भारताने शीतयुद्धाच्या काळात कोणतीही एक बाजू न निवडता अलिप्त राहण्याची भूमिका घेतली. भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी 'अलिप्तता धोरण' स्वीकारले, ज्याचा अर्थ असा होता की भारत अमेरिका किंवा सोव्हिएत युनियन यापैकी कोणत्याही गटात सामील होणार नाही.

भारताच्या भूमिकेची काही महत्त्वाची वैशिष्ट्ये:

• अलिप्तता धोरण: भारताने कोणत्याही लष्करी गटात सामील न होता स्वतंत्र परराष्ट्र धोरण ठेवले.
• पंचशील तत्त्वे: भारताने चीनसोबत पंचशील तत्त्वांवर आधारित संबंध स्थापित केले, ज्यात एकमेकांच्या प्रादेशिक अखंडतेचा आणि सार्वभौमत्वाचा आदर करणे, परस्परांवर आक्रमण न करणे, अंतर्गत बाबींमध्ये हस्तक्षेप न करणे, समान आणि परस्परांना लाभदायक सहकार्य करणे आणि शांततापूर्ण सहअस्तित्व यांचा समावेश होता.
• आशियाई एकता: भारताने आशियाई देशांना एकत्र आणण्याचा प्रयत्न केला आणि 'आशियाई संबंध परिषदे'चे आयोजन केले.
• शांतता आणि नि:शस्त्रीकरण: भारताने जगामध्ये शांतता आणि नि:शस्त्रीकरणाचा पुरस्कार केला.

अलिप्तता धोरणाचे महत्त्व:

• भारत दोन्ही महासत्तांकडून मदत घेऊ शकला.
• भारताने आपली स्वतंत्र भूमिका कायम ठेवली.
• जगामध्ये शांतता प्रस्थापित करण्याच्या प्रयत्नांना पाठिंबा दिला.

संदर्भ:

• जवाहरलाल नेहरू यांचे भाषण (Ministry of External Affairs, Government of India)
• शीतयुद्धाबद्दल माहिती (Britannica)