्ट्रीय उत्पन्न, एकूण मागणी, एकूण पुरवठा, रोजगार, महागाई, आणि आर्थिक वाढ यांचा समावेश होतो. या संकल्पना खालीलप्रमाणे आहेत:
-
राष्ट्रीय उत्पन्न (National Income):
एका वर्षाच्या कालावधीत देशात उत्पादित झालेल्या वस्तू व सेवांच्या एकूण मूल्याला राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणतात. यात GDP (Gross Domestic Product) आणि GNP (Gross National Product) यांचा समावेश होतो.
- GDP: देशाच्या सीमेमध्ये उत्पादित वस्तू आणि सेवांचे बाजारभावानुसार केलेले मूल्यमापन.
- GNP: देशाच्या नागरिकांनी देशांतर्गत आणि परदेशात उत्पादित केलेल्या वस्तू आणि सेवांचे मूल्य.
-
एकूण मागणी (Aggregate Demand):
अर्थव्यवस्थेतील वस्तू व सेवांसाठी एकूण मागणी म्हणजे एकूण मागणी. यात उपभोग खर्च (Consumption), गुंतवणूक खर्च (Investment), सरकारी खर्च (Government Expenditure), आणि निव्वळ निर्यात (Net Exports) यांचा समावेश होतो.
सूत्र: AD = C + I + G + (X - M)
-
एकूण पुरवठा (Aggregate Supply):
अर्थव्यवस्थेत उत्पादित वस्तू व सेवांचा एकूण पुरवठा म्हणजे एकूण पुरवठा. हा पुरवठा देशातील उत्पादन क्षमता आणि किमती पातळीवर अवलंबून असतो.
-
रोजगार (Employment):
अर्थव्यवस्थेतील लोकांची काम करण्याची क्षमता आणि इच्छा असूनही ज्यांना काम मिळत नाही, त्यांची संख्या म्हणजे बेरोजगारी. स्थूल अर्थशास्त्र रोजगाराच्या पातळीचा अभ्यास करते.
-
महागाई (Inflation):
वस्तू आणि सेवांच्या किंमतीत सतत वाढ होणे म्हणजे महागाई. महागाईचा दर मोजण्यासाठी ग्राहक किंमत निर्देशांक (Consumer Price Index - CPI) आणि घाऊक किंमत निर्देशांक (Wholesale Price Index - WPI) वापरले जातात.
-
आर्थिक वाढ (Economic Growth):
देशाच्या राष्ट्रीय उत्पन्नात वाढ होणे म्हणजे आर्थिक वाढ. हे GDP च्या वाढीच्या दरावरून मोजले जाते. आर्थिक वाढ देशाच्या विकासासाठी आवश्यक आहे.
स्थूल अर्थशास्त्र या मूलभूत संकल्पनांच्या आधारावर अर्थव्यवस्थेचे विश्लेषण करते आणि धोरणे ठरवते.
अधिक माहितीसाठी: इन्व्हेस्टोपेडिया - मॅक्रोइकॉनॉमिक्स