विज्ञान वादाची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा?
विज्ञान वादाची (Scientific Method) वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- अनुभवजन्य पुरावा (Empirical Evidence):
विज्ञानाचा आधार हा निरीक्षणातून व प्रयोगातून मिळालेल्या पुराव्यावर असतो. केवळ कल्पना किंवा समजुतींवर विसंबून न राहता, प्रत्यक्षdata जमा करून निष्कर्ष काढले जातात.
- वस्तुनिष्ठता (Objectivity):
वैज्ञानिक दृष्टिकोन वस्तुनिष्ठ असतो. वैयक्तिक आवड-निवड, भावना किंवा पूर्वग्रह बाजूला ठेवून निष्पक्षपणेdataचे विश्लेषण केले जाते.
- तपासणीযোগ্যता (Testability):
वैज्ञानिक गृहितके (hypotheses) तपासण्याযোগ্য असावी लागतात. प्रयोगांद्वारे त्यांची सत्यता पडताळता येते. गृहितक चुकीचे ठरल्यास ते नाकारले जाते किंवा सुधारले जाते.
- पुनरावृत्ती (Replicability):
वैज्ञानिक प्रयोगांचे निष्कर्ष इतर संशोधकांनी पुन्हा त्याच पद्धतीने प्रयोग करून तपासले जावेत, जेणेकरून निष्कर्षांची নির্ভরযোগ্যता নিশ্চিত करता येते.
- पूर्वानुमान क्षमता (Predictive Power):
वैज्ञानिक सिद्धांत भविष्यातील घटनांविषयी भाकीत करू शकतात. हे भाकीतdata आणि निरीक्षणांवर आधारित असतात.
- साधेपणा (Parsimony/Simplicity):
एखाद्या घटनेचे स्पष्टीकरण देण्यासाठी अनेक गृहितके उपलब्ध असल्यास, सर्वात सोप्या गृहितकाला प्राधान्य दिले जाते. यालाच 'ओक्कमचा razor' (Occam's Razor) म्हणतात.
- सुधारणात्मक (Falsifiability):
वैज्ञानिक सिद्धांत अंतिम नसतात. नवीनdata आणि पुराव्यानुसार ते सुधारले जाऊ शकतात किंवा पूर्णपणे नाकारले जाऊ शकतात. Karl Popper यांनी यावर जोर दिला आहे.
टीप: ही वैशिष्ट्ये विज्ञानाला इतर ज्ञान पद्धतींपेक्षा वेगळी ठरवतात आणि विज्ञानाला अधिक विश्वसनीय बनवतात.