रासायनिक खते

रासायनिक खते खनिज पदार्थांपासून तयार केलेली मानवनिर्मित खते आहेत. सेंद्रिय खते अकृत्रिम पदार्थांपासून तयार होतात. रासायनिक खतांचा वापर प्रमाणापेक्षा जास्त केल्याने त्याचा दुष्परिणाम पिकांवर तसेच जमिनीवर दिसून येतो. त्यामुळे शेतीसाठी रासायनिक खतांपेक्षा सेंद्रिय खते चांगले असतात.

रासायनिक खतांबद्दल (Chemical fertilizers) माहिती:

फळे पिकविण्यासाठी घातक रसायनांचा वापर करून झटपट नफा कमावण्यासाठी फळाचे ठोक आणि घाऊक विक्रेते ग्राहकांच्या जीवाशी राजरोसपणे हा खेळ करीत आहेत. परिणामी पोटाचे विकार, त्वचा रोग आणि कॅन्सर सारख्या दुर्धर आजारांना आमंत्रण मिळत आहे. या घातक रसायनांचा अंश फळांमध्ये उतरत असल्याने ग्राहक पैसे देऊन दुखणे विकत घेत आहेत. फळे पिकविण्यासाठी अन्न व औषध प्रशासनाने गाईड लाईन ठरवून दिली आहे. मात्र ही गाईड लाईन धाब्यावर बसवत शहरातील शेकडो फळविक्रेते कॅल्शियम कार्बाइड, इकॉन सारखी घातक रसायने वापरून अनैसर्गिकरीत्या फळांना पिकवत आहेत.

नफेखोरीसाठी जीवाशी खेळ

झाडावरून तोडलेले फळ नैसर्गिकरीत्या पिकण्यासाठी दोन ते तीन आठवडे लागतात. मात्र झटपट नफा कमविण्यासाठी फळविक्रेते फळांच्या पेटीत कॅल्शियम कार्बाईडच्या पुड्या ठेवतात. त्यामुळे पेटीची उष्णता वाढून फळ वेळेच्या आधीच पिकते. वास्तविक या रसायनांमुळे फळांमधले नैसर्गिक सत्व कमी होते. शिवाय त्या फळांमध्ये रसायनांचा अंशही उतरतो. त्यामुळे ही फळे आरोग्याला घातक ठरत आहेत. आंबा, चिक्कू, पपई, संत्रे, मोसंबी या सारखी जाड सालपटांची फळे पिकविण्यासाठी कॅल्शियम कार्बाइड वापरले जाते तर केळी पिकविण्यासाठी इकॉन नावाचे केमिकल वापरले जाते.

बाजारातून विकत घेतलेले फळ नैसर्गिकरीत्या पिकलेले आहे की कृत्रिमरीत्या पकविले आहे, हे शोधण्यासाठी कोणतेही साधन उपलब्ध नाही.प्रयोगशाळेतच त्याचे परीक्षण केले जाऊ शकते. त्यामुळे मुजोर झालेले फळविक्रेते ग्राहकांच्या आयुष्याशी खेळत आहेत.

रसायनयुक्त फळांमुळे

कॅन्सरचा धोका

कॅल्शियम कार्बाइडचा वापर करून पिकविलेली फळे आरोग्यासाठी हानिकारक असतात. अशा फळांच्या सेवनामुळे त्यातील रसायनांचे अंश पोटात जातात. त्यामुळे पोट बिघडणे, मळमळ करणे, अपचन, पोटाची जळजळ, जुलाब, डोकेदुखी, उलट्या सारख्या तक्रारी वाढतात. फळांमधील कार्बाइडच्या अंशामुळे शरीरात इथिलीन नावाचा गॅस तयार होतो. त्यामुळे कॅन्सरचा धोका वाढत चालला आहे.

फळांमधूनही विषबाधा होऊ शकते

नैसर्गिकरीत्या पिकलेले कोणतेही फळ आरोग्यासाठी गुणकारी असते. मात्र कार्बाइडच्या माध्यमातून पिकविलेल्या फळांत रसायनांच्या अंशामुळे विषबाधा होऊ शकते. रोगाशी प्रतिकार करण्याची क्षमता वाढविण्यासाठी फळांचा आहार प्रत्येकानेच घेतला पाहिजे. पोटाच्या माध्यमातून आपल्याला ही शक्ती मिळत असते. मात्र रसायनयुक्त फळांमुळे ही शक्तीच कमी होत आहे.

