महाराष्ट्र दिन हा महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

• 1 मे, 1960 रोजी महाराष्ट्राची निर्मिती झालेली आहे. या दिवशी राज्यात सार्वजनिक सुटी असते.
• हा दिवस मराठी माणसे मोठ्या उत्साहाने साजरा करतात, विविध कार्यक्रमांचे आयोजनही या दिवशी केले जाते.
• महाराष्ट्र राज्य निर्मितीसाठी बलिदान दिलेल्या 106 हुतात्म्यांचे स्मरण या दिवशी केले जाते.

पार्श्वभूमी :
• राज्य पुनर्गठन अधिनियम, 1956 ने भाषांच्या आधारावर भारतातील राज्यांसाठी सीमा निर्धारित केल्या.
• या कायद्याच्या परिणामस्वरूप बनविलेले बॉम्बे राज्य, तथापि, विविध भाषा बोलल्या गेलेल्या वेगवेगळ्या क्षेत्रांचे बनलेले होते; मराठी, गुजराती, कच्छी आणि कोकणी.
• बॉम्बे राज्याला दोन राज्यांमध्ये विभागण्यासाठी चळवळीच्या पुढाकारात संयुक्त महाराष्ट्र समिती आघाडीवर होती.
• ज्या भागात प्रामुख्याने गुजराती आणि कच्छी बोलली जाते ते एक राज्य आणि दुसरी लोक जिथे प्रामुख्याने मराठी आणि कोकणी बोलतात असे दुसरे राज्य.
• 25 एप्रिल 1960 रोजी भारतीय संसदेने अधिनियमित केलेल्या मुंबई पुनर्गठन अधिनियम, 1960 च्या अनुसार या चळवळीचा परिणाम म्हणून महाराष्ट्र आणि गुजरात राज्य तयार झाले.
• 1 मे 1960 रोजी हा कायदा प्रभावी झाला, म्हणूनच या दिवशी वार्षिक उत्सव साजरा केला जातो.

इतिहास :
• 21 नोव्हेंबर, 1956 दिवशी फ्लोरा फाउंटनच्या परिसरात तणावाचे वातावरण होते कारण राज्य पुनर्रचना आयोगाने महाराष्ट्राला मुंबई देण्याचे नाकारले त्यामुळे मराठी माणसे चिडली होती.
• सर्वत्र छोट्यामोठ्या सभांमधून या निर्णयाचा निषेध होत होता.
• या संगठनामुळे कामगारांचा एक विशाल मोर्चा सरकारचा निषेध करण्यासाठी फ्लोरा फाऊंटनासमोरील चौकात येण्याचे नियोजन झाले.
• त्यानंतर प्रचंड जनसमुदाय एका बाजूने चर्चगेट स्थानकाकडून व दुसऱ्या बाजूने बोरीबंदरकडून गगनभेदी घोषणा देत, फ्लोरा फाउंटनकडे जमला.
• मोर्चा पोलिसी ताकद वापरून उधळून लावण्यासाठी लाठीचार्ज करण्यात आला.
• मात्र अढळ सत्याग्रहींमुळे पोलिसांचे हे प्रयत्न अयशस्वी झाले आणि पोलिसांना गोळीबाराचा आदेश मुंबई राज्याचे तत्कालीन मुख्यमंत्री मोरारजी देसाई यांच्याद्वारे देण्यात आला.
• गोळीबार झाला आणि संयुक्त महाराष्ट्राच्या लढ्यात 106 आंदोलक हुतात्मे झाले.
• या हुतात्म्यांच्या बलिदानामुळे व मराठी माणसाच्या आंदोलनामुळे सरकारने नमते घेऊन 1 मे, 1960 रोजी मुंबईसह संयुक्त महाराष्ट्राची स्थापना केली.
• त्यानंतर 1965 मध्ये त्या जागी हुतात्मा स्मारकाची उभारणी करण्यात आली.

पंडित जवाहरलाल नेहरू