राजकारण राष्ट्रपती आणीबाणी

आणीबाणी तरतुदी आणि राष्ट्रपती राजवट याबद्दल माहिती मिळेल का?

2 उत्तरे
2 answers

आणीबाणी तरतुदी आणि राष्ट्रपती राजवट याबद्दल माहिती मिळेल का?

1
राष्ट्रपती राजवट''' (President's rule) ही [[भारत]] देशाच्या [[भारताचे संविधान|संविधानामधील]] कलम ३५२,३५६,३६० नुसार  लागू केली जाऊ शकते.देशातील कोणत्याही राज्यात शासकीय कारभार संविधानानुसार चालणे शक्य नसल्याचा अहवाल संबंधित राज्याच्या राज्यपालांनी राष्ट्रपतींना दिला किंवा तसा अहवाल नसतानाही राष्ट्रपतींची स्वत:ची तशी खात्री पटली, तरी राष्ट्रपती त्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट लागू करु शकतात.
संविधानाच्या कलम 356 नुसार, एखाद्या राज्यातील प्रशासन घटनात्मक पद्धतींने चालत नसल्यास राष्ट्रपती राजवट लागू केली जाऊ शकते.
संविधानाच्या कलम 365 नुसार, एखादे राज्य सरकार केंद्राच्या निर्देशांकडे दुर्लक्ष करत असल्यासही त्या संबंधित राज्यात राष्ट्रपती राजवट घोषित करणे शक्य असते. कलम ३५६ ह्यानुसार कोणतेही राज्य सरकार अल्पमतात आल्यास किंवा कामकाज चालवण्यास असमर्थ ठरल्यास ते बरखास्त करून त्या राज्याचा कारभार थेट [[भारत सरकार/केंद्र सरकार]]द्वारे चालवला जातो.राष्ट्रपती राजवट ही किमान सहा महिन्या पर्यंत तर कमाल तीन वर्षा पर्यंत असु शकते.राष्ट्रपती राजवटीच्या दरम्यान कोणत्याही पक्षाला सत्ता स्थापनेच्या दावा करता येतो किंबहुना त्या पक्षाने बहुमत सिद्ध केले पाहिजे नवीन सरकार स्थापन होताच राष्ट्रपती राजवट आपोआप संपृष्टात येते.पण सहा महिन्यात जर कोणत्याही पक्षाने सत्ता स्थापनेच्या दावा न केल्यास नवीन मध्यावधी निवडणूक घेतली जाते. राष्ट्रपती राजवटीदरम्यान त्या राज्याच्या [[भारतामधील राज्यांचे राज्यपाल|राज्यपालाला]] बहुतेक घटनात्मक अधिकार असतात.
राष्ट्रपती राजवट लागू झाल्यापासून दोन महिन्यांच्या आत संसदेची मान्यता मिळवणे आवश्यक असते.
संसदेच्या मंजूरीनंतर सहा महिन्यांसाठी राष्ट्रपती राजवट लागू करता येते.
संसदेने पुढील सहा महिन्यांसाठी मान्यता दिल्यास राष्ट्रपती राजवटीचा कालावधी वाढवता येऊ शकतो.
संसदेची मान्यता मिळत असली, तरीही कोणत्याही राज्यात जास्तीत जास्त तीन वर्षापर्यंत राष्ट्रपती राजवट लागू करणे शक्य असते.
राष्ट्रपती राजवटीत न्यायालयीन वगळता राज्याची सर्व सत्ता राष्ट्रपतींच्या हाती असते.
राष्ट्रपतींचे प्रतिनिधी म्हणून बहुतांश वेळा राज्यपालच राज्याचे शासन चालवतात.
राज्यपाल राज्याच्या मुख्य सचिवांच्या सहाय्याने शासन चालवतात.
राष्ट्रपती राजवटीत संबंधित राज्याच्या विधिमंडळाची कार्ये, अधिकार संसदेकडे सोपवले जातात.
राष्ट्रपती स्वतः आदेश देऊन राज्य सरकारच्या सेवेतील कोणत्याही अधिकाऱ्यांना कारवाई करण्यास सांगू शकतात.
लोकसभेची बैठक नसल्यास राज्याच्या संचित निधीतून पैसा खर्च करण्याचा आदेश राष्ट्रपती त्या कालावधीमध्ये देऊ शकतात.
राष्ट्रपती राजवटीतही उच्च न्यायालयाचे अधिकार अबाधित असतात.
संबंधित राज्याच्या विधानसभेचे विसर्जन करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना असतो.
उत्तर लिहिले · 20/11/2019
कर्म · 4390
0