आरोग्यावर परिणाम

आंब्याचा सिझन असताना अनेक वेळा बाजारात गेल्यानंतर प्रत्येकालाच विकत घेण्याची इच्छा होते. समोरचे फळ कशा रीतीने पिकविले आहे, हे सामान्यांना कसे कळणार. अशा रासायनिक फळांमुळे आरोग्यावर परिणाम होण्याचा धोका वाढत आहे. प्रशासनाने त्याला आवर घालणे गरजेचे आहे. 





असा ओळखा केमिकल लोचा
'स्टेरॉइड'चेइंजेक्शन दिलेल्या टरबुजाचे फळ लालबुंद असले तरी कापल्यानंतर आतील गरांत तंतूचे जाळे तयार झालेले असते. ते भरीव राहता तुटक-तुटक असते. यावरून इंजेक्शन दिलेले टरबूज ओळखले जाऊ शकते.
>मेणलावलेल्यासफरचंदांना चकाकी असते. सफरचंद नैसर्गिकपणे चकाकतच नाही. शिवाय सफरचंदाला "पिटोशिन' इंजेक्शएन दिलेले असेल तर त्या ठिकाणी बारीक डाक पडतो. काही व्यापारी तेथे "ओके, टेस्टेड, एक्स्पोर्ट क्वाॅलिटी' आदी नावांचे स्टीकर लावून तो डाग झाकतात. मात्र, हा डाग वाहतुकीमुळे अथवा फळे हाताळताना पडला की इंजेक्शनने, हे ओळखता येऊ शकते.
>इथेलिनच्यासाहाय्याने पिकवलेल्या द्राक्षांना दवाखान्यातील स्पिरिटसारखा वास येतो. खायला तीही गोड लागतात. मात्र, शरीरासाठी ते हानिकारक असतात. 
नैसर्गिकरीत्या पिकण्यासाठी किमान आठ दिवस
नैसर्गिकरीत्याफळ पिकण्यासाठी ते १५ दिवस लागतात. पूर्वी खेड्यांमध्ये आंबा पिकवण्यासाठी स्वतंत्र खोली असायची. त्याला माजघर म्हटले जायचे. कच्चा आंबा अर्थात कैरी झाडल्यानंतर तो या माजघरात नैसर्गिकरीत्या पिकवला जायचा. आज आंबा कृत्रिमरित्या पिकवला जातोय. 
शरीरासाठी घातक : "स्टेरॉइड’इंजेक्शन दिलेले टरबूज खाल्ले तर शरीरातील रोगप्रतिकारकशक्ती कमी होते. तर कार्बाइडने पिकवलेली फळे खाल्ल्याने अनेकांना नाक, कान, घशात खवखव होणे, लिव्हर निकामी होणे, पोट छातीत जळजळ होणे असे आजार होतात. त्वचेच्या अल्सरशिवाय कर्करोगाची भीतीही असल्याचे डॉक्टरांचे म्हणणे आहे. 
सफरचंदांवर मेण केळीपण दूषित
काही वेळा सफरचंदांनासुद्धा हे इंजेक्शन दिले जाते. बाजारात अनेक ठिकाणी चकाकणारे सफरचंद दिसून येतात. त्यासाठी सर्रास "मेणा’चा वापर केला जातो.
केळी पिकवण्यासाठी अनेक ठिकाणी "इथिलीन’ हे रसायन वापरले जाते. त्यामुळे पिकवलेली केळी ही पिवळीधमक दिसते. पण, खायला फारशी गोड नसते. 
गंभीर आजार जडू शकतात
रसायनांचाअंश फळांच्या माध्यमातून पोटात गेला तर पचनसंस्था बिघडू शकते. हॉर्मोन्समध्ये बदल होतात. ही रसायने पोटात साठून एखादा ट्युमरही होऊ शकतो. विशेषतः लहान मुलांना फळे खायला देताना काळजी घेतली पाहिजे. फळांच्या अतिरिक्त सेवनाने लहान मुलांना अतिसार, उलट्या असे विकारही लवकर होतात. डॉ.सतीश झडपे, होमिओपॅथी तज्ज्ञ. 
पपई, टरबुजाला "स्टेरॉइड’ इंजेक्शन
पपईसहटरबुजांचा आकार वाढवण्यासाठी "स्टेरॉइड' या इंजेक्शनचा वापर केला जातो. बाजारात सध्या समान आकारातील टरबूज विक्रीस आलेली दिसतात. एकाच आकारातील टरबूज बघून अनेकांना नवलसुद्धा वाटत असते. हे टरबूज चार ते आठ किलोपर्यंतसुद्धा असतात. सडपातळ माणसांचे शरीर मांसल बनवण्यासाठी वैद्यकीय क्षेत्रात "स्टेरॉइड’ या इंजेक्शनचा वापर केला जातो. परंतु, याचा वापर टरबुजांचा आकार वाढवण्यासाठी सर्रास केला जात आहे; तसेच कुक्कुटपालन करणाऱ्या कोंबड्यांचे मास वाढवण्यासाठी 'स्टेरॉइड’ या इंजेक्शनचा वापर करतात..

