शिवकालीन साधनांची ओळख:

शिवकालीन इतिहासाची साधने म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कालखंडाबद्दल माहिती मिळवण्याचे विविध स्रोत. ह्या साधनांना मुख्यतः तीन भागांमध्ये विभागले जाते:

1. लिखित साधने:
   • दस्तऐवज: त्या काळातील शासकीय पत्रव्यवहार, तह, करार, न्यायनिवाडे Court decisions आणि इतर कागदपत्रे.
   • बखरी: बखरी म्हणजे त्या काळातील घटनांवर आधारित वर्णनात्मक लेखन. उदा. सभासद बखर,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, चिटणीस बखर. (विकिपीडिया)
   • चरित्र: महापुरुषांची चरित्रे, उदा. 'शिवचरित्र'.
   • आत्मचरित्र: त्या काळातील व्यक्तींनी स्वतः लिहिलेली पुस्तके.
   • प्रवासवर्णने: प्रवाशांनी लिहिलेली प्रवासवर्णने.
2. भौतिक साधने:
   • किल्ले: fortalezas रायगड,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, सिंहगड,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, प्रतापगड (रायगड) , (सिंहगड) , (प्रतापगड) यांसारखे किल्ले.
   • स्मारके: समाधी,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, मंदिरे आणि थडगी. (समाधी)
   • नाणी: त्या काळातील चलन.
   • शस्त्रे: Sword and dagger तलवार,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, भाला,add hyperlink to its wikipedia page by adding target="_blank" attribute to the anchor tag and rel="noopener noreferrer" for security reasons and open in new tab, तीर-कमान आणि इतर शस्त्रे. (तलवार) , (भाला)
3. मौखिक साधने:
   • लोककथा: लोकांच्या कथा-कहाण्या.
   • लोकगीते: त्या काळातील लोकगीते व पोवाडे.
   • ओव्या: स्त्रियांच्या ओव्या व लोकपरंपरा.

या साधनांच्या आधारे शिवकालीन इतिहासाची माहिती मिळवली जाते.