मी नदीवरून पाईपलाईन आणली, पण माझ्या 20 पाईपांची लाईन त्याच्या शेतातून जात आहे. तो शेतकरी त्याच्या शेतातून पाईपलाईन नेऊ देत नाही, शिवाय त्याच्या शेतात कोणतेही पीक नाही. तर मला पाईपलाईन नेण्यासाठी कायद्याने काय करावे लागेल?
मी नदीवरून पाईपलाईन आणली, पण माझ्या 20 पाईपांची लाईन त्याच्या शेतातून जात आहे. तो शेतकरी त्याच्या शेतातून पाईपलाईन नेऊ देत नाही, शिवाय त्याच्या शेतात कोणतेही पीक नाही. तर मला पाईपलाईन नेण्यासाठी कायद्याने काय करावे लागेल?
लगतच्या शेतकऱ्याशी असलेले संबंध सामंजस्याचे असतील तर अशी पाइपलाइन नेण्यात अडचण येत नाही. जर काढण्यास कोणाचीही हरकत नसेल तर वाद निर्माण होत नाहीत व अशा प्रकरणी कोणत्याही परवानगीचा देखील प्रश्‍न उद्‌ध्वत नाही. तथापि लगतचा शेतकरी पाइपलाइन नेण्यासाठी अडथळा निर्माण करत असेल तर अडचण होते.
अशी पाइपलाइन नेण्यासंदर्भात महाराष्ट्र जमीन महसूल अधिनियम 1966 च्या कलम 49 मध्ये आणि महाराष्ट्र जमीन महसूल (पाण्याचे पाट बांधणे) नियम 1967 अन्वये तरतूद केलेली आहे. या अंतर्गत, ज्या शेतकऱ्याला दुसऱ्या शेतकऱ्याच्या शेतजमिनीतून, स्वत:च्या शेतापर्यंत पाइपलाइन किंवा पाण्याचा पाट बांधण्याची इच्छा असेल, त्याने विहीत नमुन्यामध्ये, पाइपलाइन कशी टाकणार याचा कच्चा नकाशा व सात-बारा उतारा जोडून तहसीलदाराकडे अर्ज करणे आवश्‍यक असते. असा अर्ज मिळाल्यानंतर तहसीलदार सर्व संबंधितांना नोटीस काढून त्यांना आपले म्हणणे मांडण्याची संधी देतात. शेजारच्या शेतकऱ्याची हरकत असेल तर हरकतीचे मुद्दे तपासले जातात. अर्जदाराची गरज विचारात घेऊन पाइपलाइन टाकण्याची किंवा पाण्याचा पाट बांधण्याची परवानगी दिली जाते.
पाईपलाईनबाबत किंवा पाण्याच्या पाटाबाबत तहसीलदारानी दिलेल्या आदेशाविरुद्ध अपील करता येत नाही तथापि, यात जर अन्याय झाला असेल तर जिल्हाधिकाऱ्यांकडे दाद मागता येते. पाइपलाइनला कोणी नुकसान पोहोचवण्याचा प्रयत्न केल्यास संबंधित शेतकऱ्याने तहसीलदाराकडे दाद मागावी. जमीन महसूल अधिनियम 1966 कलम 49(10) अन्वये अशा नुकसानीसाठी दंडाची तरतूद आहे.
अशी परवानगी देतांना खालील अटी लादल्या जातात…
शेजारच्या शेतकऱ्याचे कमीत कमी नुकसान होईल अशा पद्धतीने पाट टाकावे.
पाट किंवा पाइपलाइन ही जवळच्या अंतराने टाकावी.
पाण्याच्या पाटाची रुंदी ही किमान आवश्‍यक आणि कोणत्याही बाबतीत दीड मीटरपेक्षा जास्त असू नये.
पाइपलाइन टाकताना ती किमान अर्ध्या मीटरपेक्षा जास्त खोलीवर टाकावी.
शेजारच्या शेतकऱ्याला वाजवी भाडे द्यावे.
पाइपलाइन टाकताना तसेच तिची दुरुस्ती करताना कमीतकमी जमीन खोदावी.
तसेच खोदलेली जमीन अर्जदाराने पुन्हा स्वखर्चाने पूर्ववत करावी.
पाट किंवा पाइपलाइन टाकताना जर शेतात उभी पिके असतील तर कमीतकमी नुकसान पोहोचेल याची दक्षता घ्यावी. तरीही पिकांचे नुकसान झाल्यास, अर्जदाराने नुकसानभरपाई द्यावी.
अशी नुकसानभरपाई देण्यात कसूर झाली तर ती रक्‍कम जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसूल करावी.
1. शेतकऱ्याशी समझोता:
सर्वप्रथम, तुम्ही त्या शेतकऱ्याशी समजूतदारपणे बोलण्याचा प्रयत्न करा. त्याला तुमच्या अडचणी समजावून सांगा आणि तुमच्या पाईपलाईनमुळे त्याला काही त्रास होणार नाही, याची खात्री द्या. शक्य असल्यास, त्याला काही नुकसान भरपाई देण्याची तयारी दर्शवा.
2. शासकीय अधिकाऱ्यांची मदत:
जर शेतकरी समजत नसेल, तर तुम्ही तुमच्या तालुक्यातील कृषी अधिकारी किंवा जलसंपदा विभागाच्या अधिकाऱ्यांची मदत घेऊ शकता. ते अधिकारी दोघांनाही समजावून तोडगा काढण्याचा प्रयत्न करू शकतात.
3. न्यायालयात अर्ज:
जर शासकीय अधिकाऱ्यांच्या मदतीनेही तोडगा निघाला नाही, तर तुम्ही न्यायालयात अर्ज करू शकता. भारतीय টেলিগ্রাফ कायदा १८८५ च्या कलम १० नुसार, तुम्हाला तुमच्या जमिनीतून पाईपलाईन टाकण्याचा हक्क आहे. मात्र, दुसऱ्याच्या शेतातून पाईपलाईन टाकण्यासाठी तुम्हाला न्यायालयाची परवानगी घ्यावी लागेल.
- अर्ज करताना खालील गोष्टी नमूद करा:
- तुमच्या पाईपलाईनची गरज काय आहे.
- शेतकऱ्याला तुमच्या पाईपलाईनमुळे काही नुकसान होणार नाही.
- तुम्ही शेतकऱ्याला नुकसान भरपाई देण्यास तयार आहात.
- न्यायालय दोन्ही बाजू ऐकून योग्य तो निर्णय देईल.
4. कायद्यातील तरतुदी:
भारतीय easement ऍक्ट, 1882 (Indian Easement Act, 1882) मध्ये 'राईट ऑफ वे' (Right of Way) चा उल्लेख आहे. या कायद्यानुसार, जर तुमच्या जमिनीवर जाण्यासाठी दुसरा कोणताही मार्ग नसेल, तर तुम्ही दुसऱ्याच्या जमिनीवरून मार्ग काढण्याचा हक्क मागू शकता. त्याचप्रमाणे, तुम्ही तुमच्या पाईपलाईनसाठी दुसऱ्याच्या जमिनीवरून मार्ग मागू शकता.
टीप:
तुम्ही कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी एकदा वकिलाचा सल्ला जरूर घ्या.