राष्ट्रीय एकात्मता
0
Answer link
भारत आणि अमेरिकेसारख्या देशांसमोर राष्ट्रीय एकात्मता (National Integration) साध्य करण्याच्या समस्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- विविधता (Diversity):
भारत: भारत हा अनेक ভাষা, धर्म, जाती आणि संस्कृती असलेला देश आहे. भाषिक आणि सांस्कृतिक विविधता हे राष्ट्रीय एकात्मतेच्या मार्गात मोठे आव्हान आहे.
अमेरिका: अमेरिकेत विविध वंशाचे आणि संस्कृतीचे लोक आहेत. वंश, वर्ण आणि इमिग्रेशन (Immigration) संबंधित मुद्दे জাতীয় एकात्मतेत अडथळा निर्माण करू शकतात.
- सामाजिक आणि आर्थिक विषमता (Socio-economic Disparity):
भारत: भारतात गरीब आणि श्रीमंत यांच्यात मोठी दरी आहे. जाती आणि वर्गावर आधारित विषमता अजूनही समाजात आहे, ज्यामुळे सामाजिक अशांती निर्माण होते.
अमेरिका: अमेरिकेत सुद्धा आर्थिक विषमता आहे. गरीब व श्रीमंत यांच्यातील वाढती दरी आणि संधींची असमानता राष्ट्रीय एकात्मतेच्या आड येते.
- राजकीय ध्रुवीकरण (Political Polarization):
भारत: भारतात राजकीय पक्ष अनेकदा जातीय आणि धार्मिक आधारावर लोकांमध्ये फूट पाडतात, ज्यामुळे सामाजिक सलोखा बिघडतो.
अमेरिका: अमेरिकेत राजकीय विचारधारेतील मतभेद वाढले आहेत. दोन प्रमुख राजकीय पक्षांमधील तीव्र ध्रुवीकरणामुळे (Polarization) राष्ट्रीय एकता धोक्यात येते.
- अल्पसंख्यांकांच्या समस्या (Minority Issues):
भारत: भारतात अल्पसंख्यांक समुदायांना अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते, जसे की भेदभाव आणि सामाजिक बहिष्कार. यामुळे ते स्वतःला उपेक्षित समजतात.
अमेरिका: अमेरिकेत अल्पसंख्यांक समुदायांना वंशभेद आणि भेदभावाचा सामना करावा लागतो. त्यामुळे समाजात ते दुरावले जातात.
- प्रादेशिक असमतोल (Regional Imbalance):
भारत: भारतातील काही प्रदेश इतर प्रदेशांपेक्षा जास्त विकसित आहेत, ज्यामुळे असंतोष निर्माण होतो आणि राष्ट्रीय एकात्मता धोक्यात येते.
अमेरिका: अमेरिकेच्या काही भागांमध्ये आर्थिक विकास कमी आहे, ज्यामुळे तेथील लोक मागासलेले राहतात आणि недовольство वाढू शकते.
या समस्यांवर मात करण्यासाठी दोन्ही देशांना सर्वसमावेशक विकास, सामाजिक न्याय आणि सहिष्णुता वाढवण्याची गरज आहे.
2
Answer link
माझ्या मते, भारतातील राष्ट्रीय ऐक्य व एकात्मतेपुढील मुख्य अडथळे अशी आहेत:
1. **भाषा:** भारतात विविध भाषा आणि सांस्कृतिक परंपरा आहेत, ज्यामुळे भाषांमध्ये विचारधारा आणि संबंधांतील असंवेदनशीलता आहे. ह्याचे परिणाम असे असतात की, विभागीय आपत्तींमध्ये आणि भारतीय समाजातील विभाजनात वाढ होते.
2. **धर्म:** भारतात विविध धर्म आहेत, ज्यामुळे धार्मिक असहमती आणि संघर्ष उत्पन्न होतात. यामुळे धार्मिक समृद्धीला समर्थन केल्यामुळे अनेकांना धार्मिक अस्मितेचा विचार करण्याची प्रेरणा होते.
