काव्य प्रकार

कवी अनिल यांनी मराठी साहित्यात 'दशपदी' नावाचा एक नवीन रचना प्रकार विकसित केला. या रचनेत दहा ओळींचे एक पद असते.

दशपदीची वैशिष्ट्ये:

• दशपदीमध्ये एकूण १० ओळी असतात.
• या रचनेत गेयता आणि लयबद्धता आवश्यक आहे.
• कवी अनिल यांनी या प्रकारात विविध विषयांवर लेखन केले.
• 'दशपदी' हा रचना प्रकार भावनात्मक आणि विचारप्रवण असतो.

उदाहरण:

कवी अनिल यांच्या 'फुलora' संग्रहातील एक दशपदी:

"वारा गाई गुणगुण, रान सारे नाचे unrestrained. पक्षी आनंदे गाती, जणू स्वर्गातून आले स्वर्गात. फुलांचे रंग कसे, जसे इंद्रधनुष्याचे सारे रंग. नदी हळू बोले, जणू रहस्य सांगे जगाला. सूर्यकिरणे सोनेरी, प्रकाश भरती जीवनात."

दशपदी हे कवी अनिल यांचे मराठी साहित्याला एक महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.

संदर्भ:

1. मराठी साहित्य - विकिपीडिया: मराठी साहित्य

ओवी हा काव्य प्रकार विशेषतः स्त्रियांकडून वापरला गेला. यात सोप्या भाषेत चार ओळींचेformat लेखन असते.

उदाहरण:

अभंग म्हणजे न खंडित होणारे. हे काव्य विठ्ठलाच्या भक्तीसाठी प्रसिद्ध आहे. संत तुकाराम आणि इतर संतांनी अनेक अभंग लिहिले.

उदाहरण:

श্লোক हे संस्कृतमधून आले असून यात नियमबद्ध रचना असते. हे अधिकतर उपदेशात्मक आणि नीतिपर असतात.

उदाहरण:

आख्यान म्हणजे कथा सांगणे. यात पौराणिक कथा आणि ऐतिहासिक घटनांवर आधारित काव्ये असतात.

लावणी हा शृंगारिक आणि वीररसाने परिपूर्ण असा काव्य प्रकार आहे. हे लोकनाट्यात सादर केले जाते.

पोवाडा हा वीरगाथांचा प्रकार आहे. यात शूरवीरांच्या पराक्रमांचे वर्णन असते. हे ढोल-ताशांच्या गजरात सादर केले जाते.

1. अभंग (Abhang):

• अभंग हेVitthaldev मराठी साहित्यातील लोकप्रिय काव्य प्रकार आहे.
• हे काव्य रचना विठ्ठलाच्या भक्तीसाठी वापरली जाते.
• संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर आणि संत नामदेव यांनी अनेक अभंग लिहिले.

2. ओवी (Ovi):

• ओवी हा मराठीतील पारंपरिक काव्य प्रकार आहे.
• ओवी विशेषतः स्त्रिया घरामध्ये काम करतांना म्हणतात.
• यात चार ओळी असतात.

3. श्लोक (Shlok):

• श्लोक हे संस्कृतमधून आलेले काव्य प्रकार आहे.
• हे काव्य रचना बहुतेक करून धार्मिक आणि नैतिक विषयांवर आधारित असतात.
• दासबोध ह्या प्रसिद्ध ग्रंथात समर्थ रामदास स्वामींनी श्लोकांचा वापर केला आहे.

4. आख्यान (Akhyan):

• आख्यान म्हणजे कथा किंवा इतिहास सांगणारे काव्य.
• यात पौराणिक कथा, ऐतिहासिक घटना आणि व्यक्तीरेखा यांचे वर्णन असते.
• उदाहरण: 'नल-दमयंती' आख्यान.

5. लावणी (Lavani):

• लावणी हा शृंगारिक आणि वीररसाने परिपूर्ण असा काव्य प्रकार आहे.
• हे नृत्य आणि गायन यांचे मिश्रण आहे.
• लावणीमध्ये सामाजिक, राजकीय विषयांवर भाष्य केले जाते.

6. पोवाडा (Powada):

• पोवाडा हा वीरगाथा सांगणारा काव्य प्रकार आहे.
• यात ऐतिहासिक घटना, युദ്ധे आणि वीरांची शौर्यगाथा असते.
• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात पोवाड्यांना विशेष महत्त्व होते.

ओवीत व्यक्तीच्या भावना, अभिप्रेतांच्या अनुभवांचे, व्यक्तींच्या कामाचे आणि दैनंदिन जीवनाचे वर्णन केले जाते. ओवी लोकप्रियतेचा विषय साकारणारी आणि लोकभाषेत लिहिली जाते.

अभंग हे एक विSpecific काव्य आहे, जे एका विशिष्ट तालावर लिहिले जाते. अभंगामध्ये एक सुस्पष्ट विषय साकारला जातो. अभंगाचे मुख्यत्वे: तीन भाग असतात. पहिला आद्यंक, मध्यांक आणि अंत्यांक. अभंगामध्ये देवाची भक्ती, अंतरंग ज्ञान, मार्गदर्शन आणि आध्यात्मिक मुक्ती असे विषय मांडले जातात.