आणीबाणी तरतुदी आणि राष्ट्रपती राजवट

भारतीय संविधानात आणीबाणी आणि राष्ट्रपती राजवट यांविषयी काही तरतुदी आहेत. त्यांची माहिती खालीलप्रमाणे:

आणीबाणी (Emergency)

आणीबाणी म्हणजे काय: आणीबाणी म्हणजे देशात उद्भवलेली एक असाधारण परिस्थिती. ज्यामुळे देशाच्या सुरक्षेला धोका निर्माण होतो. अशा परिस्थितीत, केंद्र सरकारला अधिक अधिकार मिळतात.
आणीबाणीचे प्रकार: भारतीय संविधानात तीन प्रकारच्या आणीबाणीचा उल्लेख आहे:
  • राष्ट्रीय आणीबाणी (National Emergency): युद्ध, परकीय आक्रमण किंवा सशस्त्र बंड या कारणांमुळे देशाच्या सुरक्षेला धोका निर्माण झाल्यास राष्ट्रीय आणीबाणी घोषित केली जाते. (अनुच्छेद ३५२)
  • राज्यात आणीबाणी (State Emergency): जेव्हा एखाद्या राज्यात सरकार घटनात्मक तरतुदीनुसार काम करू शकत नाही, तेव्हा राष्ट्रपती राजवट लागू केली जाते. याला 'राज्यात आणीबाणी' असेही म्हणतात. (अनुच्छेद ३५६)
  • आर्थिक आणीबाणी (Financial Emergency): जर देशाच्या आर्थिक स्थिरतेला धोका निर्माण झाला, तर आर्थिक आणीबाणी घोषित केली जाते. (अनुच्छेद ३६०)
आणीबाणीचे परिणाम: आणीबाणी लागू असताना, केंद्र सरकारला राज्यांच्या कारभारात हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार मिळतो. मूलभूत अधिकार (Fundamental Rights) काही काळासाठी स्थगित केले जाऊ शकतात.

राष्ट्रपती राजवट (President's Rule)

राष्ट्रपती राजवट म्हणजे काय: जेव्हा एखाद्या राज्यातील सरकार घटनात्मक तरतुदीनुसार काम करू शकत नाही, तेव्हा राज्यपाल राष्ट्रपतींना राज्यात राष्ट्रपती राजवट लागू करण्याची शिफारस करतात.
कधी लागू होते:
  • राज्यातील सरकार अल्पमतात असल्यास किंवा सरकार स्थापन करण्यात अयशस्वी झाल्यास.
  • राज्यात कायदा आणि सुव्यवस्था पूर्णपणे बिघडल्यास.
  • निवडणुकांमध्ये कोणत्याच पक्षाला बहुमत न मिळाल्यास.
परिणाम: राष्ट्रपती राजवट लागू झाल्यानंतर, राज्याचा कारभार थेट केंद्र सरकारच्या नियंत्रणाखाली येतो. राज्यपाल हे राष्ट्रपतींचे प्रतिनिधी म्हणून काम पाहतात. विधानमंडळ निलंबित किंवा बरखास्त केले जाते.

अधिक माहितीसाठी, आपण भारतीय संविधानाचे संबंधित अनुच्छेद वाचू शकता.

Accuracy: 100

उत्तर लिहिले · 21/3/2025
कर्म · 980

Related Questions

गोवा राज्याचे मुख्यमंत्री कोण आहेत?
वेस्टर्न पॉलिटिकल थॉट्स?
लोकरीची आणि लोकनीती?
शीतयुद्ध काळात भारताने महत्त्वाची भूमिका बजावली?
विकास प्रशासनात लोकसहभाग आवश्यक आहे?
न्यायमंडळ कार्यकारी मंडळ काय आहे?
73 व्या घटनादुरुस्तीने नगरपालिकांना घटनात्मक दर्जा दिला?