धन्यवाद

Byसेंद्रिय आणि रासायनिक खते

नॅडेप कंपोस्ट खत कंपोस्ट खतात अनेक प्रकारचे वनस्पतीजन्य व प्राणीजन्य पदार्थ असतात. या विभागात नॅडेप कम्पोस्ट खत कसे तयार करावे याची माहिती दिली आहे.गांडूळखत या विभागात गांडूळ खत कसे तयार करावे आणि त्याचे काय फायदे आहेत यासंबधी माहिती दिली आहे.गांडूळखत शेतीस वरदान या विभागात गांडूळ खत कसे तयार करतात. या खतामुळे जमिनीचा पोत कसा सुधारतो या संबधी माहिती दिली आहे.भात पिकासाठी जिवाणू खत या विभागात भात पिकाच्या अधिक उत्पादनासाठीचे निळे-हिरवे शेवाळ या जीवाणू खतासंबधी माहिती दिली आहे.निंबोण्यांचा अर्क या विभागात कीटक नाशक म्हणून निंबोण्याचा अर्क कसा तयार करावा यासंबधी माहिती दिली आहे.कीटकनाशके वापरतांना काळजी या विभागात कीटकनाशके खरेदी करतांना आणि वापरतांना सुरक्षाविषयक काय काळजी घ्यावी या संबधी माहिती दिली आहे.एकीकृत कीड व्यवस्थापन या विभागात वेगवेगळ्या एकीकृत कीड व्यवस्थापनाचे आणि पद्धती विषयी माहिती दिली आहे.जिप्सम- प्रभावी भूसुधारक या विभागात जिप्सम म्हणजेच कॅल्शियम सल्फेट हे कमी खर्चात जमिनीचा सुपीकता वाढण्यासाठी उपयोगी आहे.उसाच्या पाचटापासून गांडूळखत या विभागात उसाच्या पाचटापासून गांडूळखत निर्मिती करण्याच्या पध्यती विषयीची माहिती देण्यात आलेली आहे.
शेतातील गांडूळ खत गांडूळ खतामुळे जमिनीच्या भौतिक, रासायनिक व जैविक गुणधर्मांत बदल होतो. जमीन भुसभुशीत होऊन पोत सुधारतो.कंपोस्टखत करण्याच्या पद्धती कंपोस्ट खत हा सर्वसामान्य शेतकरी स्वतःच्या शेतावर तयार करू शकतो. इंदौर व नॅपेड पद्धतीने 3 ते 4 महिन्यांत चांगले कंपोस्ट खत तयार होते.शेणखत स्लरी ड्रिप मधून नगर जिल्ह्यात कर्जत तालुक्‍यातील वडगाव तनपुरे गावचे प्रयोगशील शेतकरी सुभाष तनपुरे यांनी ठिबक सिंचनाद्वारा (ड्रिपद्वारा) शेणखत स्लरी वा जीवामृत देण्याचे अभिनव तंत्रज्ञान विकसित केले आहे.भाजीपाला पिकासाठी खते भाजीपाला पिकासाठी द्यावयाची खते नियोजन याची सविस्तर माहिती यात दिली आहेपिकामध्ये कॅडमिअमचे प्रमाण मातीचा सामू आणि लोहाच्या प्रमाणावरून मातीतल्या कॅडमिअमच्या उपलब्धतेविषयी अंदाज मिळवणे शक्य आहे.द्राक्ष पिक - संजीवके सायकोसील संजीवक लिहोसीन ह्या नावाने परिचित आहेत.या वाढ निरोधकाचा वापर द्राक्ष उत्पादनात एप्रिल छाटणी तसेच ऑक्टोबर छाटणी नंतर सर्रास केला जातो.डाळींब पीक पोषण या विभागात डाळिंब पिक पोषनाविषयी माहिती दिली आहे.डाळींब पिकासाठी संजीवके डाळिंब पिकासाठी उपयुक्त संजीवकांची माहिती यामध्ये दिली आहे.रायझोबियम जीवाणूद्वारे नत्र रायझोबियमच्या उपजातीचे वर्गीकरण हे त्या जीवाणूची विविध कडधान्याच्या मुळावर गाठी निर्माण करण्याच्या क्षमतेवरून केले आहे.पिकामध्ये होणारे कायिक बदल पानांच्या कडा तांबटसर होऊन पानावर तांबडे, पिवळे ठिपके पडतात. खोड आखूड होऊन शेंडे गळून पडतात.
