उदा. जर एखाद्या सरकारी नोकरीसाठी १००० उमेदवारांनी परीक्षा दिली. नोकरीच्या जागा फक्त १० आहेत असे समजू. निवडीचे २ टप्पे आहेत. पहिल्या टप्प्यात लेखी परीक्षा आहे आणि दुसऱ्या टप्प्यात मुलाखत.

लेखी परीक्षा २०० मार्कांची आहे असे समजू. मग १००० उमेदवार परीक्षा देतात त्यातले १०० उमेदवार मुलाखतीला निवडायचे आणि १०० मधून १० जणांना नोकरी द्यायची असे परीक्षा घेणाऱ्या आयोगाने ठरवले असे समजू.

अशा वेळेस परीक्षा झाल्यानंतर पहिले १०० विद्यार्थी निवडले जातात. १०० वा क्रमांक असलेल्या विद्यार्थ्याला २०० पैकी ९५ गुण मिळाले असे समजू. अशा वेळेस परीक्षा आयोग ९५ गुणांपेक्षा कमी मार्क्स असलेल्या उमेदवारांना बाद करते, म्हणजेच छाटून टाकते. आणि मग आपण म्हणतो कि परीक्षेचा कट ऑफ ९५ लागला.

  

कट ऑफ (Cut Off) म्हणजे काय?

जेव्हा कोणत्याही संस्थेत, कॉलेजमध्ये किंवा नोकरीसाठी अर्ज मागवले जातात, तेव्हा अर्जदारांची संख्या खूप जास्त असू शकते. त्यामुळे, निवड प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि योग्य करण्यासाठी, संस्था एक किमान पात्रता معیار ठरवते. या किमान पात्रतेच्या आधारावर, अर्जदारांची एक गुणवत्ता यादी (Merit List) तयार केली जाते. गुणवत्ता यादीमध्ये निवड होण्यासाठी अर्जदारांनी किमान किती गुण मिळवणे आवश्यक आहे, हे 'कट ऑफ' ठरवते.

सोप्या भाषेत:

• कट ऑफ म्हणजे अंतिम निवड यादीत स्थान मिळवण्यासाठी आवश्यक असलेले किमान गुण.
• ज्यांचे गुण कट ऑफ पेक्षा जास्त असतात, त्यांना पुढील प्रक्रियेसाठी निवडले जाते.
• कट ऑफ प्रत्येक वर्षी बदलू शकतो, कारण तो अनेक घटकांवर अवलंबून असतो, जसे की अर्जदारांची संख्या, परीक्षेची काठिण्य पातळी आणि एकूण जागा.

उदाहरण:

समजा, एका कॉलेजमध्ये 'विज्ञान' शाखेसाठी कट ऑफ 90% आहे. याचा अर्थ असा आहे की ज्या विद्यार्थ्यांचे 12वी मध्ये 90% किंवा त्याहून अधिक गुण आहेत, त्यांनाच त्या कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळू शकेल.

कट ऑफ कसा ठरवला जातो याबद्दल अधिक माहितीसाठी, तुम्ही विविध शैक्षणिक संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता.