3 उत्तरे
3
answers
महाराष्ट्रामध्ये डोंगररांगा कोणकोणत्या व कुठे आहेत?
3
Answer link
सह्याद्रि पर्वताच्या पठारावरील उपरांगा :
विस्तार : महाराष्ट्र पठारावर पूर्व – पश्चिम दिशेत (वायव्य – आग्नेय)
A. सातमाळा – अजिंठा डोंगररांगा :
पूर्व – पश्चिम दिशेत
जिल्हा – नाशिक, नंदुरबार, धुळे, नगर, औरंगाबाद, जालना, परभणी, बुलढाणा, वाशिम, नांदेड, यवतमाळ.
उंची – 200 ते 300 मीटर
ही रांगसलग नसून तुटक स्वरुपात आहे.
पश्चिमेकडील भागास – ‘सातमाळा’
पूर्वेकडील भागास – ‘अजिंठा’ म्हणतात.
या डोंगर रांगेतच देवगिरीचा किल्ला व वाघुर नदीच्या खोर्यात अजिंठा लेण्या आहेत.
या रांगेचा भाग म्हणून पुढील स्थानिक डोंगरांचा समावेश होतो.
आग्नेय : वायव्य दिशेत.
जिल्हा : पुणे, नगर, सोलापूर, उस्मानाबाद, लातूर.
नाणे घाटापासून(हरिश्चंद्र – 1424) पूर्वेकडे उंची कमी होत जाते. ही डोंगररांग पुढे आग्नेयेस हैद्राबादपर्यंत जाते.
पश्चिमेकडील भागात : हरिश्चंद्र गड व पूर्वेकडील भागास – बालाघाट.
या डोंगर रांगेत पुढील डोंगररांगांचा समावेश होतो.
अहमदनगर – हरिश्चंद्र डोंगर, पुणे – तसूमाई डोंगर, अहमदनगर – बाळेश्वर डोंगर इ.
बीड, लातूर, उस्मानाबाद, जिल्ह्यात बालाघाट डोंगर पसरली आहे.
बालाघाट डोंगर रांगेत तुळजाभवानी मातेचे प्रसिद्ध मंदिर व नळदुर्ग येथे नळराजांनी बांधलेला किल्ला आहे.
C. महादेव डोंगर रांगा :
वायव्य ते आग्नेय दिशेत.
महाबळेश्वर – पाचगणीपासून आग्नेयेस.
आग्नेयकडे कर्नाटककाकडे कमी होते.
या डोंगररांगेत शंभू महादेवाचे पवित्र देवालय आहे. (शिखर शिंगनापुर)
या रांगेत पुढील डोंगर आहेत. सातारा -बामणोली, कर्हाड – आगाशीव डोंगर.
या रांगेत सासवड पठार, औंध पठार, खानापूर पठाराचा समावेश होतो.
महाराष्ट्रातील इतर स्थानिक डोंगर
1) कोल्हापूर-पन्हाळा व ज्योतिबा डोंगर, चिकोरी डोंगर
2) नंदुरबार – सातपुडा पर्वताचा भाग, तोरणमाळ डोंगर
3) अमरावती – गाविलगड टेकड्या व मेलघाट डोंगर
4) नागपूर – गरमसुर, अंबागड व मनसर टेकड्या
5) गडचिरोली – भामरागड, सुरजगड, चिरोली, चीमुर टेकड्या
6) भंडारा – दरेकसा, नवेगाव टेकड्या
7) गोंदिया – दरेकसा, नवेगाव टेकड्या
8) चंद्रपुर – चांदूरगड, पेरजागड.
विस्तार : महाराष्ट्र पठारावर पूर्व – पश्चिम दिशेत (वायव्य – आग्नेय)
A. सातमाळा – अजिंठा डोंगररांगा :
पूर्व – पश्चिम दिशेत
जिल्हा – नाशिक, नंदुरबार, धुळे, नगर, औरंगाबाद, जालना, परभणी, बुलढाणा, वाशिम, नांदेड, यवतमाळ.
उंची – 200 ते 300 मीटर
ही रांगसलग नसून तुटक स्वरुपात आहे.
पश्चिमेकडील भागास – ‘सातमाळा’
पूर्वेकडील भागास – ‘अजिंठा’ म्हणतात.
या डोंगर रांगेतच देवगिरीचा किल्ला व वाघुर नदीच्या खोर्यात अजिंठा लेण्या आहेत.
या रांगेचा भाग म्हणून पुढील स्थानिक डोंगरांचा समावेश होतो.
- धुळे – गाळणा डोंगर
- नांदेड – निर्मल डोंगर
- औरंगाबाद – वेरूळ डोंगर
- हिंगोली – हिंगोली डोंगर
- नांदेड – मुदखेड डोंगर
- यवतमाळ – पुसद टेकड्या
- सातमाला – सप्तश्रुंगी(1416 मी. ), तौला – (1231 मी.), अंकाई – टंकाई – (961 मी.), सुरपालनाथ – (958 मी.),
- सतमाळा – (945 मी.)
