अंगणवाडी
अंगणवाडी विषयी माहिती
अंगणवाडी हे भारत सरकारच्या एकात्मिक बाल विकास सेवा योजनेचा (Integrated Child Development Services - ICDS) एक महत्त्वाचा भाग आहे. या केंद्रांची स्थापना ग्रामीण भागातील तसेच शहरी झोपडपट्ट्यांमधील लहान मुले, गर्भवती महिला आणि स्तनदा मातांच्या आरोग्य, पोषण आणि शिक्षणाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी करण्यात आली आहे.
अंगणवाडीची प्रमुख उद्दिष्ट्ये:
- बालकांच्या पोषण आणि आरोग्याची स्थिती सुधारणे.
- बालकांच्या योग्य मानसिक, शारीरिक आणि सामाजिक विकासाचा पाया घालणे.
- बालमृत्यू, कुपोषण आणि शाळा सोडण्याचे प्रमाण कमी करणे.
- आई-वडिलांना बालसंगोपन, आरोग्य आणि पोषण शिक्षणाबद्दल जागरूक करणे.
- महिलांचे सक्षमीकरण करणे.
अंगणवाडीद्वारे पुरविल्या जाणाऱ्या प्रमुख सेवा:
- पूरक पोषण आहार (Supplementary Nutrition Program - SNP):
0-6 वर्षांच्या मुलांना, गर्भवती महिलांना आणि स्तनदा मातांना पौष्टिक आहार दिला जातो. यात शिजवलेले अन्न, टेक-होम रेशन (घरी घेऊन जाण्यासाठी), किंवा तयार केलेले पौष्टिक पदार्थ यांचा समावेश असतो.
- शाळापूर्व शिक्षण (Pre-school Education):
3-6 वर्षांच्या मुलांना अनौपचारिक शाळापूर्व शिक्षण दिले जाते. यामुळे मुलांची शाळेत जाण्याची तयारी होते आणि त्यांना मूलभूत शिक्षण आणि सामाजिक कौशल्ये शिकण्यास मदत होते.
- आरोग्य तपासणी (Health Check-ups):
मुले, गर्भवती महिला आणि स्तनदा मातांची नियमित आरोग्य तपासणी केली जाते. यात वजन, उंची मोजणे, सामान्य आजारांवर उपचार आणि गरज भासल्यास पुढील उपचारांसाठी संदर्भ सेवा पुरवणे यांचा समावेश असतो.
- प्रतिबंधक लसीकरण (Immunization):
लहान मुलांना विविध रोगांपासून वाचवण्यासाठी लसीकरण केले जाते. हे लसीकरण आरोग्य विभागाच्या सहकार्याने आयोजित केले जाते.
- आरोग्य आणि पोषण शिक्षण (Health and Nutrition Education):
महिलांना, विशेषतः गर्भवती आणि स्तनदा मातांना, बालसंगोपन, आहार, स्वच्छता आणि आरोग्य याबद्दल माहिती दिली जाते. यामुळे कुटुंबाच्या आरोग्याविषयी जागरूकता वाढते.
- संदर्भ सेवा (Referral Services):
गंभीर आजारी बालके किंवा गरजू महिलांना पुढील उपचारांसाठी प्राथमिक आरोग्य केंद्र किंवा मोठ्या रुग्णालयात पाठवण्याची व्यवस्था केली जाते.
लाभार्थी:
- 0-6 वर्षांवरील मुले
- गर्भवती महिला
- स्तनदा माता
- किशोरवयीन मुली (काही विशिष्ट योजनांतर्गत)
थोडक्यात, अंगणवाडी केंद्रे ही ग्रामीण आणि शहरी भागातील वंचित आणि गरजू कुटुंबांसाठी एक आधारस्तंभ आहेत, जी मुलांच्या आणि महिलांच्या सर्वांगीण विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
अर्ज करण्याची प्रक्रिया:
-
अर्ज लिहा:
- एक साधा अर्ज लिहा.
- त्यामध्ये तुमचं नाव, पत्ता आणि संपर्क क्रमांक लिहा.
- तुम्हाला नेमकी कोणती माहिती हवी आहे, ते स्पष्टपणे सांगा. उदा. अंगणवाडी सेविकांची नावे, अंगणवाडीतील मुलांची संख्या, अंगणवाडीसाठी आलेला निधी आणि त्याचा खर्च, इत्यादी.
- अर्ज मराठी भाषेत लिहा.
-
अर्ज सादर करा:
- ग्रामपंचायत कार्यालयात तुमचा अर्ज सादर करा.
- तुम्ही स्पीड पोस्टाने देखील अर्ज पाठवू शकता.
-
शुल्क भरा:
- माहिती अधिकार कायद्यानुसार, अर्ज दाखल करण्यासाठी शुल्क असते. हे शुल्क साधारणतः रु. 10 असते.
- तुम्ही हे शुल्क रोख स्वरूपात किंवा डिमांड ड्राफ्टने भरू शकता.
-
पावती घ्या:
- अर्ज सादर करताना त्याची पावती घ्यायला विसरू नका.
आरटीआय अर्जाचा नमुना:
प्रति,
माहिती अधिकार अधिकारी,
ग्रामपंचायत कार्यालय, [गावाचे नाव],
[तालुका], [ जिल्हा].
विषय: माहिती अधिकार अधिनियम, 2005 अंतर्गत माहिती मिळणेबाबत.
