स्थूल अर्थशास्त्र

 

स्थूल अर्थशास्त्राच्या मुलभूत संकल्पना 

१) राष्ट्रीय उत्पन्न :

राष्ट्रीय उत्पन्न हे देशाच्या आर्थिक व्यवहारांशी संबंधित असते त्याला देशाचे एकूण उत्पन्न असेही म्हणतात. “एका आर्थिक वर्षात अर्थव्यवस्थेमध्ये उत्पादित झालेल्या अंतिम वस्तू व सेवांची बाजारभावानुसार केलेली गणना म्हणजे राष्ट्रीय उत्पन्न होय.”

२) समग्र बचत :

उत्पन्नाचा असा भाग, जो भविष्यातल्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी सध्याच्या उपभोगाचा त्याग करून शिल्लक राहतो त्यास बचत असे म्हणतात. तसेच बचत म्हणजे उत्पन्नाचा असा भाग, जो चालू उपभोगावर खर्च केला जात नाही. अर्थव्यवस्थेतील बचतीचे एकूण प्रमाण म्हणजे ‘समग्र बचत’ होय.

३) समग्र गुंतवणूक :

बचतीतून भांडवलाची निर्मिती होते आणि भांडवलाचा वापर उत्पादन प्रक्रियेसाठी करणे म्हणजे गुंतवणूक होय. उदा. यंत्रसामग्री, उपकरणे इत्यादी. अर्थव्यवस्थेतील गुंतवणुकीचे एकूण प्रमाण म्हणजे ‘समग्र गुंतवणूक’ होय.

४) व्यापार चक्र :

अर्थव्यवस्थेत घडून येणाऱ्या आर्थिक चढ-उतारामुळे जे बाजारात बदल घडून येतात त्यांना व्यापार चक्रे असे म्हणतात. चढ आणि उतार म्हणजे तेजी व मंदी होय.

सातत्याने सामान्य किंमत पातळीत होणारी वाढ म्हणजे तेजी होय. सातत्याने सामान्य किंमत पातळीत होणारी घट म्हणजे मंदी होय.

५) आर्थिक वृद्धी :

आर्थिक वृद्धी या संकल्पनेला संख्यात्मक दृष्टीकोन आहे. सोप्या शब्दांत सांगायचे तर आर्थिक वृद्धी म्हणजे दीर्घकाळात देशाच्या वास्तव उत्पन्नात झालेली संख्यात्मक वाढ होय.

६) आर्थिक विकास :

आर्थिक विकासात गुणात्मक दृष्टीकोन आहे. आर्थिक विकास म्हणजे आर्थिक वृद्धीसोबत मानवाच्या कल्याणासाठी आवश्यक असणाऱ्या घटकांमध्ये गुणात्मक बदल घडवून आणणे होय. उदा. शिक्षण, आरोग्य इत्यादी.

स्थूल अर्थशास्त्राची (Macroeconomics) वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:

थोडक्यात, स्थूल अर्थशास्त्र हे अर्थव्यवस्थेच्या मोठ्या घटकांचे विश्लेषण करून आर्थिक धोरणे ठरवण्यासाठी आणि आर्थिक विकासाला चालना देण्यासाठी मार्गदर्शन करते.

                         स्थूल अर्थशास्त्रात अर्थव्यवस्थेतील समग्र घटकांचा अभ्यास केला जातो . उदा. राष्ट्रीय उत्पन्न , राष्ट्रीय उत्पादन , राष्ट्रीय रोजगार , सर्वसाधारण किंमत पातळी , व्यापारचक्र इत्यादी .

                              स्थूल अर्थशास्त्र राष्ट्रीय उत्पन्नाची संकल्पना त्याचे विविध घटक , मापन पद्धती इत्यादीचा अभ्यास करते . हे एकूण मागणी व एकूण पुरवठाशी संबंधित आहे . तसेच यात राष्ट्रीय उत्पन्नातील चढ-उतार , व्यापारचक्रतील तेजी-मंदी या कारणांचे व बदलांचे स्पष्टीकरण करते .

                                   स्थूल अर्थशास्त्राच्या सर्वसाधारण समतोलाचे विश्लेषण केले जाते . यामध्ये एकूण घटकांचा वर्तनाशी आणि त्यांच्या कार्यपद्धतीशी संबंधित आहे . सर्वसाधारण समतोल संपूर्ण अर्थव्यवस्थेत मागणी , पुरवठा व किंमत यांच्या वर्तनाशी निगडित आहे . 

                              स्थूल विश्लेषणात उत्पन्न , उत्पादन , रोजगार , गुंतवणूक , किंमतपातळी यांसारख्या आर्थिक परस्परावलंबन विचारात घेतले जाते . उदा. गुंतवणूक पातळीत होणाऱ्या बदलांचा अंतिम परिणाम , उत्पन् , एकूण उत्पादन , रोजगार आणि आर्थिक वृद्धीवर होतो .

                             स्थूल अर्थशास्त्रात राशी पद्धधतीचा अवलंब केला जाते . यामध्ये केवळ एका घटकाचा अभ्यास नसून संपूर्ण अर्थव्यवस्थेचा अभ्यास केला जातो . प्रा . बोल्डींग यांच्या मते ,

                      " जंगल म्हणजे संपूर्ण झाडांचा समूच्चय असतो . परंतू त्यात एका विशिष्ट झाडाची गुणवैशिष्ट्ये दिसून येत नाही " यातून सूक्ष्म अर्थशास्त्र व स्थूल अर्थशास्त्रातील यांमधीत फरक दर्शविला जातो .