- अजिंठा – शिरसाळा (885 मी.), बुलढाणा (546 मी.)
- पठार – मालेगाव व बुलढाणा पठार.
आग्नेय : वायव्य दिशेत.
जिल्हा : पुणे, नगर, सोलापूर, उस्मानाबाद, लातूर.
नाणे घाटापासून(हरिश्चंद्र – 1424) पूर्वेकडे उंची कमी होत जाते. ही डोंगररांग पुढे आग्नेयेस हैद्राबादपर्यंत जाते.
पश्चिमेकडील भागात : हरिश्चंद्र गड व पूर्वेकडील भागास – बालाघाट.
या डोंगर रांगेत पुढील डोंगररांगांचा समावेश होतो.
अहमदनगर – हरिश्चंद्र डोंगर, पुणे – तसूमाई डोंगर, अहमदनगर – बाळेश्वर डोंगर इ.
बीड, लातूर, उस्मानाबाद, जिल्ह्यात बालाघाट डोंगर पसरली आहे.
बालाघाट डोंगर रांगेत तुळजाभवानी मातेचे प्रसिद्ध मंदिर व नळदुर्ग येथे नळराजांनी बांधलेला किल्ला आहे.
C. महादेव डोंगर रांगा :
वायव्य ते आग्नेय दिशेत.
महाबळेश्वर – पाचगणीपासून आग्नेयेस.
आग्नेयकडे कर्नाटककाकडे कमी होते.
या डोंगररांगेत शंभू महादेवाचे पवित्र देवालय आहे. (शिखर शिंगनापुर)
या रांगेत पुढील डोंगर आहेत. सातारा -बामणोली, कर्हाड – आगाशीव डोंगर.
या रांगेत सासवड पठार, औंध पठार, खानापूर पठाराचा समावेश होतो.
महाराष्ट्रातील इतर स्थानिक डोंगर
1) कोल्हापूर-पन्हाळा व ज्योतिबा डोंगर, चिकोरी डोंगर
2) नंदुरबार – सातपुडा पर्वताचा भाग, तोरणमाळ डोंगर
3) अमरावती – गाविलगड टेकड्या व मेलघाट डोंगर
4) नागपूर – गरमसुर, अंबागड व मनसर टेकड्या
5) गडचिरोली – भामरागड, सुरजगड, चिरोली, चीमुर टेकड्या
6) भंडारा – दरेकसा, नवेगाव टेकड्या
7) गोंदिया – दरेकसा, नवेगाव टेकड्या
8) चंद्रपुर – चांदूरगड, पेरजागड.
0
Answer link
महाराष्ट्रामध्ये अनेक डोंगररांगा आहेत, ज्या राज्याच्या भूगोलाला वैशिष्ट्यपूर्ण बनवतात. त्यापैकी काही प्रमुख डोंगररांगा खालीलप्रमाणे:
1. सह्याद्री पर्वतरांग:
- सह्याद्री ही महाराष्ट्रातील सर्वात प्रमुख डोंगररांग आहे.
- याला पश्चिम घाट असेही म्हणतात.
- हे पर्वत उत्तर-दक्षिण दिशेने पसरलेले आहेत.
- सह्याद्रीमुळे महाराष्ट्राला नैसर्गिक सौंदर्य लाभले आहे.
2. सातपुडा पर्वतरांग:
- सातपुडा पर्वत मध्य भारतात असून याचा काही भाग महाराष्ट्रात आहे.
- हे पर्वत महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशच्या सीमेवर आहेत.
3. अजिंठा डोंगररांग:
- अजिंठा डोंगररांग सह्याद्री पर्वताचाच भाग आहे.
- येथे जगप्रसिद्ध अजिंठा लेणी आहेत.
4. बालाघाट डोंगररांग:
- बालाघाट डोंगररांग ही पूर्व-पश्चिम दिशेने पसरलेली आहे.
- ही डोंगररांग गोदावरी आणि भीमा नद्यांच्या दरम्यान आहे.
5. शंभू महादेव डोंगररांग:
- शंभू महादेव डोंगररांग सातारा आणि पुणे जिल्ह्यांच्या परिसरात आहे.
या व्यतिरिक्त, महाराष्ट्रात अनेक लहान-मोठ्या डोंगररांगा आहेत ज्या विविध जिल्ह्यांमध्ये पसरलेल्या आहेत आणि त्या त्या भागाच्या भूगोलाला विशेष महत्त्व देतात.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
- महाराष्ट्र राज्याची प्राकृतिक रचना: विकसपीडिया