3. **क्षेत्रीय विभाजन:** भारतात क्षेत्रीय विभाजन होत आहे, ज्यामुळे विविध राज्यातील स्थानीय आपत्तियां व ताणांची संभावना आहे. ह्या विभाजनामुळे राष्ट्रीय ऐक्य व एकात्मतेचे संवर्धन करण्यात कठीणी होते.
4. **जातीय भेदभाव:** जातीय भेदभाव आणि उत्पीडन भारतात अजूनही अनेक क्षेत्रांत समस्या आहेत, ज्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मतेचे गरज अधिक आहे.
या अडथळ्या वरील काम करण्यासाठी सर्वांच्या सहकार्याची गरज आहे आणि समस्यांच्या समाधानासाठी समान प्रमाणात्मक प्रयत्न करण्याची गरज आहे. राष्ट्रीय एकात्मतेची अभिलाषा आणि त्याच्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांची समर्थन करण्याची आवश्यकता आहे त्यामुळे भारतीय समाज आणि राष्ट्र एकत्र आणण्यात सज्ज झाला आणि विविधतेच्या अटकांना मुक्ती मिळवू शकेल.
0
Answer link
एकाग्रता म्हणजे आपल्या ध्येयावर लक्ष पूर्णपणे केंद्रित करणे. आपण निश्चित केलेले लक्ष्य किंवा साध्य पूर्ण होण्यासाठी झोकून देऊन, ध्यानी-मनी-स्वप्नी त्याचाच विचार करत राहणे आणि हाती घेतलेले काम शंभर टक्के पूर्ण करण्यासाठी प्रयत्न करणे.
एकाग्रता आणि फोकस कसा सुधारायचा?(How To Improve Concentration And Focus)
खरं सांगायचं झाल्यास, एकाग्रता वाढविणे हे अजिबात अवघड काम नाहीये. पण यासाठी तुम्हाला काही संशोधनावर आधारित पद्धती समजून घेण्याची गरज आहे. आणि त्या पध्दतींचा अवलंब करण्याची देखील गरज आहे.
कधी कधी असे होते जेव्हा आपण मनामध्ये एखादी गोष्ट धरून ठेवतो आणि यामुळे तुमच्या मनाच्या एकाग्रतेवर परिणाम होतो. जर तुम्हाला स्वत:हून तुमच्या मनाची एकाग्रता वाढवायची असेल तर खाली दिलेल्या गोष्टींचा तुम्ही अवलंब करू शकता.
1. तुमच्या मेंदूला प्रशिक्षित करा (Train Your Brain)
विशिष्ट प्रकारचे गेम खेळणे यामुळे तुम्हाला जर जास्तीत जास्त लक्ष केंद्रित करण्यात मदत मिळत असेल तर ते गेम खेळले पाहिजेत. जसे की
- सुडोकू
- शब्दकोडे
- बुद्धिबळ
- जिगसॉ कोडे
- शब्द शोध किंवा स्क्रॅम्बल
- मेमरी गेम्स इत्यादी.
2015 मध्ये एक संशोधन करण्यात आले होते. यानुसार 4715 व्यक्तींना आठवड्यातून 5 दिवस 15 मिनिटं मेंदूना चालना देणारे खेळ खेळण्यास सांगण्यात आले होते. संशोधनामध्ये असे आढळून आले होते की, मनाला प्रशिक्षण देणारे खेळ खेळण्यास आपल्या शारीरिक हालचालींमध्ये वाढ होते आणि आपला आपली एकाग्रता वाढून आपण सकारात्मक बनतो.
अशाप्रकारचे ब्रेन ट्रेनिंग गेम खेळल्याने तुमची कार्यशीलता आणि अल्पकालीन स्मरणशक्ती यासारख्या समस्या देखील तुम्ही सोडवू शकता.
हे मेंदूचे प्रशिक्षण फक्त प्रौढांसाठी नाही तर लहान मुलांसाठी देखील आहे. हे प्रशिक्षण खूप फायदेशीर आहे. लहान मुलांना शब्दकोडी खेळण्यास देणे, पुस्तक वाचण्यास सांगणे, त्यांच्यासोबत शब्दकोडे खेळणे, मेमरी गेम खेळणे इत्यादींमुळे लहान मुलांची स्मरणशक्ती वाढण्यास मदत होते.