अन्नद्रव्यांचे व्यवस्थापन चुनखडीयुक्त जमिनीमध्ये नत्र, स्फुरद, पालाशचे प्रमाण योग्य ठेवण्यासाठी विशेष काळजी घ्यावी लागते.सूक्ष्म अन्नद्रव्यांच्या कमतरता जमीन, पिके व मानव यांच्यातील सूक्ष्म अन्नद्रव्यांच्या कमतरताचा परस्पर संबंध याबाबतची माहिती येथे देण्यात आलेली आहे.टिकवा जमिनीची सुपीकता आवश्‍यक अन्नद्रव्यांचा पुरवठा विविध स्रोत वापरून करणे महत्त्वाचे ठरते.सेंद्रिय घटक जमिनीत कुजवा.. अतिवृष्टी, कमी वृष्टी, अवेळी पाऊस, तापमानातील अचानक होणारे चढ-उतार यामुळे पीक उत्पादन आणि मानवी आरोग्यावर थेट परिणाम होत आहे.पोल्ट्री खत - भूमिगत पद्धती सरळ जमिनीखाली पोल्ट्री खत देण्यासाठी सबसरफेस लिटर ॲप्लिकेशन उपकरणाचा वापर अमेरिकी कृषी संशोधन संस्थेच्या संशोधकांनी केला आहे.पीकपोषणात कॅल्शिअमचे महत्त्व कॅल्शिअम हे नत्र, स्फुरद व पालाश अन्नद्रव्याप्रमाणेच पीक पोषणात महत्त्वाचे असे दुय्यम अन्नद्रव्य आहे. त्याच्या वापरासंदर्भात माहिती जाऊन घेणे आवश्‍यक आहे.अन्नद्रव्यांतून रोगप्रतिकारक्षमता वनस्पतींच्या जैविक प्रक्रियांसाठी संतुलित अन्नद्रव्यांची आवश्‍यकता असते.सेंद्रीय शेती या विभागात सेंद्रिय शेती म्हणजे काय आणि त्याचे महत्व यांची माहिती दिली आहे.सेंद्रिय शेती 'वर्धा पॅटर्न' वर्धा जिल्ह्यात नैसर्गिक व सेंद्रिय शेती पद्धतीचा अवलंब करणारा शेतकरी शाश्‍वत शेतीचे आश्‍वासक चित्र तयार करताना दिसत आहे.अॅसिटोबॅक्टर जीवाणूचा ऊस बियाणे लागण करताना बियानाद्वारे नवीन रोपामध्ये प्रवेश करतात. हे जीवाणू असणाऱ्या ऊसातील रस कीटक शोषून घेतात.
वापरा भरखते आणि जोर खते भरखतांच्या वापराने जमिनीची घडण सुधारते, जलधारणशक्ती वाढते. जोर खतामध्ये पोषणद्रव्याचे प्रमाण अधिक असते.हिरवळीचे पीक ताग, धैंचा, मूग, उडीद, चवळी व बरसीम यासारखी द्विदल पिके शेतात वाढवून नंतर ती त्याच शेतात गाडली जातात.बायोगॅस स्लरी - सेंद्रिय खत बायोगॅसपासून मिळणारे खत हे द्रवरूप आणि घनरूपात (वाळवून) अशा दोन प्रकारे वापरता येते.जमिनीची सुपीकता वाढत्या लोकसंख्येची गरज भागविण्यासाठी पाणी व रासायनिक खतांचा भरमसाट वापर होत आहे.