अंगणवाडी म्हणजे काय?

अंगणवाडी ही भारत सरकारद्वारे चालवली जाणारी ग्रामीण स्तरावरील बाल विकास केंद्रे आहेत. एकात्मिक बाल विकास सेवा (ICDS) कार्यक्रमाचा भाग म्हणून ह्या केंद्रांची स्थापना करण्यात आली आहे. ६ वर्षांखालील मुलांचे आरोग्य, पोषण आणि शिक्षण सुधारणे हा या योजनेचा उद्देश आहे.

अंगणवाडीची उद्दिष्ट्ये:

• ६ वर्षांखालील मुलांच्या पोषण आणि आरोग्याची स्थिती सुधारणे.
• मुलांच्या शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक विकासाचा पाया मजबूत करणे.
• मृत्यू दर, कुपोषण आणि शाळेतील गळती कमी करणे.
• बाल विकासाला प्रोत्साहन देण्यासाठी मातांना सक्षम करणे.

अंगणवाडीतील सेवा:

1. आहार:
   • मुले (६ महिने ते ६ वर्षे): पोषण आहार दिला जातो. उदा. बालभोग, लाडू, फळे, कडधान्ये.
   • गरोदर आणि स्तनपान करणार्‍या माता: त्यांना पौष्टिक आहार आणि आरोग्य शिक्षण दिले जाते.
2. आरोग्य सेवा:
   • लसीकरण: बालकांना विविध रोगांपासून वाचवण्यासाठी लसी दिल्या जातात.
   • आरोग्य तपासणी: नियमित आरोग्य तपासणी केली जाते.
   • पोषणाबद्दल मार्गदर्शन: कुपोषित बालकांना विशेष पोषण मार्गदर्शन दिले जाते.
3. शिक्षण:
   • पूर्व-शालेय शिक्षण: ३ ते ६ वर्षे वयोगटातील मुलांना खेळ, गाणी, गोष्टींच्या माध्यमातून शिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे ते शाळेसाठी तयार होतात.
4. आरोग्य आणि पोषण शिक्षण:
   • मातांना मुलांच्या आरोग्यासंबंधी आणि पोषणासंबंधी शिक्षण दिले जाते.
5. संदर्भ सेवा:
   • ज्या बालकांना विशेष वैद्यकीय मदतीची गरज आहे, त्यांना आरोग्य केंद्रांमध्ये पाठवले जाते.

अंगणवाडीतील आहार योजना:

अंगणवाडीमध्ये बालकांसाठी आणि गर्भवती तसेच स्तनपान करणाऱ्या महिलांसाठी आहाराची विशेष योजना असते.

• बालकांसाठी (६ महिने ते ३ वर्षे): घरी घेऊन जाण्यासाठी तयार आहार (Take-Home Ration) दिला जातो.
• बालकांसाठी (३ ते ६ वर्षे): सकाळी नाश्ता आणि दुपारचे जेवण दिले जाते.
• गरोदर आणि स्तनपान करणाऱ्या माता: त्यांना पोषण आहार दिला जातो, ज्यामुळे त्यांच्या आरोग्याची काळजी घेतली जाते आणि बालकाला पुरेसे पोषण मिळते.

अंगणवाडीचे महत्त्व:

अंगणवाडी ग्रामीण भागातील मुलांसाठी आणि महिलांसाठी एक महत्त्वपूर्ण केंद्र आहे. यामुळे बालमृत्यू दर आणि कुपोषण कमी होण्यास मदत होते, तसेच मुलांच्या शिक्षणाची सुरुवात होते.

अधिक माहितीसाठी:

• Ministry of Women and Child Development
• ICDS Maharashtra