आपल्या राजकीय संस्कृतीविषयी माहिती बघण्यासाठी प्रथम राजकीय संस्कृती कशाला म्हणायचे हे निश्चित केले पाहिजे. राजकीय संस्कृती ही संज्ञा आधुनिक राज्यशास्त्रात प्रचलित आहे. तिचा अर्थ आपण आधी पाहू. राजकारण म्हणजे काय व ते कसे असावे, इत्यादी मुद्यांविषयी प्रत्येक समाजाची स्वतःची अशी एक कल्पना असते. सामाजिक परंपरा, राजकीय अनुभव यांच्या आधारे ही कल्पना तयार झालेली असते. ढोबळमानाने असे म्हणता येईल की, एखाद्या समाजाचा राजकीय स्वभाव म्हणजे राजकीय संस्कृती. 'स्वभाव' म्हटला म्हणजे त्यात रागलोभ,आवडीनिवडी, 'योग्य' आणि 'अयोग्य' यांबद्दलच्या कल्पना, स्वतः बद्दलच्या आणि आपल्या सभोवतालाबद्दलच्या समजुती या गोष्टी येतात. तसेच राजकीय संस्कृतीचेही आहे. राजकारणाविषयीची लोकांची समज आणि अपेक्षा यांचा राजकीय संस्कृतीत समावेश होतो. राजकारणाचा आपला शास्त्रीय अर्थ काहीही असला तरी प्रत्येक समाजात व्यवहारातील त्याचा आशय वेगवेगळा असू शकतो. यात सत्तेविषयीची समज हा एक महत्त्वाचा घटक असतो. सत्तेच्या अस्तित्वाचे भानं, ती कोणाकडे असावी, किती असावी या विषयीची मते, सत्तावापराविषयीच्या कल्पना आणि सत्ताधाऱ्यांविषयीच्या • समजुती आणि अपेक्षा या बाबींचा 'राजकीय संस्कृती' या संज्ञेत समावेश होतो.

राजकीय संस्कृती म्हणजे एखाद्या समाजाच्या राजकीय जीवनातील मूल्ये, श्रद्धा आणि दृष्टिकोन यांचा समूह होय. हे घटक राजकीय व्यवस्थेच्या कार्यावर आणि नागरिकांच्या राजकीय सहभागावर परिणाम करतात.

राजकीय संस्कृतीची काही वैशिष्ट्ये:

• Ortaya राजकीय मूल्यांचा आणि विश्वासांचा संच: राजकीय संस्कृतीत लोकशाही, स्वातंत्र्य, समानता आणि न्याय यांसारख्या मूल्यांचा समावेश होतो.
• राजकीय दृष्टिकोन: नागरिकांचा राजकीय व्यवस्थेकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन सकारात्मक किंवा नकारात्मक असू शकतो.
• राजकीय सहभाग: राजकीय संस्कृती नागरिकांना निवडणुकीत मतदान करण्यासाठी, राजकीय चर्चांमध्ये भाग घेण्यासाठी आणि सामाजिक आंदोलनांमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करते.

राजकीय संस्कृतीचे प्रकार:

1. संकुचित राजकीय संस्कृती: या प्रकारच्या संस्कृतीत लोकांचा राजकीय सहभाग कमी असतो आणि ते स्थानिक पातळीवर अधिक केंद्रित असतात.
2. अधीन राजकीय संस्कृती: या संस्कृतीत नागरिक सरकारवर अवलंबून असतात आणि त्यांचे निर्णय स्वीकारतात.
3. सहभागी राजकीय संस्कृती: या संस्कृतीत नागरिक सक्रियपणे राजकारणात सहभागी होतात आणि सरकारवर प्रभाव टाकण्याचा प्रयत्न करतात.

राजकीय संस्कृतीचे महत्त्व:

• राजकीय संस्कृती राजकीय व्यवस्थेची स्थिरता आणि legitimacy टिकवून ठेवण्यास मदत करते.
• हे नागरिकांना त्यांच्या हक्कांबद्दल आणि जबाबदाऱ्यांबद्दल जागरूक करते.
• राजकीय सहभागाला प्रोत्साहन देऊन लोकशाही मजबूत करते.

भारतातील राजकीय संस्कृती:

भारतामध्ये एक जटिल आणि विविध राजकीय संस्कृती आहे. येथे लोकशाही, धर्मनिरपेक्षता आणि सामाजिक न्याय यांसारख्या मूल्यांना महत्त्व दिले जाते. तथापि, जातीवाद, जमातवाद आणि भ्रष्टाचार यांसारख्या समस्यांमुळे भारतीय राजकीय संस्कृतीला अनेक आव्हान आहेत.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

• Political Culture: Meaning, Nature, Determinants and Types