ग्रामीण वसाहतींच्या व्याख्यामध्ये ७५ टक्के लोक प्राथमिक व्यवसायात गुंतलेले असतात. हे व्यवसाय करणे ही वसाहतींची महत्वाची कार्ये आहे. आपल्याकडे बारा बलुतेदार गावामध्ये असत, त्यांची कार्ये ही ग्रामीण वसाहतीची आहेत मानववस्त्याची काही प्रमुख कार्ये व दुय्यम कार्ये आहेत.

१. कृषी ग्रामीण वसाहतीचे कृषी हे प्रमुख कार्य आहे. शेतीमध्ये पशूपालन, कुकुटपालन, अन्नधान्याची पिके घेणे ही शेतीकार्ये ग्रामीण वसाहतीची आहे. २. मासेमारी: समुद्रकिनारी, नदीकाठी व सरोवराशेजारील वसाहती मोठ्या प्रमाणावर

मासेमारीचे कार्य करतात. मासेमारीशी सलग्न बोटी तयार करणे, जाळी तयार करणे,

मासे खारवणे व विक्री करणे यासारखी कार्ये केली जातात. ३. खाणकाम खनिज उत्खननाच्या ठिकाणी या वसाहती तयार होतात. भारतात अनेक ग्रामीण वसाहतीमध्ये लोहखनिज, सोने, हिरे, अधक, दगड, संगमरवर यांच्या उत्खननाचे कार्य होते

४. लाकूडतोड: ज्या वनाशजारी वर्षाणूवर्षे लाकूडतोड व्यवसाय व त्यावर आधारीत वस्तू बनविण्याचा व्यवसाय ग्रामीण वसाहत करत. समशितोष्ण कटिबंधात सूचीपर्णी अरण्याच्या भागात अशाप्रकारचे कार्य करणाऱ्या कायमस्वरूपाच्या वसाहती आहे. कर्नाटकामध्ये अशा जंगलाशेजारील भागात असणाऱ्या विविध वसाहती हे कार्य

करतात.

मानववस्त्या पुढील दुष्यम कार्यासाठी निर्माण होतात.

(१) संरक्षण: मानव निवारा बांधतो, निवाऱ्यामुळे वस्ती निर्माण होते. मानवाला ऊन, थंडी, वारा, पाऊस आणि हिंस्त्र प्राणी व इतर आक्रमक मानवसमूह यांपासून संरक्षणाची गरज असते. ही गरज वस्ती भागवित वस्तीमुळे मानवाला समूहशक्तीचे संरक्षण मिळते. (२) विश्रांती वस्ती मानवाला विश्रांतीचे खाजगी जीवनासाठी स्थळ उपलब्ध करून देते. (३) संपत्तीची साठवण मानवाची वैयक्तिक व सामूहिक संपत्ती साठविण्याची सोय वस्तीमुळे होते, धान्य, मौल्यवान वस्तू शेती साधने व नंतरच्या काळात सोने-नाणे इ. संपत्तिरूप वस्तु वस्तीमुळे साठविता येतात. त्या गरज असेल तेव्हा वापरता येतात.

(५) सामाजिक सांस्कृतिक कार्ये वस्तीमुळेच मानवाला कार्यक्षम असे सामाजिक संघटन करता येते कुटुंब, समुदाय व उत्पादक संघटन, श्रमाचे विभाजन, कार्याच संयोजन वस्तीत निर्माण होते. सांस्कृतिक घटक, कला, धर्म यांची अभिव्यक्ती व विकास वस्तीशिवाय अशक्य आहे. वस्तीत मानवाला अंतर्मुख होण्यास निवांतपणा मिळतो. वस्तीच्या आधारे तो चिंतनशील बनतो. वस्त्यांची जशी वाढ होते, त्या प्रमाणात त्या • वस्त्यांचे सामाजिक सांस्कृतिक कार्य जास्त व्यापक व तरत होते. वरील कार्ये मूलभूत असुन सूत्ररूपाने मोडली आहेत.

ग्रामीण वसाहतीची कार्ये:

ग्रामीण वसाहती अनेक कार्ये पार पाडतात, त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत:

• प्राथमिक कार्ये:

  • शेती: ग्रामीण वसाहती प्रामुख्याने शेतीवर अवलंबून असतात. अन्न उत्पादन, भाजीपाला, फळे आणि इतर कृषी उत्पादने घेणे हे येथील लोकांचे मुख्य काम आहे.

  • पशुपालन: अनेक ग्रामीण भागांमध्ये पशुपालन हा उपजीविकेचा महत्त्वाचा भाग आहे. दुग्ध उत्पादन, मांस, अंडी आणि इतर पशु उत्पादने मिळवली जातात.

  • वनीकरण: काही ग्रामीण वसाहती वनांवर आधारित असतात. लाकूडतोड, मध गोळा करणे, जडीबुटी मिळवणे अशी कामे केली जातात.

  • मासेमारी: तटीय भागातील ग्रामीण वसाहती मासेमारीवर अवलंबून असतात.

  • खनन: ज्या ग्रामीण भागात खनिजे उपलब्ध आहेत, तेथे खाणकाम केले जाते.

• दुय्यम कार्ये:

  • लघु उद्योग: ग्रामीण भागात छोटे उद्योग चालतात, जसे की कुंभारकाम, विणकाम, तेल काढणे, इत्यादी.

  • हस्तकला: ग्रामीण भागात हस्तकला वस्तू बनवल्या जातात, ज्या स्थानिक बाजारात विकल्या जातात.

• तृतीयक कार्ये:

  • सेवा क्षेत्र: ग्रामीण भागात काही प्रमाणात सेवा क्षेत्रही विकसित झालेले आहे, जसे की शिक्षक, डॉक्टर, दुकानदार, इत्यादी.

  • प्रशासन: गावांतील स्थानिक प्रशासकीय कामे ग्रामपंचायत कार्यालयात चालतात.

• इतर कार्ये:

  • सामाजिक कार्ये: ग्रामीण वसाहतींमध्ये सामाजिक संबंध आणिValues जपले जातात.

  • सांस्कृतिक कार्ये: ग्रामीण भागात अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि उत्सव साजरे केले जातात.