इतकेच नाही तर तुम्ही कोणता रंग पाहत आहात यावरून देखील लहान मुलांची आणि प्रौढांची एकाग्रता सुधारू शकते. अतिशय नाजूक डिझाइन असणाऱ्या चित्रामध्ये लहान मुले अतिशय मन लावून रंग भरू शकतात. पण प्रौढ व्यक्तींसोबतच असे होत नाही. कारण वयाप्रमाणे त्यांची एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती कमी झालेली असते.
अनेक अभ्यासांमध्ये असे आढळून आले आहे की, सृजनात्मक वर्तणूक थेरपी प्रशिक्षण अंतर्गत 2832 वृद्ध प्रौढ व्यक्तींना आमंत्रित करण्यात आले होते. 10 वर्षांनीं या व्यक्तींना पुन्हा बोलावण्यात आले होते. तेव्हा असे आढळून आले की ज्या लोकांनी प्रशिक्षणाची 10 ते 14 सत्र पूर्ण केली आहेत, त्यांची आकलनशक्ती आणि स्मरणशक्ती इतरांपेक्षा चांगली होती. रोजची कामे देखील ते आरामात करू शकतात.
2. गेम खेळणे सुरू करा (Get Your Game On)
मेंदूचे खेळ खेळणे यामुळे एकाग्रता सुधारण्यास मदत मिळते. नवीन संशोधनामध्ये असे देखील आढळून आले आहे की, व्हिडिओ गेम खेळल्याने देखील मनाची एकाग्रता वाढते.
2018 मध्ये 29 लोकांवर केलेल्या अभ्यासानंतर असे परिणाम दिसून आले होते की दररोज एक तास व्हिडीओ गेम खेळणाऱ्या लोकांच्या व्युज्युअल सिलेक्टिव्ह अटेन्शनमध्ये(Visual Selective Attention) सुधारणा झालेली दिसून आली होती.
वीएसए(VSA) म्हणजे तुमच्यासह भोवताली तुमचे लक्ष विचलीत करणाऱ्या गोष्टी असूनही तुम्ही तुमचे लक्ष एका विशिष्ट गोष्टींवर केंद्रित करत आहात. आणि ह्या तुमच्या क्षमतेलाच वीएसए असे म्हणतात.
अत्यंत कमी लोकांवर हे संशोधन करण्यात आले होते त्यामुळे हे निष्कर्ष निर्णायक नव्हते. वीएसएमधील वाढ ही किती काळ टिकली हेदेखील या अभ्यासाने निर्धारित केले नव्हते.
जे व्यक्ती या अभ्यासामध्ये सहभागी झाले होते त्यांनी भविष्यामध्ये ते संशोधन सुरू ठेवण्याचा सल्ला दिला होता. त्यांना हे जाणून घ्यायचे होते की, व्हिडिओ गेममुळे मेंदूतील क्रियाकलाप आणि एकाग्रता वाढण्यास नक्की कशी मदत होते.
त्यानंतर 2017 मध्ये 100 लोकांवर संशोधन करण्यात आले होते. या अभ्यासातून असे दिसून आले की, व्हिडिओ गेममुळे मेंदूमध्ये लक्ष केंद्रित करणारे अनेक बदल होऊ शकतात.
या रिव्ह्यू स्टडीमध्ये अनेक मर्यादादेखील होत्या. या शोध अभ्यासामध्येही एकाचवेळी अनेक गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करण्यात आले होते. ज्यामध्ये व्हिडिओ गेमचे व्यसन आणि व्हिडिओ गेमच्या हिंसक प्रकारांचे संभाव्य प्रभाव या विषयांवरदेखील अभ्यास करण्यात आला होता.
3. झोप सुधारा (Improve Sleep)
झोपेचा अभाव हे एकाग्रता न असण्याचे सर्वात मोठे कारण आहे. याव्यतिरिक्त ध्यान, स्मरणशक्ती, लक्ष कालावधी या गोष्टींवर देखील झोपेचा परिणाम होतो.
