संवर्धन

 * जागरूकता:

   * नैसर्गिक संसाधनांचे महत्त्व आणि त्यांचे संवर्धन का आवश्यक आहे, याबद्दल माहिती मिळवणे.

   * नैसर्गिक संसाधनांच्या ऱ्हासाची कारणे आणि त्याचे परिणाम समजून घेणे.

   * इतरांनाही याबद्दल माहिती देणे आणि त्यांच्यात जागरूकता निर्माण करणे.

 * जबाबदार वापर:

   * पाणी, वीज, इंधन इत्यादी नैसर्गिक संसाधनांचा वापर जपून करणे.

   * पुनर्वापर आणि पुनर्निर्मितीला प्रोत्साहन देणे.

   * कमी कचरा निर्माण करणे आणि कचऱ्याचे योग्य व्यवस्थापन करणे.

   * नैसर्गिक संसाधनांचा अतिवापर टाळणे.

 * पर्यावरणपूरक जीवनशैली:

   * पर्यावरणाला हानी पोहोचवणाऱ्या गोष्टी टाळणे.

   * स्थानिक आणि हंगामी उत्पादनांचा वापर करणे.

   * झाडे लावणे आणि त्यांचे संगोपन करणे.

 * सहभाग:

   * नैसर्गिक संसाधनांच्या संवर्धनासाठी काम करणाऱ्या संस्था आणि संघटनांमध्ये सहभागी होणे.

   * नैसर्गिक संसाधनांच्या संवर्धनासाठी सरकारी योजना आणि कार्यक्रमांना पाठिंबा देणे.

 * शिक्षण:

   * नैसर्गिक संसाधनांच्या संवर्धनाचे महत्त्व लहानपणापासूनच मुलांना शिकवणे.

   * पर्यावरण शिक्षण आणि जनजागृती कार्यक्रमांमध्ये सहभागी होणे.

नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन करणे ही प्रत्येकाची सामूहिक जबाबदारी आहे. प्रत्येकाने आपली भूमिका योग्यरित्या बजावल्यास नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण करणे शक्य होईल.

तुमचा प्रश्न अनेक अर्थांनी महत्वाचा आहे. पाऊसधारा बरसत असताना, 'जैसी दृष्टी वैसी सृष्टी' या उक्तीनुसार, भूतलावर आपलं अस्तित्व कसं सजवावं, वनराई कशी बहरत ठेवावी आणि झाडं लावणं किती आवश्यक आहे, याबद्दल तुमची भूमिका काय असावी हे विचारणं खूपच relevant आहे.

या संदर्भात माझी भूमिका:

झाडं लावणं किती महत्त्वाचं आहे, हे मला पूर्णपणे पटतंय. जर आपण झाडं लावली नाहीत, तर त्याचे गंभीर परिणाम भोगावे लागतील.

• हवामान बदल: झाडं नसल्यामुळे हवामान बदलेल आणि नैसर्गिक आपत्ती वाढतील.
• प्रदूषण: हवेतील प्रदूषण वाढेल, ज्यामुळे श्वास घेणेही कठीण होईल.
• नैसर्गिक सौंदर्य नष्ट: झाडं नसल्यामुळे निसर्गाचं सौंदर्य नष्ट होईल आणि जीवन नीरस होईल.

त्यामुळे, आपण सर्वांनी एकत्र येऊन झाडं लावली पाहिजेत आणि पर्यावरणाचे रक्षण केले पाहिजे.

राहीबाई पोपेरे, ज्यांना "बीजमाता" म्हणून ओळखलं जातं, यांनी अनेक वर्षे पारंपरिक बियाण्यांचा आणि जैवविविधतेचा संरक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी अथक प्रयत्न केले.

त्यांच्या कार्याची काही ठळक वैशिष्ट्ये:

स्थानिक बियाण्यांचा संवर्धन: राहीबाईंनी अनेक वर्षांपासून स्थानिक आणि पारंपरिक बियाण्यांचा संग्रह आणि जतन केला आहे. रसायनमुक्त शेतीसाठी या बियाण्यांचा वापर करण्यावर त्यांनी भर दिला.

कळसूबाई परिसर बियाणे संवर्धन समितीची स्थापना: कळसूबाई शिखर परिसरातील जैवविविधता टिकवण्यासाठी त्यांनी ही समिती स्थापन केली. या समितीद्वारे नामशेष होत असलेल्या अनेक बियाण्यांचे जतन आणि संवर्धन केले जाते.

शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकता: राहीबाईंनी शेतकऱ्यांमध्ये पारंपरिक आणि रसायनमुक्त शेतीचे फायदे समजावून सांगण्यासाठी अनेक कार्यशाळा आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित केले.

पर्यावरणाचे रक्षण: रासायनिक खतांचा वापर कमी करून आणि जैवविविधता टिकवून राहीबाईंनी पर्यावरणाचे रक्षण करण्यात मोठे योगदान दिले आहे.

या कार्याबद्दल त्यांना २०२० मध्ये भारत सरकारने पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.

राहीबाई पोपेरे यांच्या कार्याचा आपल्याला प्रेरणादायी संदेश:

निसर्गाने दिलेला ठेवा जपणे हे आपले नैतिक कर्तव्य आहे.

पारंपरिक पद्धतींचा वापर करून आपण रसायनमुक्त आणि टिकाऊ शेती करू शकतो.

आपल्या आजूबाजूची जैवविविधता टिकवण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.

  .

            माझी मराठी मला प्रिय आहे. केवळ मराठी स्थानाला आज तरी आपले स्थान नाही. हि आपल्या महाराष्ट्रातील दु:खाची गोष्ट आहे.  ठिकठिकाणी मराठी ची झुलचेपी होती. मराठी बंद जारकष्ट या शान्सी जागा, इंग्रजी माध्यम स्वर के सामने. मराठी शाळांमध्ये मराठी हि ज्ञानभाषा असते म्हणजे सर्व विषयांचे ज्ञान आपण मराठीतून ग्रहण करत असतो. इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांमध्ये इंग्रजी हि ज्ञानभाषा असते. सर्व विषय विद्यार्थ्याला इंग्रजीतून ज्ञान प्राप्त करणे. मोठमोटा आहे शिक्षणतज्ञांनी सांगितले की ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी आपली मातृभाषा उत्तम आहे. तुम्ही तुमच्या पालकांना कधी समजणार आहात? आजच्या शिक्षणमहर्षी शिक्षणाचा बाजार उठवला. या मराठी स्थानाला नगण्य स्थान आहे. इंग्रजी चालले.

            आपले उच्चभ्रू पालक लयच भारी. आपल्या पोरांना टाकल्यावर इंग्रजी आणि ओरडायच मराठी भाषा पडते. दुपट्टी पालकांनी मराठी अशा अभिमानाच्या वार्तालाप तर करू नये. काय तर म्हणे मराठी भाषेत. दर्जा कमी होत चाललाय मराठी मैदानाचा. इंग्रजी भाषेतील शिक्षणाचा दर्जा किती चांगला असतो हे पण लोकांना माहिती आहे. ज्या दिवशी महाविद्यालयात विध्यार्थी मराठी पायरी खाली इंग्रजी पदवीची पायरी चढतो त्या दिवशी मराठी भाषा आपल्या महाराष्ट्राच्या शिखरावर एक पायरी येत आहे. आणखी किती खाली आणणार आपल्या मायबोलीला.   

            मराठीची अधोगती घडवायची असेल तर आधी मराठी शाळांची अधोगती थांबव उठला. तरच आपल्याला अधिकार आहे

'लाभले आम्हास भाग्य बोलो मराठी'

हे म्हणण्याचा.

असे होईल,

लाभले आम्हास भाग्य बोलतो मराठी |

नैसर्गिक संसाधने काटकसरीने आणि काळजीपूर्वक वापरणे आवश्यक आहे, याची काही कारणे:

