संहितालक्ष्यी समीक्षा म्हणजे साहित्याच्या अभ्यासाची एक पद्धत आहे. यात समीक्षक साहित्यावर लक्ष केंद्रित करतात, लेखकाच्या जीवनाकडे किंवा सामाजिक संदर्भाकडे नाही.

प्रमुख वैशिष्ट्ये:

• केवळ साहित्य: समीक्षक फक्त साहित्यकृती वाचून त्यावर विचार करतात.
• विश्लेषण: भाषेचा वापर, रचना, आणि शैली यांसारख्या गोष्टींचे विश्लेषण करतात.
• बाह्य गोष्टी टाळणे: लेखक कोण आहे किंवा त्या वेळची परिस्थिती काय होती, यावर लक्ष न देता फक्त साहित्य महत्त्वाचे मानतात.

टी.एस. इलियट हे प्रसिद्ध कवी आणि समीक्षक होते. त्यांनी नवकविता आणि समीक्षा याबद्दल काही खास विचार मांडले:

नव कविता:

• परंपरा आणि प्रयोग: इलियट म्हणतात की नवकवितेने जुन्या परंपरांचा आदर करत नवीन प्रयोग करायला हवेत.
• भावना आणि विचार: कवितेत फक्त भावना नकोत, तर विचारही महत्त्वाचे आहेत.
• कठीणता: नवकविता थोडी कठीण असली तरी चालेल, पण तीत अर्थ असावा.

समीक्षा:

• वस्तुनिष्ठता: समीक्षकानेpersonal आवड-निवड बाजूला ठेवून वस्तुनिष्ठपणे (objectively) साहित्यकृतीचे विश्लेषण करावे.
• स्पष्टीकरण: समीक्षकाचे काम म्हणजे साहित्यकृतीचा अर्थ स्पष्ट करणे, लोकांना समजून घेणे.
• तुलना: समीक्षकाने एका साहित्यकृतीची तुलना दुसर्‍या कृतीशी करून तिचे महत्त्व सांगावे.