पुरेशी झोप न मिळाल्यामुळे अनेक समस्या निर्माण होऊ शकतात. जर तुम्ही नियमित झोप घेतली नाही तर याचा परिणाम तुमच्या मूडवर आणि तुमच्या कामावर दिसू लागतो.
जर झोप पूर्ण झाली नाही तर तुम्हाला थकवा जाणवतो. आणि याचाच परिणाम तुमच्या कार्यक्षमतेवर होतो. हा एक नकारात्मक परिणाम आहे. ज्या कामांमध्ये तुमचा फोकस असणे आवश्यक आहे जसे की गाडी चालवणे अशा कामांमध्ये देखील अडथळे येण्याची शक्यता निर्माण होते.
कधी कधी कामाचा ताण अधिक असतो. आरोग्याच्या अनेक समस्या असतात. त्यामुळे पुरेशी झोप घेणे कठीण होते. पण लवकर झोपण्याचा जर आपण प्रयत्न केला आणि झोपेची एक विशिष्ट वेळ ठरवली तर ही समस्या कमी होऊ शकते. तज्ज्ञ असे देखील सांगितात की 7 ते 8 तास झोप घेणे हे अत्यंत आवश्यक आहे.
खाली काही झोप सुधारन्यासाठी टिप्स दिलेल्या आहेत.
1. झोपण्याच्या एक तास आधी टीव्ही बंद करा आणि मोबाइलच्या स्क्रीनने अजिबात पाहू नका
2. तुमच्या खोलीचे तापमान आरामदायक आणि थोडे थंड ठेवा
3. झोपण्यापूर्वी उबदार पाण्याने अंघोळ करा. हलके संगीत ऐका
4. झोपण्यापूर्वी एखादे पुस्तक वाचा
5. एका ठराविक वेळेत झोपण्याची जर तुम्ही सवय लावली तर त्या वेळी तुमचे शरीर आपोआप स्लिपिंग मोड मध्ये जाते
6. उठण्याची देखील एक विशिष्ट वेळ ठरवून घ्या, ज्यामुळे शनिवार आणि रविवार देखील तुम्ही त्याचवेळी उठू शकाल
7. नियमितपणे व्यायाम करणा करा. झोपण्यापूर्वी जड व्यायाम करू नका .
4. व्यायामासाठी वेळ काढा(Make Time For Exercise)
नियमितपणे व्यायाम करणे हे नेहमीच उत्तम असते. नियमितपणे व्यायाम केल्यास तुमची एकाग्रता वाढते.
2018 साली केलेल्या अभ्यासामध्ये असे आढळून आले आहे की पाचवीच्या वर्गातील 116 मुलांनी 4 आठवडे नियमितपणे व्यायाम केला. 4 आठवड्यांनंतर त्यांची एकाग्रता आणि लक्ष दोन्ही सुधारले.
त्याचवेळी प्रौढ आणि वृद्ध व्यक्तींवर आणखी एक अभ्यास करण्यात आला होता. त्यामध्ये असे आढळून आले होते की, मध्यम स्तरीय एरोबिक व्यायाम केल्याने केवळ एका वर्षामध्ये स्मरणशक्ती कमी होण्याची समस्या टाळण्यास मदत होते. वाढत्या वयाबरोबर होणाऱ्या स्मरणशक्ती कमी होण्याच्या तक्रारीवर नियमित व्यायाम करणे हे एक प्रभावी साधन आहे.
तुम्ही काय करु शकता ते करा(Do What You Can Do)
अभ्यासामध्ये असे सांगितले आहे की, एरोबिक्स हा व्यायामाचा प्रकार करणे अत्यंत गरजेचे आहे. तुम्हाला जो व्यायाम प्रकार जमतो तो व्यायामाचा प्रकार केल्यास तुमचा वैयक्तिक फिटनेस चांगला राहतो.
5. निसर्गामध्ये वेळ घालवा(Spend Time In Nature)
जर तुम्हाला तुमची मनाची एकाग्रता नैसर्गिकरीत्या वाढवायची असेल तर दररोज फक्त 15 ते 20 मिनिट बाहेर जाण्याचा प्रयत्न करा.
