संहितालक्ष्यी समीक्षा आणि नवसमीक्षेचे स्वरूप

संहितालक्ष्यी समीक्षा (Text-oriented Criticism):

संहितालक्ष्यी समीक्षा म्हणजे साहित्याच्या अभ्यास करण्याची एक पद्धत आहे. यात, समीक्षक साहित्यावर लक्ष केंद्रित करतात आणि त्यातील भाषा, रचना, आणि अर्थावर जोर देतात.

• या समीक्षेत, लेखकाच्या जीवनाकडे किंवा सामाजिक संदर्भाकडे लक्ष न देता, फक्त साहित्यकृतीचा अभ्यास केला जातो.
• समीक्षकObject object साहित्यातील शब्दांचे अर्थ, वाक्यरचना, आणि अलंकार यांवर विशेष लक्ष देतात.

नवसमीक्षा (New Criticism):

नवसमीक्षा ही संहितालक्ष्यी समीक्षेचा एक प्रकार आहे. ही विसाव्या शतकात खूप महत्त्वाची मानली गेली.

नवसमीक्षेची काही मुख्य वैशिष्ट्ये:

1. साहित्य autonomous (स्वतंत्र): नवसमीक्षेनुसार, साहित्य स्वतःच एक संपूर्ण आणि स्वतंत्र गोष्ट आहे. त्याचा अर्थ समजून घेण्यासाठी बाहेरील माहितीची गरज नसते.
2. संहितेवर लक्ष: नवसमीक्षक फक्त साहित्याच्या Text वर लक्ष केंद्रित करतात. लेखकाचा हेतू, त्याची पार्श्वभूमी किंवा इतिहास या गोष्टी महत्त्वाच्या मानल्या जात नाहीत.
3. अर्थाचे विश्लेषण: नवसमीक्षक साहित्यातील शब्दांचे अर्थ, त्यातील विरोध (paradox), संदिग्धता (ambiguity), आणि प्रतिमा (imagery) यांचा अभ्यास करून अर्थ लावतात.
4. जवळून वाचन (Close Reading): नवसमीक्षेत, साहित्याला बारकाईने वाचून त्याचे विश्लेषण केले जाते.

नवसमीक्षेचे महत्त्व:

नवसमीक्षेमुळे साहित्याकडे अधिक गंभीरपणे आणि शास्त्रीय पद्धतीने पाहण्याची दृष्टी मिळाली.

उदाहरणे:

• टी. एस. एलियट आणि आय. ए. रिचर्ड्स हे नवसमीक्षेचे महत्त्वाचे अभ्यासक मानले जातात.

टीप:

• नवसमीक्षेवर काहीवेळा टीकाही झाली आहे, कारण ती साहित्यकृतीला तिच्या सामाजिक आणि ऐतिहासिक संदर्भांपासून तोडते.

संदर्भ:

• मराठी विकिपीडिया: https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BE
• बुकगंगा : https://www.bookganga.com/R/ShowBook.aspx?BookId=5304647257525779780