जैन धर्मात, अपरिग्रह हे एक महत्त्वाचे नैतिक आणि आध्यात्मिक तत्त्व आहे. हा शब्द 'परिग्रह' (संचय, संग्रह, स्वामित्व) आणि 'अ' (नाही, नसणे) या दोन शब्दांच्या संयोगाने बनलेला आहे, ज्याचा अर्थ 'संचय न करणे', 'अनाసక్తి' किंवा 'गरजेपेक्षा जास्त वस्तूंचा संग्रह न करणे' असा होतो.

अपरिग्रहाचे मुख्य पैलू:

• वस्तूंचा संग्रह मर्यादित करणे: अपरिग्रह म्हणजे भौतिक वस्तू, संपत्ती आणि सुविधांचा अनावश्यक संग्रह टाळणे. याचा अर्थ आहे की व्यक्तीने आपल्या गरजा मर्यादित कराव्यात आणि अनावश्यक वस्तूंचा मोह टाळावा.
• मालमत्तेवरील अनासक्ती: केवळ वस्तूंचा संग्रह टाळणेच नव्हे, तर ज्या वस्तू आपल्याजवळ आहेत त्यांच्याबद्दलही अनासक्ती बाळगणे. म्हणजे त्या वस्तूंशी भावनिकरित्या जोडले न जाणे आणि त्यांचा नाश झाल्यास किंवा त्या दूर गेल्यास दुःख न मानणे.
• लोभ आणि लालसेचा त्याग: अपरिग्रह हे लोभ, मोह आणि लालसेच्या विरोधात आहे. हे व्यक्तीला आंतरिक शांती आणि समाधान मिळविण्यात मदत करते, कारण लोभामुळे नेहमी अधिक मिळवण्याची इच्छा निर्माण होते, ज्यामुळे अशांती निर्माण होते.
• गरजांची मर्यादा: जैन धर्मानुसार, गरजा मर्यादित करणे हेच खरा आनंद आणि आध्यात्मिक प्रगतीचा मार्ग आहे. गरजा कमी असल्यावर व्यक्ती समाधानी राहते आणि इतरांच्या वस्तूंचा मोह करत नाही.
• अहिंसेशी संबंध: अपरिग्रहाचा संबंध अहिंसेशी (अहिंसा) आहे. जेव्हा एखादी व्यक्ती गरजेपेक्षा जास्त वस्तूंचा संग्रह करते, तेव्हा ती वस्तू मिळवण्यासाठी किंवा तिचे रक्षण करण्यासाठी अनेकदा हिंसा किंवा शोषण करते. अपरिग्रह स्वीकारल्याने हिंसेची शक्यता कमी होते.
• पर्यावरण संरक्षण: आधुनिक संदर्भात, अपरिग्रह पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठीही महत्त्वाचा आहे, कारण कमी उपभोग आणि कमी संग्रह केल्याने नैसर्गिक संसाधनांवरचा ताण कमी होतो.

जैन धर्मातील पाच महाव्रतांपैकी अपरिग्रह हे एक व्रत आहे, जे श्रमण आणि श्रावक (गृहस्थ) दोघांनाही पाळावे लागते. श्रमणांसाठी हे पूर्णपणे पाळणे बंधनकारक आहे, तर गृहस्थांनी आपल्या क्षमतेनुसार मर्यादित स्वरूपात त्याचे पालन करावे.