एखादा उद्यानात लहान फेरफटका मारा, आपल्या बागेमध्ये बसा, अंगणात बसणे हे देखील फायदेशीर आहेत. नैसर्गिक वातावरणात शरीराला आणि मनाला सकारात्मक फायदे मिळतात.
वैज्ञानिक संशोधनामध्ये असे आढळून आले आहे की, नैसर्गिक वातावरणाचा मजबूत सकारात्मक प्रभाव असतो.
2014 साली करण्यात आलेल्या एका अहवालानुसार काही झाडे कामाच्या ठिकाणी किंवा घरात लावली जातात. त्यामुळे एकाग्रता आणि उत्पादकता दाेन्ही वाढते.
कामाच्या ठिकाणी समाधान आणि हवेची गुणवत्ता सुधारण्यास देखील मदत करु शकते.
सकारात्मकता येण्यासाठी तुमच्या कामाच्या ठिकाणी आणि घरात एक किंवा दोन रोपे लावण्याचा प्रयत्न करा. जर तुम्हाला बागकामाबद्दल जास्त माहिती नसेल तर तुम्ही कमी देखभाल करणारी झाडेदेखील लावू शकता.
6. ब्रेक घ्या
२० मिनिटं पूर्णपणे एकाग्र होऊन काम केल्यानंतर लहानसा ब्रेक घ्या. हळूहळू सलग काम करण्याचं प्रमाण २० मिनिटांपेक्षा वाढवण्यास सुरुवात करा. हा उपाय केल्यास तुमची एकाग्रता तर वाढेलच, त्यासोबत तुमची कार्यक्षमता वाढण्याससुद्धा मदत होईल. एकाच वेळी अनेक कामांवर लक्ष केंद्रित न करणं प्राणायाम करणं किंवा ध्यानधारणा या गोष्टीदेखील एकाग्रता वाढण्यास मदत करतील.तुम्ही दिवसभरात करू इच्छिणाऱ्या सर्व कामांचं वेळापत्रक तयार करा आणि नेमून दिलेल्या वेळेत प्रत्येक काम पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करा. असं केल्यास तुमच्या कामाचा वेग आणि एकाग्रता वाढेल.
१) मित्रांनो, आपण जे वाचत आहोत किंवा जे ऐकत आहोत ते जर आपल्याला समजत असेल तर आपले लक्ष त्या विषयावर केंद्रित होते आणि जर ते प्रयत्न करूनही समजत नसेल तर मात्र त्या कामात चित्त लागत नाही. मन भटकायला लागते. म्हणून आपली आकलनक्षमता वाढवणे खूप गरजेचे असते. जसजसे आकलन, समजणे वाढत जाईल तसतशी एकाग्रताही वाढत जाईल. आकलन वाढवण्यासाठी विविध विषयांवर नियमितपणे वाचन करावे, ऐकावे. समजत नसेल तर कुणाला विचारावे, चर्चा करावी, शब्दकोश, संज्ञा-संकल्पना कोषामध्ये अर्थ शोधावेत. त्याशिवाय आकलन वाढणार नाही व ते वाढले नाही तर एकाग्रताही वाढणार नाही.
२) एकाग्रता वाढवण्यासाठी एका वेळेस एकच गोष्ट करावी. एक ना धड भाराभार चिंध्या नको. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी असे म्हटलंय की, ‘If you want success you must be narrow minded’ याचा अर्थ जर तुम्हाला यश मिळवायचे असेल तर तुम्ही मर्यादित गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करा. (संकुचित व्हा, असा त्याचा अर्थ होत नाही.)
३) एकाग्रता साधण्याची क्षमता सवयीने हळूहळू वाढवावी. आधी अर्धा तास, मग एक तास, मग दोन तास अशा अभ्यासाच्या बैठकांची वेळ वाढवावी. दिवसात तुम्ही अशा प्रकारे दोन वेळेस अभ्यासाला बसत असाल तर त्या बैठकांची संख्या वाढवावी. दोन बैठकांच्या दरम्यान थोडं फिरणं, दीर्घ श्वास घेऊन श्वासावर लक्ष केंद्रित करणं, आई-वडील, मित्र किंवा इतरांशी हलक्याफुलक्या विषयांवर गप्पा करणं इ. गोष्टी कराव्यात. म्हणजे थोडा ब्रेक अशा पद्धतीने घ्यावा.
