शरीर रचना
उत्तर:
शरीरात 70% पाणी असले तरी, रक्त हे केवळ पाणी नाही. रक्त प्लाझ्मा, लाल रक्तपेशी, पांढऱ्या रक्तपेशी आणि प्लेटलेट्स यांसारख्या अनेक घटकांनी बनलेले असते. प्लाझ्मामध्ये पाण्याचे प्रमाण जास्त असले तरी, त्यात प्रथिने, मीठ आणि इतर पदार्थही असतात. लाल रक्तपेशींमध्ये हिमोग्लोबिन असते, ज्यामुळे रक्त लाल दिसते.
जखम झाल्यास रक्त निघण्याचे कारण खालीलप्रमाणे आहे:
- रक्तवाहिन्या: रक्तवाहिन्या (धमन्या, शिरा आणि केशिका) संपूर्ण शरीरात रक्त पोहोचवतात. जेव्हा एखादी जखम होते, तेव्हा या रक्तवाहिन्या तुटतात आणि त्यातून रक्त बाहेर येते.
- रक्त गोठण्याची प्रक्रिया: शरीर जखमेतून होणारा रक्तस्त्राव थांबवण्यासाठी रक्त गोठण्याची प्रक्रिया सुरू करते. प्लेटलेट्स आणि रक्त गोठण्यास मदत करणारे प्रथिने (coagulation factors) एकत्रित होऊन रक्ताच्या गुठळ्या तयार करतात, ज्यामुळे रक्तस्त्राव थांबतो.
म्हणून, जखम झाल्यास रक्त निघते कारण रक्तवाहिन्या तुटतात आणि रक्तामध्ये पाणी तसेच इतर अनेक घटक असतात.
अधिक माहितीसाठी:
'पोस्ट पार्ट' (posterior part) म्हणजे शरीराचा मागचा भाग. मानवी शरीरामध्ये, 'पोस्ट पार्ट' हा शब्द विशेषतः धड (trunk) किंवा इतर अवयवांच्या संदर्भात वापरला जातो.
उदाहरणार्थ:
- पाठीचा कणा (spinal cord) हा धडाच्या पोस्ट पार्टमध्ये असतो.
- हृदयाचा पोस्ट पार्ट म्हणजे डावा आलिंद (left atrium).
'पोस्ट पार्ट'चे कार्य:
शरीराच्या कोणत्या भागाबद्दल बोलत आहोत यावर त्याचे कार्य अवलंबून असते. उदाहरणार्थ, पाठीच्या कण्यामधील मज्जारज्जू (spinal cord) शरीराच्या हालचाली आणि संवेद transmit करण्यासाठी महत्वाचा आहे.
शरीराच्या विशिष्ट अवयवाच्या किंवा भागाच्या 'पोस्ट पार्ट'बद्दल तुम्हाला अधिक माहिती हवी असल्यास, कृपया तपशीलवार माहिती द्या.
शरीरात नियंत्रण ठेवण्याचे कार्य खालील प्रकारे केले जाते:
1. मज्जासंस्था (Nervous System):
मज्जासंस्था ही शरीरातील अत्यंत महत्त्वाची संस्था आहे. हे मेंदू,spinal cord (पाठीचा कणा), आणि nerves (मज्जातंतू) यांच्याद्वारे बनलेली असते.
- मेंदू: मेंदू हा शरीराचा control center आहे. तो विचार करणे, निर्णय घेणे, आणि हालचाल करणे यांसारख्या कार्यांना नियंत्रित करतो.
- Spinal Cord (पाठीचा कणा): मेंदू आणि शरीराच्या इतर भागांमध्ये माहिती पोहोचवण्याचे कार्य spinal cord करतो.
- Nerves (मज्जातंतू): ह्या मेंदू आणि spinal cord पासून शरीराच्या प्रत्येक भागापर्यंत माहिती पोहोचवतात.
2. अंतःस्रावी संस्था (Endocrine System):
ही संस्था hormones (संप्रेरक) नावाचे रासायनिक संदेशवाहक तयार करते. हे संप्रेरक रक्ताद्वारे शरीराच्या विविध भागांमध्ये पोहोचतात आणि शरीराच्या कार्यांना नियंत्रित करतात.
- ग्रंथी (Glands): अंतःस्रावी संस्थेमध्ये pituitary gland, thyroid gland, adrenal glands, pancreas, आणि reproductive glands (gonads) यांचा समावेश होतो. ह्या ग्रंथी वेगवेगळ्या प्रकारचे hormones तयार करतात.
- Hormones (संप्रेरक): Hormones वाढ, चयापचय, प्रजनन, आणि mood (मनःस्थिती) यांसारख्या कार्यांना नियंत्रित करतात.
