उत्परिवर्तन म्हणजे डीएनए (DNA) मध्ये होणारा बदल. हा बदल जनुकांच्या क्रमवारीत (Gene sequence) अचानकपणे होतो. उत्परिवर्तनामुळे नवीन लक्षणे निर्माण होऊ शकतात, जी पिढी दर पिढी संक्रमित होतात. काही उत्परिवर्तन हानिकारक असू शकतात, तर काही फायदेशीर किंवा तटस्थ (Neutral) असू शकतात.

उदाहरण: मानवामध्ये डोळ्यांचा रंग बदलणे किंवा रोगप्रतिकारशक्तीत बदल होणे.

जनुकीय प्रवाह म्हणजे एका लोकसंख्येमधून दुसऱ्या लोकसंख्येकडे जनुकांचे स्थानांतरण. हे स्थानांतरण स्थलांतर (Migration) आणि संकर (Hybridization) याद्वारे होऊ शकते. जनुकीय प्रवाहामुळे दोन वेगवेगळ्या लोकसंख्येतील जनुकीय विविधता वाढते.

उदाहरण: एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी स्थलांतरित झालेल्या लोकांद्वारे जनुकांचे मिश्रण होणे.

जनुकीय विचलन म्हणजे एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे जनुकीय वारंवारतेत (Gene frequency) होणारा यादृच्छिक बदल. लहान लोकसंख्येमध्ये जनुकीय विचलन अधिक प्रभावी असते. यामुळे काही जनुके पूर्णपणे नाहीशी होऊ शकतात, तर काही जनुके अधिक प्रमाणात वाढू शकतात.

उदाहरण: एखाद्या नैसर्गिक आपत्तीमुळे (Natural disaster) लोकसंख्येचा आकार कमी झाल्यास, काही विशिष्ट जनुके पुढील पिढ्यांमध्ये अधिक प्रमाणात दिसू लागतात.

नैसर्गिक निवड म्हणजे पर्यावरणाशी जुळवून घेण्यास सक्षम असलेल्या जीवांची निवड. ज्या जीवांमध्ये अनुकूल (Favorable) जनुके असतात, ते अधिक काळ जगतात आणि पुनरुत्पादन (Reproduction) करतात, त्यामुळे त्यांची जनुकीय वारंवारता वाढते.

उदाहरण: डार्विनने (Darwin) गालापागोस बेटांवर (Galapagos Islands) पाहिलेले फिंच पक्षी (Finch bird). त्यांच्या चोची (Beaks) वेगवेगळ्या प्रकारच्या अन्नानुसार बदलल्या होत्या. Britannica - Natural Selection

लैंगिक निवड म्हणजे जोडीदाराला आकर्षित करण्यासाठी आणि निवडण्यासाठी जीवांमध्ये विकसित झालेले गुणधर्म. हे गुणधर्म प्रजननासाठी (Reproduction) महत्त्वाचे असतात आणि पिढी दर पिढी संक्रमित होतात.

उदाहरण: मोराच्या (Peacock) पिसांची आकर्षकता किंवा नर (Male) पक्ष्यांचे विशिष्ट गाणे.