शिक्षण हक्क कायदा, 2009' (Right to Education Act, 2009) नुसार मुख्याध्यापकांची (Headmaster) कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या खालीलप्रमाणे आहेत:

1. शाळा व्यवस्थापन समिती (School Management Committee - SMC) स्थापन करणे:

   मुख्याध्यापकांनी शाळेत SMC स्थापन करणे आवश्यक आहे. SMC मध्ये पालक, शिक्षक आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थेचे सदस्य असतात.

2. शाळेचे व्यवस्थापन:

   शाळेचे कामकाज सुरळीत चालवणे, शैक्षणिक योजनांची अंमलबजावणी करणे आणि शाळेतील भौतिक सुविधांची देखभाल करणे ही मुख्याध्यापकांची जबाबदारी आहे.

3. शिक्षकांची जबाबदारी:

   शिक्षकांनी वेळेवर शाळेत येणे, नियमित अध्यापन करणे आणि विद्यार्थ्यांचे योग्य मार्गदर्शन करणे हे मुख्याध्यापकांनी सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे.

4. शैक्षणिक गुणवत्ता:

   शाळेतील शैक्षणिक गुणवत्ता वाढवणे, विद्यार्थ्यांसाठी गुणवत्तापूर्ण शिक्षण उपलब्ध करणे आणि अभ्यासक्रम पूर्ण करणे ही मुख्याध्यापकांची प्रमुख जबाबदारी आहे.

5. मूलभूत सुविधा:

   शाळेत पिण्याच्या पाण्याची सोय, स्वच्छतागृहे, खेळण्याचे मैदान आणि इतर आवश्यक सुविधा उपलब्ध करून देणे.

6. विद्यार्थ्यांचे हक्क:

   सर्व विद्यार्थ्यांना शिक्षण घेण्याचा समान हक्क आहे आणि कोणत्याही विद्यार्थ्याला शाळेत प्रवेश नाकारला जाणार नाही याची दक्षता घेणे.

7. अध्यापन पद्धती:

   शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांसाठी आधुनिक आणि प्रभावी अध्यापन पद्धतीचा वापर करणे आवश्यक आहे.

8. प्रगती अहवाल:

   नियमितपणे विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचा अहवाल पालकांना देणे आणि त्यांच्या शैक्षणिक गरजांनुसार मार्गदर्शन करणे.

शाळा स्तरावर कर्तव्ये पार पाडताना येणाऱ्या अडचणी:

1. अपुरी संसाधने:

   अनेक शाळांमध्ये पुरेसे शिक्षक, वर्गखोल्या आणि शैक्षणिक साहित्य उपलब्ध नसते. त्यामुळे शैक्षणिक गुणवत्ता राखणे कठीण होते.

2. पालकांचे सहकार्य:

   काहीवेळा पालक शाळेच्या कामात पुरेसे सहकार्य करत नाहीत, त्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीमध्ये अडचणी येतात.

3. प्रशासकीय दबाव:

   अनेकदा मुख्याध्यापकांना प्रशासकीय कामांचा अधिक भार असतो, त्यामुळे शैक्षणिक कार्यावर लक्ष केंद्रित करणे कठीण होते.

4. शिक्षकांचे प्रशिक्षण:

   शिक्षकांना आधुनिक तंत्रज्ञान आणि अध्यापन पद्धतीचे पुरेसे प्रशिक्षण न मिळाल्यास ते प्रभावीपणे शिकवू शकत नाहीत.

5. भौगोलिक अडचणी:

   दुर्गम भागातील शाळांमध्ये शिक्षकांची नियमित उपस्थिती आणि विद्यार्थ्यांची शाळेत येण्याची समस्या असते.