क्षेत्रभेटी दरम्यान मुबलक माहिती मिळवण्याचे साधन खालीलप्रमाणे आहेत:

प्रत्यक्ष निरीक्षण: क्षेत्रभेटीचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे प्रत्यक्ष निरीक्षण. यामध्ये क्षेत्रातील भौतिक, जैविक आणि सांस्कृतिक घटकांची नोंद घेणे समाविष्ट आहे. यासाठी नोंदवही, पेन, कॅमेरा, दुरबीण इत्यादी साहित्याचा वापर केला जातो.

मुलाखत आणि प्रश्नावली: क्षेत्रातील लोकांशी मुलाखती घेऊन किंवा प्रश्नावलीद्वारे माहिती गोळा केली जाऊ शकते. यामुळे क्षेत्रातील लोकांचे अनुभव, दृष्टीकोन आणि मत याबद्दल माहिती मिळते.

कागदपत्रांचा अभ्यास: क्षेत्रभेटीच्या ठिकाणी उपलब्ध असलेल्या कागदपत्रांचा अभ्यास करूनही माहिती मिळवता येते. यामध्ये नकाशे, अहवाल, वृत्तपत्रे, पुस्तके इत्यादींचा समावेश होतो.

या व्यतिरिक्त, खालील साधनांद्वारे देखील क्षेत्रभेटी दरम्यान माहिती मिळवता येते:

व्हिडिओग्राफी: क्षेत्रभेटीचे व्हिडिओग्राफी करून माहितीचा संग्रह आणि पुनरावलोकन करणे सोपे होते.

डिजिटल कॅमेरा: डिजिटल कॅमेराद्वारे क्षेत्रातील विविध दृश्ये आणि वस्तुस्थितींची अचूक नोंद घेता येते.

जीपीएस: जीपीएसद्वारे क्षेत्रातील विविध ठिकाणांची अचूक स्थिती आणि अंतर मोजता येते.

क्षेत्रभेटीदरम्यान माहिती मिळवण्यासाठी या सर्व साधनांचा एकत्रित वापर केल्यास अधिक मुबलक आणि अचूक माहिती मिळू शकते.

खालील काही टिपा क्षेत्रभेटीदरम्यान मुबलक माहिती मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात:

क्षेत्रभेटीची चांगली तयारी करा. क्षेत्रभेटीचे ठिकाण, हेतू आणि अध्ययन निष्पत्ती निश्चित करा.

योग्य साहित्य आणि उपकरणे घ्या. नोंदवही, पेन, कॅमेरा, दुरबीण, जीपीएस इत्यादी साहित्य आणि उपकरणे घ्या.

प्रत्यक्ष निरीक्षणावर लक्ष केंद्रित करा. क्षेत्रातील भौतिक, जैविक आणि सांस्कृतिक घटकांची बारकाईने नोंद घ्या.

स्थानिक लोकांशी संवाद साधा. मुलाखती घेऊन किंवा प्रश्नावलीद्वारे स्थानिक लोकांशी संवाद साधा.

कागदपत्रांचा अभ्यास करा. क्षेत्रभेटीच्या ठिकाणी उपलब्ध असलेल्या कागदपत्रांचा अभ्यास करा.

क्षेत्रभेटीचा अहवाल तयार करा. क्षेत्रभेटी दरम्यान मिळालेल्या माहितीचा संक्षिप्त आणि सखोल अहवाल तयार करा.

क्षेत्रभेटी दरम्यान मुबलक माहिती मिळवण्यासाठी अनेक साधने उपलब्ध आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख साधने खालील प्रमाणे:

• निरीक्षण (Observation):

  क्षेत्रभेटी दरम्यान Barकाईने निरीक्षण करणे महत्वाचे आहे. परिसरातील नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित गोष्टींचे निरीक्षण करून नोंदी घ्याव्यात.

• मुलाखती (Interviews):

  स्थानिक लोकांशी, तज्ञांशी आणि संबंधित व्यक्तींशी संवाद साधून माहिती मिळवा. प्रश्नावली तयार करून मुद्देसूद मुलाखत घ्या.

• नोंदी (Records):

  क्षेत्रभेटी दरम्यान मिळालेल्या माहितीची व्यवस्थित नोंद ठेवा. फोटो, व्हिडिओ आणि ऑडिओ रेकॉर्डिंगचा वापर करा.

• सर्वेक्षण (Surveys):

  प्रश्नावली तयार करून लोकांचे मत जाणून घ्या. सांख्यिकीय माहिती (Statistical data) मिळवण्यासाठी सर्वेक्षण उपयुक्त ठरते.

• दस्तऐवज आणि अहवाल (Documents and Reports):

  संबंधित कार्यालयांकडून किंवा संस्थांकडून आवश्यक कागदपत्रे, नकाशे आणि अहवाल मिळवा.

• internet आणि इतर स्रोत (Internet and Other Sources):

  क्षेत्रभेटीच्या अगोदर आणि नंतर इंटरनेट तसेच इतर माध्यमांद्वारे माहिती मिळवा.

या साधनांचा योग्य वापर करून क्षेत्रभेटी दरम्यान भरपूर माहिती मिळवता येते.