3. Immune System (रोगप्रतिकारशक्ती संस्था):
शरीराला रोगांपासून वाचवण्यासाठी immune system कार्य करते. यात पांढऱ्या रक्त पेशी (white blood cells) आणि इतर अवयवांचा समावेश असतो, जे शरीरात प्रवेश करणाऱ्या हानिकारक bacteria (जीवाणू) आणि viruses (विषाणू) यांच्याशी लढतात.
4. श्वसन संस्था (Respiratory System):
श्वसन संस्थेमध्ये नाक, trachea (श्वासनलिका), आणि lungs (फुफ्फुसे) यांचा समावेश होतो. ह्या संस्थेचे मुख्य कार्य म्हणजे श्वासाद्वारे oxygen (ऑक्सिजन) घेणे आणि carbon dioxide (कार्बन डायऑक्साईड) बाहेर टाकणे.
5. रक्ताभिसरण संस्था (Circulatory System):
रक्ताभिसरण संस्थेमध्ये heart (हृदय), रक्तवाहिन्या (blood vessels), आणि रक्त यांचा समावेश होतो. heart रक्ताला pump करते आणि रक्तवाहिन्यांच्याद्वारे ते शरीरभर पोहोचवते. या संस्थेमुळे शरीराला oxygen आणि पोषक तत्वे मिळतात.
रक्ताभिसरण संस्था: रचना आणि कार्य
रक्ताभिसरण संस्था (Circulatory system) शरीरात रक्त आणि लिम्फ (lymph) यांचे वहन करते. यात हृदय, रक्तवाहिन्या आणि रक्त यांचा समावेश होतो.
रचना:
- हृदय:
- हृदय हे रक्ताभिसरण संस्थेचे केंद्र आहे.
- हे स्नायूंचे बनलेले असून छातीच्या पिंजऱ्यात (thoracic cavity) सुरक्षित असते.
- मानवी हृदय चार कप्प्यांमध्ये विभागलेले असते: दोन आलिंद (atria) आणि दोन निलय (ventricles).
- हृदयाचे मुख्य कार्य म्हणजे रक्त पंप करणे.
- रक्तवाहिन्या:
- धमन्या (Arteries): या हृदयापासून शरीराच्या विविध भागांमध्ये ऑक्सिजनयुक्त रक्त (oxygenated blood) पोहोचवतात.
- शिरा (Veins): या शरीराच्या विविध भागांकडून कार्बन डायऑक्साइडयुक्त रक्त (deoxygenated blood) हृदयाकडे परत आणतात.
- केशिका (Capillaries): या सूक्ष्म रक्तवाहिन्या आहेत, ज्या धमन्या आणि शिरा यांना जोडतात आणि ऊतींमध्ये (tissues) ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांची देवाणघेवाण करतात.
- रक्त:
- रक्त हे एक द्रव संयोजी ऊतक (fluid connective tissue) आहे, जे रक्तपेशी (blood cells), प्लाझ्मा (plasma) आणि इतर घटकांनी बनलेले असते.
- रक्त शरीरात ऑक्सिजन, पोषक तत्वे, संप्रेरक (hormones) आणि रोगप्रतिकारक घटक (immune components) वाहून नेते.
कार्य:
- ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांचा पुरवठा: रक्ताभिसरण संस्था फुफ्फुसातून ऑक्सिजन आणि पचनसंस्थेतून पोषक तत्वे शोषून घेऊन ते शरीरातील प्रत्येक पेशीपर्यंत पोहोचवते.
- कार्बन डायऑक्साइड आणि उत्सर्जित पदार्थांचे वहन: पेशींमधून कार्बन डायऑक्साइड आणि इतर उत्सर्जित पदार्थ (waste products) बाहेर काढून ते फुफ्फुसांपर्यंत आणि मूत्रपिंडांपर्यंत (kidneys) पोहोचवते, ज्यामुळे ते शरीराबाहेर टाकले जातात.
- संप्रेरक आणि रोगप्रतिकारक घटकांचे वहन: रक्ताभिसरण संस्था संप्रेरक आणि रोगप्रतिकारक घटकांना त्यांच्या लक्ष्यित स्थळांपर्यंत पोहोचवते, ज्यामुळे शारीरिक क्रियांचे नियंत्रण आणि रोगांपासून संरक्षण होते.
- शरीराचे तापमान नियंत्रण: रक्त शरीराच्या तापमानाचे नियंत्रण करते. रक्तवाहिन्यांच्या माध्यमातून उष्णता प्रसारित (distribute) करून तापमान संतुलित ठेवते.
महत्व:
रक्ताभिसरण संस्था शरीरातील सर्व कार्यांसाठी अत्यंत आवश्यक आहे. या संस्थेच्या माध्यमातून पेशींना आवश्यक असणारे घटक मिळतात आणि अनावश्यक घटक बाहेर टाकले जातात, ज्यामुळे शरीर निरोगी राहते.