दुय्यम पुस्तके (Subsidiary Books):

दुय्यम पुस्तके म्हणजे मूळ नोंदीच्या पुस्तकात नोंदवलेल्या व्यवहारांचे वर्गीकरण आणि विश्लेषण करण्यासाठी वापरली जाणारी पुस्तके. हे सहाय्यक नोंदीचे पुस्तक आहे. हे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. खरेदी पुस्तक (Purchase Book):

खरेदी पुस्तकात केवळ क्रेडिटवर खरेदी केलेल्या वस्तूंची नोंद केली जाते. यात रोख खरेदीची नोंद होत नाही.

नमुना:

समजा, 1 मार्च 2024 रोजी, ‘अ’ ट्रेडर्सकडून 50,000 रुपयांचा माल क्रेडिटवर खरेदी केला.

2. विक्री पुस्तक (Sales Book):

विक्री पुस्तकात केवळ क्रेडिटवर विकलेल्या वस्तूंची नोंद केली जाते. यात रोख विक्रीची नोंद होत नाही.

उदाहरण:

समजा, 5 मार्च 2024 रोजी, ‘ब’ ट्रेडर्सला 75,000 रुपयांचा माल क्रेडिटवर विकला.

3. खरेदी परती पुस्तक (Purchase Return Book):

खरेदी केलेला माल काही कारणास्तव (उदा. मालाची गुणवत्ता ठीक नसणे) परत पाठवला जातो, त्याची नोंद खरेदी परती पुस्तकात होते.

उदाहरण:

समजा, 8 मार्च 2024 रोजी, ‘अ’ ट्रेडर्सला 5,000 रुपयांचा माल परत पाठवला.

4. विक्री परती पुस्तक (Sales Return Book):

विकलेला माल काही कारणास्तव (उदा. मालाची गुणवत्ता ठीक नसणे) ग्राहक परत पाठवतो, त्याची नोंद विक्री परती पुस्तकात होते.

उदाहरण:

समजा, 12 मार्च 2024 रोजी, ‘ब’ ट्रेडर्सने 2,000 रुपयांचा माल परत पाठवला.

5. रोख पुस्तक (Cash Book):

रोख पुस्तकात केवळ रोख स्वरूपातील व्यवहारांची नोंद होते. यात बँकेतील व्यवहारांचा समावेश असू शकतो.

उदाहरण:

समजा, 15 मार्च 2024 रोजी, 10,000 रुपये रोख जमा केले.

6. प्राप्य विपत्र पुस्तक (Bills Receivable Book):

प्राप्य विपत्र पुस्तकात देय असलेल्या बिलांची नोंद असते, जी कंपनीला भविष्यात मिळणार आहे.

उदाहरण:

समजा, 20 मार्च 2024 रोजी, ‘क’ ट्रेडर्सकडून 15,000 रुपयांचे बिल स्वीकारले.

7. देय विपत्र पुस्तक (Bills Payable Book):

देय विपत्र पुस्तकात देय असलेल्या बिलांची नोंद असते, जी कंपनीला भविष्यात द्यावी लागणार आहे.

उदाहरण:

समजा, 25 मार्च 2024 रोजी, ‘ड’ ट्रेडर्सला 8,000 रुपयांचे बिल दिले.

8. जर्नल प्रॉपर (Journal Proper):

जर्नल प्रॉपरमध्ये उपरोक्त पुस्तकात नोंद न झालेल्या व्यवहारांची नोंद होते. उदाहरणार्थ, मालमत्तेची खरेदी, घसारा, समायोजन नोंदी इत्यादी.

उदाहरण:

समजा, 30 मार्च 2024 रोजी, यंत्रसामग्रीवर 2,000 रुपये घसारा आकारला.