रचना:

1. हृदय:
   • हृदय हे रक्ताभिसरण संस्थेचे केंद्र आहे.
   • हे स्नायूंचे बनलेले असून छातीच्या पिंजऱ्यात (thoracic cavity) सुरक्षित असते.
   • मानवी हृदय चार कप्प्यांमध्ये विभागलेले असते: दोन आलिंद (atria) आणि दोन निलय (ventricles).
   • हृदयाचे मुख्य कार्य म्हणजे रक्त पंप करणे.
2. रक्तवाहिन्या:
   • धमन्या (Arteries): या हृदयापासून शरीराच्या विविध भागांमध्ये ऑक्सिजनयुक्त रक्त (oxygenated blood) पोहोचवतात.
   • शिरा (Veins): या शरीराच्या विविध भागांकडून कार्बन डायऑक्साइडयुक्त रक्त (deoxygenated blood) हृदयाकडे परत आणतात.
   • केशिका (Capillaries): या सूक्ष्म रक्तवाहिन्या आहेत, ज्या धमन्या आणि शिरा यांना जोडतात आणि ऊतींमध्ये (tissues) ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांची देवाणघेवाण करतात.
3. रक्त:
   • रक्त हे एक द्रव संयोजी ऊतक (fluid connective tissue) आहे, जे रक्तपेशी (blood cells), प्लाझ्मा (plasma) आणि इतर घटकांनी बनलेले असते.
   • रक्त शरीरात ऑक्सिजन, पोषक तत्वे, संप्रेरक (hormones) आणि रोगप्रतिकारक घटक (immune components) वाहून नेते.

कार्य:

1. ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांचा पुरवठा: रक्ताभिसरण संस्था फुफ्फुसातून ऑक्सिजन आणि पचनसंस्थेतून पोषक तत्वे शोषून घेऊन ते शरीरातील प्रत्येक पेशीपर्यंत पोहोचवते.
2. कार्बन डायऑक्साइड आणि उत्सर्जित पदार्थांचे वहन: पेशींमधून कार्बन डायऑक्साइड आणि इतर उत्सर्जित पदार्थ (waste products) बाहेर काढून ते फुफ्फुसांपर्यंत आणि मूत्रपिंडांपर्यंत (kidneys) पोहोचवते, ज्यामुळे ते शरीराबाहेर टाकले जातात.
3. संप्रेरक आणि रोगप्रतिकारक घटकांचे वहन: रक्ताभिसरण संस्था संप्रेरक आणि रोगप्रतिकारक घटकांना त्यांच्या लक्ष्यित स्थळांपर्यंत पोहोचवते, ज्यामुळे शारीरिक क्रियांचे नियंत्रण आणि रोगांपासून संरक्षण होते.
4. शरीराचे तापमान नियंत्रण: रक्त शरीराच्या तापमानाचे नियंत्रण करते. रक्तवाहिन्यांच्या माध्यमातून उष्णता प्रसारित (distribute) करून तापमान संतुलित ठेवते.

महत्व:

रक्ताभिसरण संस्था शरीरातील सर्व कार्यांसाठी अत्यंत आवश्यक आहे. या संस्थेच्या माध्यमातून पेशींना आवश्यक असणारे घटक मिळतात आणि अनावश्यक घटक बाहेर टाकले जातात, ज्यामुळे शरीर निरोगी राहते.

अधिक माहितीसाठी:

• जॉन हॉपकिन्स मेडिसिन - हृदयाची रचना (इंग्रजी)
• व्हिजिबल बॉडी - रक्ताभिसरण संस्थेची माहिती (इंग्रजी)