भूकंपमापक हे भूकंपाच्या लहरी मोजण्याचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. हे जमिनीतील हालचाल अचूकपणे नोंदवते. आधुनिक भूकंपमापक डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करतात, ज्यामुळे डेटा जलद आणि अचूकपणे मिळतो.

• भूकंपीय नोंदीचे विश्लेषण करून भूकंपाचा केंद्रबिंदू आणि तीव्रता काढता येते.
• जगातील विविध भागांमध्ये स्थापित केलेले भूकंपमापक नेटवर्क भूकंपाच्या अभ्यासात मदत करतात.

GPS तंत्रज्ञानाचा उपयोग जमिनीच्या पृष्ठभागावरील बदलांचे निरीक्षण करण्यासाठी होतो. भूकंपापूर्वी जमिनीमध्ये होणारे सूक्ष्म बदल GPS द्वारे ओळखले जाऊ शकतात.

• GPS स्टेशनच्या माध्यमातून जमिनीच्या हालचालींचे सतत निरीक्षण केले जाते.
• भूपृष्ठावरील ताण आणि दाब मोजता येतो, ज्यामुळे भूकंपाची शक्यता वर्तवता येते.

उपग्रहांच्या माध्यमातून पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे निरीक्षण करणे शक्य होते. InSAR (Interferometric Synthetic Aperture Radar) सारख्या तंत्रज्ञानाने जमिनीतील लहान बदल शोधता येतात.

• InSAR तंत्रज्ञान भूकंपाच्या क्षेत्रातील बदलांची माहिती पुरवते.
• उपग्रहांकडून मिळालेल्या डेटाचे विश्लेषण करून भूकंपाची शक्यता तपासली जाते.

काही संशोधनानुसार, भूकंपापूर्वी Radon वायूच्या उत्सर्जनात वाढ होते. त्यामुळे Radon वायूच्या पातळीचे निरीक्षण करून भूकंपाची पूर्वसूचना मिळू शकते.

• Radon सेन्सरच्या मदतीने Radon वायूच्या पातळीतील बदल नोंदवले जातात.
• या माहितीचा वापर भूकंपाच्या धोक्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी होतो.

भूकंपापूर्वी काही विशिष्ट ध्वनी आणि विद्युत चुंबकीय लहरी उत्पन्न होतात, ज्यांचे विश्लेषण करून भूकंपाची शक्यता वर्तवली जाते.

• या लहरी शोधण्यासाठी विशेष उपकरणे वापरली जातात.
• लहरींच्या बदलांवर लक्ष ठेवून भूकंपाच्या वेळेआधी सूचना देण्याचा प्रयत्न केला जातो.

भूकंपाची पूर्वसूचना देण्यासाठी खालील निकष वापरले जातात:

• भूकंपीय क्रियाकलापांमध्ये वाढ: भूकंपमापकांच्या नोंदीनुसार भूकंपांच्या संख्येत आणि तीव्रतेत वाढ झाल्यास.
• जमिनीच्या हालचालींमध्ये बदल: GPS आणि InSAR डेटाद्वारे जमिनीच्या हालचालींमध्ये असामान्य बदल आढळल्यास.
• Radon वायूच्या उत्सर्जनात वाढ: Radon सेन्सरद्वारे Radon वायूच्या पातळीत अचानक वाढ झाल्यास.
• विद्युत चुंबकीय लहरींमधील बदल: विशिष्ट उपकरणांद्वारे भूकंपापूर्वी उत्पन्न होणाऱ्या लहरींमध्ये बदल झाल्यास.