एकात्मिक अन्नद्रव्य व्यवस्थापन सेंद्रीय व जैविक खतांमुळे रासायनिक खतांची कार्यक्षमता व उपयोगिता वाढते.शेतातच करा कंपोस्ट खत नाडेप कंपोस्ट तयार करण्यासाठी विटा, माती आणि सिमेंट वापरून 12 फूट लांब, पाच फूट रुंद व तीन फूट खोल या आकाराची टाकी तयार करावी.शास्त्रशुद्ध पद्धतीने सेंद्रिय शेती अजून आपल्याकडे स्वास्थ्य व आरोग्य विषयाबाबतची जागरूकता म्हणावी इतकी आलेली दिसत नाहीमातीतील अन्नद्रव्यांचे संतुलन सेंद्रिय खतांमध्ये शेणखत, कंपोस्ट, हिरवळीची खते, हाडांच्या आणि पेंडीच्या खतांचा समावेश होतो.अन्नद्रव्यांची कमतरता नत्र - झाडाची खालची पाने पिवळी होतात, मुळांची व झाडांची वाढ थांबते, फूट व फळे कमी येतात.नारळाच्या झावळ्यांपासून खत नारळ झाडास महिन्याला एक नवीन पान (झावळी) येत असते, तर सर्वसाधारणपणे एक तयार झावळी मिळत असते.
सुपीकतेसाठी हिरवळीची खते जमिनीतील मुख्य, दुय्यम आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे प्रमाण जेव्हा घटत आहे आणि काही अन्नद्रव्यांची कमतरता भासत आहे.सूक्ष्मजीव ठरतील फायद्याचे मातीमध्ये जीवाणूंची मोठी जैवविविधता असून, त्यांची संख्याही विपूल आहे. त्यांचा उपयोग पिकांच्या उत्पादन वाढीसाठी विविध प्रकारे करून घेणे शक्‍य आहे.कोंबडी खताचे महत्त्व सेंद्रिय खतांच्या माध्यमातून सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे प्रमाण मातीत वाढवले तर केवळ कमतरता कमी होण्यावरच त्याचा परिणाम दिसून येणार नाही.घरच्या घरी वाढवर्धक/मुट्टाई रस्सम/ एन्झाईम तयार करा प्रती एक लिटर पाण्यात 10 ते 15 मिली वाढवर्धक/एन्झाईम/मुट्टाई रस्सम पिकावर फवारणीसाठी वाढवर्धक म्हणून फवारता येईल.बीजामृत ज्या पिकांची निवड केली असेल त्याचे बी घ्या ते बी थोडे पसरा व त्यावर अंदाजाने बीजामृत टाका. दोन्ही हाताने बीज चोळा व सावलीमध्ये सुकवा आणी पेरणी करा.लाभदायक सेंद्रिय शेती सेंद्रिय शेती म्हणजे निसर्गचक्राच्या साह्याने करावयाची शेती. त्यात नैसर्गिक घटकांचा अधिकाधीक पुनर्वापर कृत्रिम घटकांच्या कमीत कमी वापरासह या दोन्ही घटकांची योग्य सांगड घालणे आवश्यक असते.फर्टीगेशन वेगवेगळ्या पिकांच्या योग्य वाढीसाठी लागणारी पोषक अशी सर्व प्रकारची अन्नद्रव्ये द्रवरूप स्वरुपात, ठिबक सिंचनाद्वारे देणे म्हणजे फर्टीगेशन होय. याला फेमिगेशनही म्हणतात.पिकांसाठी सिलिकॉन ठरते उपयुक्त अन्नद्रव्य भातासारख्या पिकांच्या वाढीमध्ये सिलिकॉन महत्त्वाचे असल्याचे निष्कर्ष विविध प्रयोगातून पुढे आले आहेत. सिलिकॉनमुळे उत्पादन वाढीसोबतच रोग किडींना अटकाव होण्यास मदत होते.