* प्रकारः- मागणीच्या किंमत लवचिकतेचे संपूर्ण लवचिक मागणी, संपूर्ण अलवचिक मागणी, एकक लवचिक मागणी, अधिक लवचिक मागणी, कमी लवचिक मागणी असे प्रकार पडतात. * व्याख्याः- “ उत्पन्नातील बदलाचा परिणाम म्हणून मागणीत घडून येणाऱ्या बदलांच्या संबंधाला मागणीची उत्पन्न लवचिकता असे म्हणतात.”
मागणीच्या किंमत लवचिकतेचे प्रकार |
मागणीची लवचिकता
•
वस्तूच्या मागणीवर परिणाम करणाऱ्या घटकांमध्ये वस्तूची किंमत सर्वात महत्त्वाचा परिणाम करणारा घटक आहे . किंमतीत होणाऱ्या बदलामुळे वस्तूच्या मागणीत होणाऱ्या बदल शोधून काढण्यासाठी डॉ . मार्शल यांनी मागणीची किंमत लवचिकता या संकल्पनेचा वापर केला आहे .
" वस्तूंच्या किमतीत होणाऱ्या शेकडा बदलामुळे वस्तूच्या मागणीत होणाऱ्या शेकडा बदलाचे प्रमाण म्हणजेच मागणीची किंमत लवचिकता होय . "
मा . शे . ब
मा . कि . ल = 一一一一一
किं . शे . ब
या वरील व्याख्येवरून असे स्पष्ट होते की वस्तूच्या किंमतीत होणाऱ्या शेकडा बदलामुळे वस्तूच्या मागणीवर काय परिणाम होतो . त्यावरून मागणीतील शेकडा बदल विचारात घेऊन मागणीची किंमत लवचिकता शोधता येते .
• मागणीच्या किंमत लवचिकतेचे प्रकार [Types Of Demand Price Elasticity] :-
वस्तूच्या किंमतीत शेकडा एक ने बदल झाला असता वस्तूच्या मागणीत शेकडा बदलाचे प्रमाण यांचे गुणोत्तर म्हणजे मागणीची किंमत लवचिकता होय . सर्वच वस्तूच्या बाबतीत मागणीत होणारा बदल सारखाच नसतो . म्हणून मागणीच्या किंमत लवचिकतेचे विविध प्रकार अनुभवास येतात ते पुढील प्रमाणे :-
1] अंनत लवचिक मागणी = मा.ल = ∞
2] अंनत अलवचिक मागणी = मा.ल = o
3] लवचिक मागणी = मा.ल = > 1
4] अलवचिक मागणी = मा.ल < 1
5] एकक मागणी = मा.ल = 1
1] संपूर्ण / अंनत लवचिक मागणी ( मा.ल = ∞ ) :-
वस्तूंच्या किमतीत अल्पशा बदल झाला असता मागणी जेव्हा अनंत पटीने बदलते तेव्हा त्याला अनंत लवचिक मागणी असे म्हणतात . उदा. एखाद्या वस्तूच्या किमतीत अल्पशी घट झाली असता तर मागणीत अनंत पटीने वाढ होते .
मागणीच्या किंमत लवचिकतेचे
प्रकार
अनंत लवचिक मागणी वरील आकृतीत 'अक्ष'- अक्षावर वस्तूची मागणी 'अय'- अक्षावर वस्तूची किंमत दर्शविली आहे . वस्तूच्या किमती थोडासा बदल झाला असता . वस्तूच्या मागणीत अनंत बदल होतो . म्हणून मागणीची लवचिकता अनंत लवचिक असते . अनंत लवचिक मागणी वक्र ( मम ) 'अक्ष' - अक्षाला समांतर असतो .
2] अनंत अलवचिक मागणी = ( मा.ल = o ) :-
वस्तूच्या किमतीत कितीही बदल झाला असता . याचा अर्थ किंमत कमी झाली किंवा वाढली तरीही मागणीत काहीच बदल होत नाही . तेव्हा त्यास अनंत अलवचिक मागणी म्हणतात .
