भाषाविज्ञान

व्यवहार भाषा आणि साहित्य भाषा या दोहोंमध्ये भाषेचा उपयोग केला जातो, पण त्यांचे स्वरूप आणि उद्दिष्ट्ये वेगवेगळी असतात.

ध्यानव्याकरणात्मक भाषा आणि तिचा विकास (Generative Grammar and its evolution) याची मांडणी नोम चॉम्स्की (Noam Chomsky) यांनी केली आहे. त्यांनी या संदर्भात अनेक ग्रंथ लिहिले आहेत, त्यापैकी काही महत्त्वाचे ग्रंथ खालीलप्रमाणे:

• सिंटॅक्टिक स्ट्रक्चर्स (Syntactic Structures):

  हा ग्रंथ 1957 मध्ये प्रकाशित झाला. यात चॉम्स्की यांनी पारंपरिक व्याकरण पद्धतीला आव्हान देत भाषेच्या अभ्यासासाठी एक नवीन सैद्धांतिक दृष्टिकोन मांडला. त्यांनी भाषेची संरचना आणि नियम कसे तयार होतात यावर लक्ष केंद्रित केले.

• ॲस्पेक्ट्स ऑफ द थिअरी ऑफ सिंटॅक्स (Aspects of the Theory of Syntax):

  1965 मध्ये प्रकाशित झालेल्या या ग्रंथात चॉम्स्की यांनी सिंटॅक्टिक स्ट्रक्चर्समधील कल्पनांना अधिक विकसित केले. भाषेच्या 'डीप स्ट्रक्चर' (deep structure) आणि 'सरफेस स्ट्रक्चर' (surface structure) या संकल्पना स्पष्ट केल्या, ज्यामुळे भाषेतील अर्थ आणि रचना यांचा संबंध उलगडतो.

• दMinimalist Program (The Minimalist Program):

  1995 मध्ये प्रकाशित झालेल्या या ग्रंथात, चॉम्स्की यांनी भाषेच्या व्याकरणाला कमीत कमी नियमांमध्ये स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. भाषेची रचना अत्यंत कार्यक्षम असते आणि ती कमीत कमी घटकांमध्ये जास्तीत जास्त माहिती व्यक्त करते, असे त्यांचे मत आहे.

नोम चॉम्स्की यांच्या या कार्यामुळे भाषाविज्ञान (linguistics) आणि संज्ञानात्मक विज्ञानामध्ये (cognitive science) क्रांती झाली.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

• नोम चॉम्स्की - विकिपीडिया
• नोम चॉम्स्की - ब्रिटानिका

नमस्कार! ऐतिहासिक भाषाविज्ञान आणि समाजविज्ञान संबंधित काही प्रश्न आणि उत्तरे खालीलप्रमाणे:

प्रश्न 1: ऐतिहासिक भाषाविज्ञान म्हणजे काय?
उत्तर: ऐतिहासिक भाषाविज्ञान, ज्याला कालानुक्रमे भाषाविज्ञान असेही म्हणतात, भाषेतील बदल आणि विकास यांचा अभ्यास करते. भाषा कशा बदलल्या, कोणती कारणे त्या बदलांना कारणीभूत ठरली आणि भाषांमधील संबंध कसा विकसित झाला, हे समजून घेणे हा याचा उद्देश आहे.

प्रश्न 2: समाजविज्ञान म्हणजे काय?
उत्तर: समाजविज्ञान हे समाजाचा आणि मानवी सामाजिक वर्तनाचा अभ्यास आहे. यात समाज कसा तयार झाला, तो कसा कार्य करतो, आणि व्यक्ती एकमेकांशी कसे संबंध ठेवतात याचा अभ्यास केला जातो.

प्रश्न 3: ऐतिहासिक भाषाविज्ञान आणि समाजविज्ञान यांचा संबंध काय आहे?
उत्तर: ऐतिहासिक भाषाविज्ञान आणि समाजविज्ञान एकमेकांशी संबंधित आहेत. भाषेतील बदल सामाजिक, राजकीय आणि सांस्कृतिक बदलांमुळे होऊ शकतात.

• भाषा बदल: सामाजिक स्तरावर होणारे बदल भाषेच्या वापरावर परिणाम करतात, ज्यामुळे नवीन शब्द आणि वाक्यरचना तयार होतात.
• सामाजिक ओळख: भाषेचा उपयोग लोक स्वतःची सामाजिक ओळख दर्शवण्यासाठी करतात. भाषिक भेदभावामुळे सामाजिक गट तयार होतात.
• राजकीय बदल: राजकीय क्रांती किंवा सत्तांतर भाषा धोरणांवर आणि भाषिक वापराच्या पद्धतींवर परिणाम करतात.