हिरवळीची पिके वाढवितात सुपीकता, जलधारणशक्ती हिरवळीचे खते जमिनीत सेंद्रिय पदार्थांचा पुरवठा करतात. जमिनीचे भौतिक, रासायनिक व जैविक गुणधर्म सुधारतात. जमिनीची जलधारणाशक्ती वाढते. याचा पीक उत्पादनवाढीसाठी फायदा होतो.तयार करा दर्जेदार सेंद्रिय खत जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवण्यासाठी पिकांचे अवशेष, पालापाचोळा, जनावरांचे मलमूत्र व जैविक संवर्धनांचा संयुक्तपणे वापर करावा.
जिवाणू संवर्धकांची माहिती ऍझोटोबॅक्‍टर : हे जिवाणू जमिनीमध्ये पिकांच्या मुळाभोवती राहून असहरजवी पद्धतीने काम करतात. हे हवेतील नत्र शोषून पिकांना उपलब्ध करून देतात.गांडूळ खत निर्मितीबाबत माहिती खड्डा पद्धतीने गांडूळ खत तयार करताना साधारणपणे 2.5 ते 3 मीटर लांबीचे आणि 90 सें.मी. रुंदीचे सेंद्रिय पदार्थांचे ढीग तयार करावेत. कुजणाऱ्या पदार्थांचा तीन ते पाच सें.मी. जाडीचा थर करावा.द्राक्ष बागेत सीपीपीयू संजीवकाचा वापर सीपीपीयू (फोर क्‍लोर फेन्युरॉन) हे फिनाईल युरिया या समूहातील एक सायटोकायनीन आहे. सायटोकायनीनच्या वापरामुळे पेशी विभाजनाच्या प्रक्रियेचा वेग वाढतो.नाडेप खतनिर्मितीबाबत माहिती नाडेप कंपोस्ट खत तयार करण्यासाठी पाणी न साचणाऱ्या उंच ठिकाणी एक टाकी बांधावी. त्यासाठी 12 फूट लांब व 5 फूट रुंद अशी आयताकृती जागा 1 फूट लांब व 1 फूट खोल खोदून घ्यावी.खत व्यवस्थापन, आच्छादनावर भर आडसाली लागवड असलेला को-86032 जातीचा ऊस कारखाना सुरू झाला, की नोव्हेंबरच्या दुसऱ्या आठवड्यात तोडणी होईल.करा ऊस पाचटाचे गांडूळखत गांडूळ खताच्या निर्मितीसाठी उत्तम निचरा होणारी जमीन निवडावी. जवळपास मोठी झाडे नसावीत, कारण या झाडांची मुळे गांडूळखतातील पोषक घटक शोषून घेतात.खोडवा उसाला पहारीने खत देण्याची पद्धत पहारीसारख्या अवजाराच्या साह्याने खते दिल्यास इतर पद्धतींपेक्षा अधिक ऊस उत्पादन व आर्थिक फायदा झाल्याचे दिसून आले.सेंद्रीय खतांची निर्मिती हवी मोठ्या प्रमाणात शेतीची शाश्‍वतता टिकवून ठेवण्यासाठी आज मोठ्या प्रमाणावर सेंद्रिय खतांच्या निर्मितीची गरज आहे. ग्रामीण भागातील तरुणांनी पुढाकार घेऊन याच्या निर्मितीस व्यवसायाचे स्वरूप देण्याची गरज आहे.

रासायनिक खतांबद्दल माहिती मिळवण्यासाठी काही उपयुक्त वेबसाईट आणि ॲप्स खालील प्रमाणे:

या संकेतस्थळांवर आणि ॲप्सवर तुम्हाला रासायनिक खतांबद्दल उपयुक्त आणि अद्ययावत माहिती मिळू शकेल.