आर्थिक घटक

आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करणारे घटक खालीलप्रमाणे:

हे घटक एकत्रितपणे आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करतात आणि व्यवसायांना त्यांच्या धोरणांमध्ये आणि कार्यप्रणालीमध्ये बदल करण्यास भाग पाडतात.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• Investopedia - Economic Environment
• Business Management Ideas - Economic Environment

सकल देशांतर्गत उत्पादन म्हणजे देशात उत्पादित सर्व उत्पादने आणि सेवांचे एकूण मूल्य. म्हणून, जीडीपीची वाढ हे सूचित करते की देशाची अर्थव्यवस्था स्थिर आणि सुधारत आहे. याचा अर्थ असा आहे की लोकांकडे अधिक डिस्पोजेबल उत्पन्न आहे ज्यामुळे उत्पादने आणि सेवांची मागणी वाढते.

देशामध्ये उच्च पातळीवरील बेरोजगारीचा अर्थ असा होतो की अशी अर्थव्यवस्था तिची संसाधने पूर्ण क्षमतेने वापरत नाही. यामुळे GDP वाढ कमी होईल आणि सरकारच्या कर महसुलात घट होईल. त्याच वेळी, त्याचा वैयक्तिक डिस्पोजेबल उत्पन्नावर नकारात्मक परिणाम होईल ज्यामुळे मागणी कमी होईल. याचा अर्थव्यवस्थेच्या व्यावसायिक पैलूवर लक्षणीय परिणाम होतो. भारतातील सध्याच्या आर्थिक वातावरणात ही घटना ठळकपणे लक्षात येते.

जेव्हा ग्राहकांना उत्पन्नाच्या स्थिरतेबद्दल आणि देशाच्या एकूण अर्थव्यवस्थेवर विश्वास असतो, तेव्हा त्याचा त्यांच्या आर्थिक निर्णयांवर परिणाम होतो जसे की खरेदीच्या सवयी. त्याचा परिणाम बाजारावरही होतो. उदाहरणार्थ, उत्पादक आणि किरकोळ दुकानांना कमकुवत ग्राहक आत्मविश्वास आढळल्यास, त्यांना त्यांची यादी व्यवस्थापित करावी लागेल आणि उत्पादनात कपात करावी लागेल. त्यामुळे, अर्थव्यवस्था मंदावली आणि शेवटी मंदीचा अनुभव घेईल. स्थिर आणि वाढणारी अर्थव्यवस्था सहसा ग्राहकाचा आत्मविश्वास वाढवते.

जेव्हा दिलेल्या कालावधीत वस्तू आणि सेवांच्या एकूण किमती वाढतात तेव्हा त्याला चलनवाढ असे म्हणतात. यामुळे ग्राहकांची क्रयशक्ती कमी होऊ शकते. जेव्हा वस्तू आणि सेवांच्या किंमती वाढत असल्या तरीही ग्राहकांच्या सामान्य उत्पन्नाची पातळी समान राहते तेव्हा असे घडते. त्यामुळे, व्यक्तींकडे कमी पैसा असतो. कच्च्या मालाच्या आणि मजुरांच्या किमती वाढल्यामुळे लहान व्यवसाय आणि कुटीर उद्योगांवरही परिणाम होतो, परिणामी नफा कमी होतो.

भारताची अर्थव्यवस्था मिश्रित आहे जिथे खाजगी आणि सार्वजनिक क्षेत्र दोन्ही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. योजना आणि सुधारणा, पायाभूत सुविधांचा विकास आणि मजबूत औद्योगिक पाया तयार करण्यात सार्वजनिक क्षेत्र मोलाची भूमिका बजावत असताना, रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्यासाठी खाजगी क्षेत्र जबाबदार आहे. सुमारे 80% लोकसंख्या संघटित किंवा असंघटित खाजगी क्षेत्रात काम करत आहे.

देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर प्रभाव टाकण्यात सरकारी धोरणेही मोठी भूमिका बजावतात. यामध्ये वित्तीय किंवा आर्थिक धोरणाचा समावेश असू शकतो. चलनविषयक धोरणाचे उदाहरण म्हणजे बँक कर्जावरील व्याजदरात कपात जे ग्राहकांच्या कर्जाच्या मागणीला प्रोत्साहन देते. जेव्हा सरकार आयकर कमी करण्याचा निर्णय घेते तेव्हा वित्तीय धोरणाचे उदाहरण असेल. ही दोन्ही धोरणे हळूहळू वैयक्तिक डिस्पोजेबल उत्पन्न वाढवण्याचा प्रयत्न करतात आणि ग्राहकांना अधिक खर्च करण्यास प्रोत्साहित करतात, त्यामुळे व्यावसायिक क्रियाकलापांना चालना मिळते.