प्रश्न 4: ऐतिहासिक भाषाविज्ञानात कोणत्या पद्धती वापरल्या जातात?
उत्तर: ऐतिहासिक भाषाविज्ञानात अनेक पद्धती वापरल्या जातात, त्यापैकी काही प्रमुख खालीलप्रमाणे आहेत:

• तुलनात्मक पद्धती: वेगवेगळ्या भाषांमधील साम्ये शोधून त्यांच्यातील संबंध ओळखणे.
• अंतर्गत पुनर्रचना: एकाच भाषेतील बदलांचा अभ्यास करून तिच्या पूर्वीच्या स्वरूपाबद्दल निष्कर्ष काढणे.
• व्युत्पत्तिशास्त्र: शब्दांचा इतिहास आणि त्यांची उत्पत्ती शोधणे.

प्रश्न 5: समाजविज्ञानात भाषेचा अभ्यास कसा केला जातो?
उत्तर: समाजविज्ञानात भाषेचा अभ्यास अनेक प्रकारे केला जातो:

• सामाजिक भाषिक अभ्यास: समाजात भाषेचा वापर कसा होतो, भाषिक विविधता आणि सामाजिक गट कसे तयार होतात, याचा अभ्यास करणे.
• भाषा आणि ओळख: भाषा एखाद्या व्यक्तीची सामाजिक ओळख कशी दर्शवते आणि भाषिक आधारावर भेदभाव कसा केला जातो, हे अभ्यासणे.
• संभाषण विश्लेषण: लोक एकमेकांशी कसे बोलतात, संभाषणाचे नियम आणि त्याचे सामाजिक संदर्भ तपासणे.

प्रश्न 6: ऐतिहासिक भाषाविज्ञान आणि समाजविज्ञानाच्या अभ्यासाचे महत्त्व काय आहे?
उत्तर: या दोन्ही क्षेत्रांच्या अभ्यासाचे अनेक फायदे आहेत:

• भाषा आणि समाजाची उत्क्रांती समजते: भूतकाळात भाषा आणि समाज कसे बदलले हे कळल्याने वर्तमानकाळातील स्थिती समजण्यास मदत होते.
• सांस्कृतिक वारसा जतन: भाषेच्या इतिहासाचा अभ्यास करून आपण आपला सांस्कृतिक वारसा जतन करू शकतो.
• सामाजिक समस्यांचे निराकरण: भाषिक भेदभाव आणि सामाजिक असमानता कमी करण्यासाठी या अभ्यासाचा उपयोग होतो.

मला आशा आहे की ही माहिती तुमच्यासाठी उपयुक्त आहे!

संपर्क भाषा (इंग्रजी: Lingua franca) म्हणजे दोन भिन्न भाषिक समुदायांमधील संवाद सुलभ करण्यासाठी वापरली जाणारी भाषा होय.

व्याख्या:

• जेव्हा दोन किंवा अधिक भिन्न भाषिक पार्श्वभूमी असलेले लोक संवाद साधण्यासाठी एक सामायिक भाषेचा वापर करतात, तेव्हा त्या भाषेला संपर्क भाषा म्हणतात.
• संपर्क भाषा सहसा मूळ भाषिक नसलेल्या लोकांमध्ये संवाद घडवून आणते.

उदाहरण:

• इंग्रजी: आजकाल, आंतरराष्ट्रीय स्तरावर इंग्रजी ही एक प्रमुख संपर्क भाषा आहे. व्यापार, विज्ञान, तंत्रज्ञान, आणि शिक्षण यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये जगभरातील लोक एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठी इंग्रजीचा वापर करतात.
• हिंदी: भारतामध्ये अनेक राज्यांमध्ये हिंदी भाषिक लोक नसतानाही, हिंदी ही संपर्क भाषा म्हणून वापरली जाते.

महत्व:

• संपर्क भाषा व्यापार, संस्कृती आणि ज्ञानाची देवाणघेवाण सुलभ करते.
• जागतिकीकरणामुळे संपर्क भाषांचे महत्त्व वाढले आहे.

संपर्क भाषा ही जगाला जोडणारी एक महत्त्वाची बाब आहे, जी लोकांना एकमेकांशी संवाद साधण्यास आणि सहयोग करण्यास मदत करते.