वर्गीकरणाच्या वेगवेगळ्या पद्धती आणि नमुना पद्धती खालीलप्रमाणे:

वर्गीकरणाच्या पद्धती

वर्गीकरण म्हणजे दिलेल्या माहितीला विशिष्ट गुणधर्मांच्या आधारावर गटांमध्ये विभागणे. सांख्यिकीमध्ये वर्गीकरणाच्या अनेक पद्धती आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख पद्धती खालीलप्रमाणे:

1. गुणात्मक वर्गीकरण (Qualitative Classification):

• या पद्धतीत, माहिती आकडेवारीमध्ये मोजता येत नाही. त्याऐवजी, गुणधर्मांच्या आधारावर वर्गीकरण केले जाते.
• उदाहरणार्थ: लिंग (स्त्री/पुरुष), वैवाहिक स्थिती (विवाहित/अविवाहित), व्यवसाय (नोकरी/व्यवसाय).

2. संख्यात्मक वर्गीकरण (Quantitative Classification):

• या पद्धतीत, माहिती संख्यांमध्ये मोजता येते.
• उदाहरणार्थ: वय, उंची, वजन, उत्पन्न. या माहितीला वेगवेगळ्या वर्गांमध्ये विभागले जाते.

3. कालानुक्रमे वर्गीकरण (Chronological Classification):

• या पद्धतीत, आकडेवारी वेळेनुसार क्रमवार लावली जाते.
• उदाहरणार्थ: एखाद्या कंपनीची वार्षिक विक्री मागील 10 वर्षांतील आकडेवारीनुसार दर्शवणे.

4. भौगोलिक वर्गीकरण (Geographical Classification):

• या पद्धतीत, आकडेवारी ठिकाणांच्या आधारावर लावली जाते.
• उदाहरणार्थ: वेगवेगळ्या राज्यांतील लोकसंख्या, एखाद्या विशिष्ट प्रदेशातील तापमान.

नमुना पद्धती (Sampling Methods)

नमुना पद्धती म्हणजे मोठ्या गटातून (लोकसंख्या) काही निवडक घटकांची निवड करणे, जेणेकरून त्या निवडलेल्या घटकांचा अभ्यास करून संपूर्ण गटाबद्दल निष्कर्ष काढता येतात. येथे काही प्रमुख नमुना पद्धती दिल्या आहेत:

1. सरळ यादृच्छिक नमुना पद्धत (Simple Random Sampling):

• या पद्धतीत, प्रत्येक घटकाला निवडले जाण्याची समान संधी असते.
• उदाहरणार्थ: लॉटरी पद्धतीने काही लोकांची निवड करणे.

2. क्रमबद्ध नमुना पद्धत (Systematic Sampling):

• या पद्धतीत, एका विशिष्ट क्रमाने घटकांची निवड केली जाते.
• उदाहरणार्थ: प्रत्येक 10 व्या व्यक्तीची निवड करणे.

3. स्तरीकृत नमुना पद्धत (Stratified Sampling):

• या पद्धतीत, लोकसंख्येला समान गुणधर्म असलेल्या स्तरांमध्ये विभागले जाते, आणि प्रत्येक स्तरावरून यादृच्छिक नमुने निवडले जातात.
• उदाहरणार्थ: वयोगटानुसार वर्गीकरण करून प्रत्येक गटातून काही लोकांची निवड करणे.

4. गुच्छ नमुना पद्धत (Cluster Sampling):

• या पद्धतीत, लोकसंख्येला गटांमध्ये विभागले जाते आणि काही गट यादृच्छिकपणे निवडले जातात.
• उदाहरणार्थ: एखाद्या शहरातील काही विशिष्ट भागांतील घरांची निवड करणे.

5. सोयीस्कर नमुना पद्धत (Convenience Sampling):

• या पद्धतीत, संशोधकाला सोप्या पद्धतीने उपलब्ध असलेल्या घटकांची निवड केली जाते.
• उदाहरणार्थ: एखाद्या मॉलमध्ये जाऊन लोकांची मते जाणून घेणे.

• या विविध पद्धतींचा वापर करून, संशोधक आपल्या अभ्यासानुसार योग्य वर्गीकरण आणि नमुना निवडू शकतात.