प्राणायाम हा शब्द 'प्राण' आणि 'आयाम' या दोन शब्दांनी बनलेला आहे. 'प्राण' म्हणजे जीवनशक्ती किंवा श्वास आणि 'आयाम' म्हणजे नियंत्रण किंवा विस्तार.

व्याख्या: प्राणायाम म्हणजे श्वासावर नियंत्रण ठेवून श्वासोच्छ्वास करण्याची एक पद्धत आहे.

• प्राणायामामुळे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य सुधारते.
• तणाव कमी होतो.
• एकाग्रता वाढते.
• रोगप्रतिकारशक्ती सुधारते.
• शरीरातील ऊर्जा वाढते.

1. भस्त्रिका प्राणायाम
2. कपालभाती प्राणायाम
3. अनुलोम विलोम प्राणायाम
4. भ्रामरी प्राणायाम
5. उज्जायी प्राणायाम