अनंत अलवचिक मागणी
वरील आकृतीत 'अक्ष' - अक्षावर वस्तूची मागणी व 'अय' - अक्षावर वस्तूची किंमत दर्शविली आहे . 'अक' किंमतीला 'अम' वस्तूची मागणी असते वस्तूची किंमत क पासून क₁ कमी झाली असता . किंवा क पासून क₂ पर्यंत वाढली असता वस्तूची मागणीत काहीच बदल झालेला नाही . या स्थितीत मागणीची लवचिकता ० असते . उदा . मीठ , आगपेटी इत्यादी बाबतीत हा प्रकार अनुभवास येतो .
3] लवचिक मागणी = ( मा.ल = >1 ) :-
वस्तूच्या किमतीत थोडासा बदल झाला असता वस्तूच्या मागणीत उल्लेखनीय बदल होतो . तेव्हा त्यास लवचिक मागणी असे म्हणतात . मागणीची लवचिकता ( >1 ) एका पेक्षा जास्त असते .
वरील आकृतीत 'अक्ष' - अक्षावर वस्तूची मागणी व 'अय' - अक्षावर वस्तूची किंमत दर्शविली आहे . 'अक' किमतीला 'अम' वस्तूची मागणी होती . वस्तूची किंमत थोडीशी वाढली क पासून क₁ पर्यंत वाढ झाली तेव्हा मात्र वस्तूची मागणी म पासून म₁ पर्यंत मोठ्या प्रमाणात कमी झाली आहे . तसेच वस्तूची किंमत क पासून क₂ पर्यंत कमी झाली असता वस्तूची मागणी म पासून म₂ पर्यंत मोठ्या प्रमाणात वाढली आहे .
लवचिक मागणी वक्र डावीकडून उजवीकडे वरच्या बाजूने खाली आलेला आहे . या स्थितीत मागणीची लवचिकता ( >1 ) एकापेक्षा जास्त आहे . उदा. टिकाऊ वस्तू बाबत, सुखात वस्तू बाबत मागणीची लवचिकता ही लवचिक असते .
4] अलवचिक मागणी = ( मा.ल = < 1 ) :-
वस्तूंच्या किमतीत उल्लेखनीय बदल झाला असता . वस्तूच्या मागणीत अल्पसा बदल होतो . तेव्हा त्यास अलवचिक मागणी असे म्हणतात . मागणीची लवचिकता (< 1) एका पेक्षा कमी असते .
वरील आकृतीत 'अक्ष' - अक्षावर वस्तूची मागणी व 'अय' - अक्षावर वस्तूची किंमत दर्शविली आहे . वस्तूची किंमत 'अक' असतांना वस्तूची मागणी 'अम' एवढी होते वस्तूची किंमत क पासून क₁ पर्यंत कमी झाली असता वस्तूची मागणी म पासून म₁ पर्यंत वाढते तसेच वस्तूची किंमत क पासून क₂ पर्यंत वाढली असता . मोठ्या प्रमाणात बदल झाला असता . वस्तूची मागणी म पासून म₂ पर्यंत अल्पशा प्रमाणात कमी होते . तेव्हा मागणीची लवचिकता अलवचिक एकापेक्षा कमी असते . उदा. जीवनावश्यक वस्तू , औषधे , नाशवंत वस्तू , सवयीच्या वस्तू इत्यादी बाबत मागणीची लवचिकता अलवचिक असते .
5] एकक लवचिक मागणी = ( मा.ल = 1 ) :-
वस्तूच्या किंमतीत होणारा बदल आणि वस्तूच्या मागणी होणारा बदल समान असतो . तेव्हा मागणीची लवचिकता एकक लवचिक मागणी असते .
एकक लवचिक मागणी
वरील आकृतीत 'अक्ष' - अक्षावर वस्तूची मागणी व 'अय' - अक्षावर वस्तूची किंमत दर्शविली आहे . अक' किमतीला 'अम' वस्तूची मागणी होती . वस्तूच्या किंमती क पासून क₁ पर्यंत वाढली असता . वस्तूची मागणी म पासून म₁ पर्यंत कमी होते . तसेच वस्तूची किंमत क पासून क₂ पर्यंत कमी झाली असता . वस्तूची मागणी म पासून म₂ पर्यंत वाढते . या स्थितीत किमतीतील बदल सारखा आहे . म्हणजेच मागणीची लवचिकता एकक स्वरूपाची आहे .
अशाप्रकारे मागणीची लवचिकता त्याचे विविध प्रकार अनुभवास येतात .