बँका ही भारतीय अर्थव्यवस्थेतील सर्वात महत्त्वाची बाब मानली जाते. परिणामी, या क्षेत्रातील कोणत्याही सुधारणांचा अर्थव्यवस्थेवर मोठा परिणाम होईल.

देशाची निर्यात आणि आयात यातील फरकाला व्यापार संतुलन म्हणतात. जेव्हा निर्यात आयातीपेक्षा जास्त असते तेव्हा त्यामुळे अनुकूल व्यापार संतुलन होते. याचा अर्थ त्‍याच्‍या मालाला ऑफशोअरवर खूप मागणी आहे आणि त्यामुळे त्‍याच्‍या चलनाची मागणी वाढते. दुसर्‍या बाजूला, जेव्हा आवक प्रवाहापेक्षा जास्त असतो तेव्हा चालू खात्यातील तूट असते.

आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करणारे आर्थिक घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

• Gross Domestic Product (GDP): जीडीपी वाढल्यास, लोकांकडे खर्च करण्यासाठी जास्त पैसे असतात, ज्यामुळे मागणी वाढते आणि व्यवसायांना फायदा होतो.

  स्रोत: Investopedia

• महागाई (Inflation): महागाई वाढल्यास वस्तू आणि सेवांची किंमत वाढते, ज्यामुळे लोकांच्या क्रयशक्तीवर परिणाम होतो.

  स्रोत: Investopedia

• व्याज दर (Interest Rates): व्याज दर वाढल्यास कर्ज घेणे महाग होते, ज्यामुळे गुंतवणूक आणि खर्चावर परिणाम होतो.

  स्रोत: Investopedia

• बेरोजगारी दर (Unemployment Rate): बेरोजगारी दर वाढल्यास लोकांकडे पैसे कमी होतात, ज्यामुळे मागणी घटते.

  स्रोत: Investopedia

• विनिमय दर (Exchange Rate): विनिमय दरातील बदलांमुळे आयात आणि निर्यात प्रभावित होतात, ज्यामुळे व्यापार आणि गुंतवणुकीवर परिणाम होतो.

  स्रोत: Investopedia

आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करणारे आर्थिक व सामाजिक घटक खालीलप्रमाणे:

हे घटक एकत्रितपणे आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करतात.

आर्थिक पर्यावरणावर परिणाम करणारे आर्थिक घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

• सकल राष्ट्रीय उत्पादन (Gross National Product):

  सकल राष्ट्रीय उत्पादन म्हणजे देशाच्या नागरिकांनी एका वर्षात उत्पादित केलेल्या सर्व वस्तू आणि सेवांचे एकूण मूल्य. GNP वाढल्यास, लोकांचे उत्पन्न वाढते, त्यांची क्रयशक्ती वाढते आणि मागणी वाढते.

• दरडोई उत्पन्न (Per Capita Income):

  दरडोई उत्पन्न म्हणजे देशाच्या एकूण उत्पन्नाला देशाच्या एकूण लोकसंख्येने भागल्यावर येणारी संख्या. दरडोई उत्पन्न वाढल्यास, लोकांचे जीवनमान सुधारते आणि त्यांची क्रयशक्ती वाढते.

• उत्पन्नाची विभागणी (Distribution of Income):

  उत्पन्नाची विभागणी म्हणजे देशातील लोकांमध्ये उत्पन्नाचे वितरण कसे आहे. उत्पन्नाची विभागणी समान असल्यास, गरीब आणि श्रीमंत यांच्यातील दरी कमी होते आणि सामाजिक समानता वाढते.

• खपाची पद्धत (Pattern of Consumption):

  खपाची पद्धत म्हणजे लोक वस्तू आणि सेवांवर कसा खर्च करतात. लोकांच्या गरजा, आवडीनिवडी आणि जीवनशैलीनुसार खपाची पद्धत बदलते.

• महागाई (Inflation):

  महागाई म्हणजे वस्तू आणि सेवांच्या किमतीत सतत होणारी वाढ. महागाई वाढल्यास, लोकांची क्रयशक्ती कमी होते आणि जीवन जगणे अधिक महाग होते.

• व्याज दर (Interest Rate):

  व्याज दर म्हणजे कर्ज घेतल्यावर द्यावे लागणारे शुल्क. व्याज दर वाढल्यास, कर्जे महाग होतात आणि गुंतवणुकी कमी होते.

• कर प्रणाली (Tax System):

  कर प्रणाली म्हणजे सरकार लोकांकडून आणि व्यवसायांकडून कर कसा वसूल करते. कर प्रणाली न्याय्य आणि कार्यक्षम असावी.

• पायाभूत सुविधा (Infrastructure):

  पायाभूत सुविधा म्हणजे देशातील रस्ते, रेल्वे, विमानतळ, बंदरे, ऊर्जा आणि दूरसंचार यांसारख्या सुविधा. चांगल्या पायाभूत सुविधांमुळे आर्थिक विकास जलद होतो.