                           स्थूल अर्थशास्त्र वृद्धीची प्रारूपे विकसित करण्यासाठी उपयुक्त ठरते . आर्थिक विकासाच्या अभ्यासासाठी ही प्रारूपे उपयोगी ठरतात . उदा . देशांच्या आर्थिक विकासाच्या अभ्यासासाठी मूलभूत व अवजड उद्योगांवर भर देणारे महालनोबीस वृद्धी प्रारूप .

                         स्थूल अर्थशास्त्रात सर्वसाधारण किंमत पातळी निश्चित त्यातील बदलांचा अभ्यास केला जातो . सर्वसाधारण किंमत पातळी म्हणजे अर्थव्यवस्थेतील सदस्यस्थितील उत्पादित केलेले सर्व वस्तू व सेवांच्या किंमतीची सरासरी होय .

                        लॉर्ड केन्सच्या मते " स्थूल अर्थशास्त्र हे आर्थिक समस्या सोडविण्याच्या धोरणांची चर्चा करणारे शास्त्र आहे " . उदा . भाववाढ नियंत्रण , रोजगारनिर्मिती , अर्थव्यवस्थेला मंदीतून बाहेर काढाणे इ.

धन्यवाद...!!

नाही, स्थूल अर्थशास्त्रात वैयक्तिक वर्तनाचा अभ्यास केला जात नाही. स्थूल अर्थशास्त्र (Macroeconomics) हे अर्थव्यवस्थेच्या मोठ्या भागांचे विश्लेषण करते, जसे की राष्ट्रीय उत्पन्न, बेरोजगारी, महागाई आणि आर्थिक वाढ. यात एकूण मागणी (Aggregate Demand) आणि एकूण पुरवठा (Aggregate Supply) यांचा अभ्यास केला जातो.

वैयक्तिक घटकांचा अभ्यास सूक्ष्म अर्थशास्त्रात (Microeconomics) केला जातो. सूक्ष्म अर्थशास्त्र वैयक्तिक ग्राहक, उत्पादक आणि बाजारांतील घटकांवर लक्ष केंद्रित करते.

• स्थूल अर्थशास्त्र:
  • संपूर्ण अर्थव्यवस्थेचा अभ्यास
  • राष्ट्रीय उत्पन्न, बेरोजगारी, महागाई, आर्थिक धोरणे इत्यादींचा अभ्यास
• सूक्ष्म अर्थशास्त्र:
  • वैयक्तिक ग्राहक आणि उत्पादकांचा अभ्यास
  • मागणी, पुरवठा, किंमत निश्चिती, उत्पादन खर्च इत्यादींचा अभ्यास

त्यामुळे, स्थूल अर्थशास्त्र वैयक्तिक वर्तनाऐवजी व्यापक आर्थिक घटकांवर लक्ष केंद्रित करते.

स्थूल अर्थशास्त्राच्या मूलभूत संकल्पना:

स्थूल अर्थशास्त्र (Macroeconomics) अर्थव्यवस्थेचा एकत्रितपणे अभ्यास करते. यात राष्ट्रीय उत्पन्न, एकूण मागणी, एकूण पुरवठा, रोजगार, महागाई, आणि आर्थिक वाढ यांचा समावेश होतो. या संकल्पना खालीलप्रमाणे आहेत:

स्थूल अर्थशास्त्र या मूलभूत संकल्पनांच्या आधारावर अर्थव्यवस्थेचे विश्लेषण करते आणि धोरणे ठरवते.

अधिक माहितीसाठी: इन्व्हेस्टोपेडिया - मॅक्रोइकॉनॉमिक्स

प्रवेग तत्त्व (Acceleration Principle):

प्रवेग तत्त्व हे अर्थशास्त्रातील एक सिद्धांत आहे. मागणीतील बदलांचा गुंतवणुकीवर कसा परिणाम होतो हे या तत्त्वामध्ये स्पष्ट केले जाते.

सिद्धांतानुसार:

• जेव्हा वस्तू व सेवांच्या मागणीत वाढ होते, तेव्हा उत्पादक अधिक उत्पादन करण्यासाठी नवीन गुंतवणूक करतात.
• या गुंतवणुकीमुळे मागणी आणखी वाढते.
• मागणी वाढल्यामुळे गुंतवणुकीत वाढ होते आणि गुंतवणुकीतील वाढ मागणीला अधिक उत्तेजन देते.

उदाहरण:

एका कंपनीला मागील वर्षाच्या तुलनेत या वर्षी दुप्पट उत्पादन करायचे आहे. दुप्पट उत्पादन करण्यासाठी कंपनीला नवीन यंत्रसामग्री खरेदी करावी लागेल, म्हणजेच गुंतवणूक वाढवावी लागेल.

निष्कर्ष:

प्रवेग तत्त्व मागणी आणि गुंतवणूक यांच्यातील संबंध दर्शवते. मागणीतील बदल गुंतवणुकीवर परिणाम करतात आणि गुंतवणुकीतील बदल मागणीला चालना देतात, हे यातून स्पष्ट होते.