महोदय,
मी, [तुमचे नाव], [तुमचा पत्ता], या पत्त्यावर राहतो. मला आपल्या ग्रामपंचायतीमधील अंगणवाडी संदर्भात खालील माहिती हवी आहे:
- अंगणवाडी सेविका आणि मदतनीस यांची नावे व संपर्क क्रमांक.
- अंगणवाडीमध्ये एकूण किती मुले आहेत? (मुलांची संख्या)
- अंगणवाडीसाठी शासनाकडून आलेला निधी किती आहे? (वर्षानुसार माहिती)
- निधी कोणत्या कामांसाठी वापरला गेला? (खर्चाचा तपशील)
- अंगणवाडीच्या व्यवस्थापन समितीची माहिती (सदस्यांची नावे व संपर्क क्रमांक)
कृपया उपरोक्त माहिती मला लवकरात लवकर पुरवावी. मी माहिती अधिकार कायद्यानुसार रु. 10/- शुल्क भरण्यास तयार आहे.
धन्यवाद!
आपला विश्वासू,
[तुमचे नाव]
[दिनांक]
महत्वाचे मुद्दे:
- माहिती अधिकार कायद्यानुसार, तुम्हाला 30 दिवसांच्या आत माहिती मिळणे आवश्यक आहे.
- जर तुम्हाला 30 दिवसांत माहिती मिळाली नाही, तर तुम्ही प्रथम अपील करू शकता.
- अर्जाची एक प्रत तुमच्याकडे जपून ठेवा.
हे सर्व मुद्दे तुम्हाला ग्रामपंचायतीमध्ये अंगणवाडी विषयी आरटीआय (RTI) दाखल करण्यासाठी मदत करतील.
अंगणवाडी: संपूर्ण माहिती
अंगणवाडी म्हणजे काय?
अंगणवाडी ही भारत सरकारद्वारे चालवली जाणारी ग्रामीण स्तरावरील बाल विकास केंद्रे आहेत. एकात्मिक बाल विकास सेवा (ICDS) कार्यक्रमाचा भाग म्हणून ह्या केंद्रांची स्थापना करण्यात आली आहे. ६ वर्षांखालील मुलांचे आरोग्य, पोषण आणि शिक्षण सुधारणे हा या योजनेचा उद्देश आहे.
अंगणवाडीची उद्दिष्ट्ये:
- ६ वर्षांखालील मुलांच्या पोषण आणि आरोग्याची स्थिती सुधारणे.
- मुलांच्या शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक विकासाचा पाया मजबूत करणे.
- मृत्यू दर, कुपोषण आणि शाळेतील गळती कमी करणे.
- बाल विकासाला प्रोत्साहन देण्यासाठी मातांना सक्षम करणे.
अंगणवाडीतील सेवा:
- आहार:
- मुले (६ महिने ते ६ वर्षे): पोषण आहार दिला जातो. उदा. बालभोग, लाडू, फळे, कडधान्ये.
- गरोदर आणि स्तनपान करणार्या माता: त्यांना पौष्टिक आहार आणि आरोग्य शिक्षण दिले जाते.
- आरोग्य सेवा:
- लसीकरण: बालकांना विविध रोगांपासून वाचवण्यासाठी लसी दिल्या जातात.
- आरोग्य तपासणी: नियमित आरोग्य तपासणी केली जाते.
- पोषणाबद्दल मार्गदर्शन: कुपोषित बालकांना विशेष पोषण मार्गदर्शन दिले जाते.
- शिक्षण:
- पूर्व-शालेय शिक्षण: ३ ते ६ वर्षे वयोगटातील मुलांना खेळ, गाणी, गोष्टींच्या माध्यमातून शिक्षण दिले जाते, ज्यामुळे ते शाळेसाठी तयार होतात.
- आरोग्य आणि पोषण शिक्षण:
- मातांना मुलांच्या आरोग्यासंबंधी आणि पोषणासंबंधी शिक्षण दिले जाते.
- संदर्भ सेवा:
- ज्या बालकांना विशेष वैद्यकीय मदतीची गरज आहे, त्यांना आरोग्य केंद्रांमध्ये पाठवले जाते.
अंगणवाडीतील आहार योजना:
अंगणवाडीमध्ये बालकांसाठी आणि गर्भवती तसेच स्तनपान करणाऱ्या महिलांसाठी आहाराची विशेष योजना असते.
- बालकांसाठी (६ महिने ते ३ वर्षे): घरी घेऊन जाण्यासाठी तयार आहार (Take-Home Ration) दिला जातो.
- बालकांसाठी (३ ते ६ वर्षे): सकाळी नाश्ता आणि दुपारचे जेवण दिले जाते.
- गरोदर आणि स्तनपान करणाऱ्या माता: त्यांना पोषण आहार दिला जातो, ज्यामुळे त्यांच्या आरोग्याची काळजी घेतली जाते आणि बालकाला पुरेसे पोषण मिळते.
अंगणवाडीचे महत्त्व:
अंगणवाडी ग्रामीण भागातील मुलांसाठी आणि महिलांसाठी एक महत्त्वपूर्ण केंद्र आहे. यामुळे बालमृत्यू दर आणि कुपोषण कमी होण्यास मदत होते, तसेच मुलांच्या शिक्षणाची सुरुवात होते.