• नैसर्गिक संसाधने मर्यादित आहेत: कोळसा, पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू यांसारखी अनेक नैसर्गिक संसाधने मर्यादित आहेत. एकदा ती वापरली की ती बदलता येत नाहीत. त्यामुळे ती जपून वापरणे आवश्यक आहे.
• पर्यावरणावर परिणाम: नैसर्गिक संसाधनांच्या अतिवापरामुळे पर्यावरणावर गंभीर परिणाम होतो. उदाहरणार्थ, कोळसा आणि पेट्रोलियम जाळल्याने प्रदूषण वाढते, ज्यामुळे हवामानातील बदल आणि इतर पर्यावरणीय समस्या येतात.
• भविष्यातील पिढ्यांसाठी: नैसर्गिक संसाधने फक्त आजच्या पिढीसाठी नाहीत, तर भविष्यातील पिढ्यांसाठीही आहेत. त्यामुळे आपण त्यांचा वापर अशा प्रकारे करायला हवा, जेणेकरून ते त्यांच्यासाठीही उपलब्ध राहतील.
• आर्थिक दृष्टिकोन: नैसर्गिक संसाधनांचा काटकसरीने वापर केल्यास, आपण आर्थिकदृष्ट्याही फायदा मिळवू शकतो. उदाहरणार्थ, ऊर्जा वाचवल्यास आपले वीज बिल कमी होते.

थोडक्यात, नैसर्गिक संसाधने काटकसरीने वापरणे हे पर्यावरण, अर्थव्यवस्था आणि भावी पिढ्यांसाठी आवश्यक आहे.

वारसा आणि सांस्कृतिक संसाधने ओळखणे, रेकॉर्ड करणे, विश्लेषण करणे आणि संरक्षित करण्यासाठी वारसा संवर्धन महत्वाचे आहे. शहर विकासासाठी हेरिटेज इमारतींचे संवर्धन हे एक महत्त्वाचे साधन आहे जे जगातील काही शहरांमध्ये पाहिले जाऊ शकते.

ऐतिहासिक स्थळांच्या जतन व संवर्धनाची गरज आहे. कारण आपल्या देशाला प्राचीन, मध्ययुगीन आणि अर्वाचीन अशा ऐतिहासिक स्थळांचा वारसा लाभलेला आहे. त्याचबरोबर नैसर्गिक समृद्धीचा वारसाही लाभला आहे. या वारशाचे जतन व संवर्धन करणे हे आपले कर्तव्य आहे. या ऐतिहासिक स्थळांचे जतन व संवर्धन हे पुढील मानवी पिढ्यांच्या हितासाठी आवश्यक आहे. विविध ऐतिहासिक वास्तूमुळे सामाजिक प्रेरणा व स्फूर्ती मिळते.

 

ज्या ठिकाणी आपण राहतो त्या ठिकाणी पर्यावरणाच्या कोणत्या समस्या आहेत, त्यांचा आधी अभ्यास करू. या समस्यांवर काही उपाय करून त्यांची व्याप्ती कमी करणे, हे महत्त्वाचे आहे.

झाडे लावणे आणि झाडे जगवणे हा सर्वांत सहज आणि सोपा उपक्रम आहे. त्यासाठी वृक्षारोपणाचे कार्यक्रम हाती घेऊ. देशी झाडे आणि प्रदूषण, नागरीकरण इत्यादी परिस्थितीला तोंड देणारी झाडे लावण्याचा प्रयत्न करू.

घनकचरा व्यवस्थापन करणे हे एक महत्त्वाचे कार्य आहे. घरातून, शाळेतून परिसरात कचरा फेकणे हे पूर्णपणे बंद केले पाहिजे. त्यासाठी आपल्या घरातच किंवा वसाहतीत ओला व सुका कचरा वेगवेगळा करणे हे करू, त्यासाठी लोक-सहभाग आवश्यक आहे.

प्लास्टिक वापरावर नियंत्रण करण्यास लोकांना भाग पाडणे हा एक महत्त्वाचा प्रकल्प ठरू शकतो.

जीवाश्म इंधनांचा वापर कमी करणे हे देखील महत्त्वाचे आहे; कारण त्यामुळे कार्बनचे प्रमाण वाढून हवामानबदल होत आहे. म्हणून थोड्या अंतरासाठी चालत जाणे, सायकलचा वापर करणे, सार्वजनिक वाहतुकीचा पर्याय स्वीकारणे या बाबींबद्दल जागरूकता निर्माण करता येईल.

आजूबाजूच्या पशु-पक्ष्यांची काळजी घेणे, त्यांना अन्न आणि पाणी पुरवणे, त्यांनाही आपल्याबरोबरच जगण्याची संधी देणे हे काम करू.

पर्यावरण संवर्धनाच्या माहितीचा प्रचार व प्रसार करू. या आणि अशा छोट्या छोट्या कृतीतून पर्यावरणाचे संवर्धन करणे शक्य आहे.