४) अभ्यासात विविधता (व्हरायटी) आणावी. अभ्यासासाठी विविध पद्धती वापराव्यात. वाचन तर आपण करतोच, वाचन करताना नोट्स काढणे, महत्त्वाच्या शब्दांना, वाक्यांना, परिच्छेदांना अधोरेखित करणे, परिच्छेदाला, वाक्याला समासात बाजूला उभी रेष ओढणे, टिक मार्क करणे, आकृत्या काढणे, जे वाचलेले आहे त्याच्या प्रतिमा (चित्रे- images) मन:चक्षूसमोर उभ्या करणे, चिंतन करणे, अभ्यासावर चर्चा करणे, वाचलेले इतरांना समजावून सांगणे, आपल्या आवाजात रेकॉर्ड करून घेणे, youtube वर व्हिडीओ असतील तर तिथे पाहणे, आपल्या भोवती अभ्यासाचे वातावरण निर्माण करणे इ. गोष्टी केल्याने आपण कंटाळत नाही. किती वेळ अभ्यास झाला, याचेही भानही बऱ्याचदा राहत नाही.
५) आपल्याला एकाग्रता वाढवायची असेल तर आपल्यात नवीन काहीतरी माहित करून घेण्यासाठीची, जाणून घेण्यासाठीची उत्कंठा, उत्सुकता, आवड असणे आवश्यक असते. बौद्धिक कष्टातून किंवा काहीतरी नवीन, वेगळे ऐकले, वाचले, समजून, शिकून घेतले, तर त्यातून आनंद मिळायला हवा
६) एकाग्रता वाढविण्यासाठी विद्यार्थ्याने एकांतात मात्र पुस्तकांच्या, अभ्यासू मित्रांच्या, शिक्षकांच्या सान्निध्यात जास्त वेळ राहावे. त्यामुळे अभ्यासाला पोषक वातावरण निर्मिती होते. हळूहळू आपले आकलन, बौद्धिक क्षमता वाढत जाते, तसा माईंड सेट होत जातो.
७) एकाग्रता साधण्यासाठी शारीरिक व मानसिक आरोग्यही महत्वाचे असते. जर आपण शरीराने अशक्त असू, आपल्याला काही विकार असतील तर शारीरिक स्वास्थ्य लाभत नाही. आपले लक्ष पुन्हा पुन्हा होणाऱ्या वेदनांकडे, दुखण्याकडे, त्रासाकडे जाते. म्हणून आपले आरोग्य चांगले असणे हे सुद्धा एकाग्रता साधण्यासाठी आवश्यक असते. त्यासाठी योग्य व समतोल आहार, व्यायाम, प्राणायाम, योगासने करायला हवीत. त्यामुळे शारीरिक क्षमतेत वाढ होते. मनावर नियंत्रण येत जाते. आत्मविश्वास वाढत जातो. मन, मनगट व बुद्धी या तिघांचा मिलाफ झाला की जीवनात असाध्य गोष्टही साध्य करता येऊ शकतात.
८) आताच्या माहिती व तंत्रज्ञानाच्या, व्हाट्सअप, फेसबुक व सोशल मीडियाच्या युगात एकाग्रता साधणे, एकाच विषयावर बराच वेळ लक्ष केंद्रित करणे खूप अवघड आहे. थोडं कामात मग्न होतो ना होतो तेवढ्यात व्हाट्सअप, टेलिग्रामवर मॅसेज आल्याची ट्यून वाजते व आपले लक्ष विचलित होते. म्हणून या गोष्टींपासून थोडं लांब राहायला हवे किंवा मग त्या संदर्भातील शिस्त पाळायला हवी.
मागे १९ वर्षाच्या आतल्या मुलांचा क्रिकेटचा विश्वकप झाला. ज्यात भारत अंतिम फेरीत पोहचला होता. त्यावेळी राहुल द्रविड हा कोच होता. त्याने त्या खेळाडूंचा कित्येक दिवस मोबाईल जप्त करून घेतला होता. त्यामुळे त्यांचे अनावश्यक विषय, मीडिया याकडे लक्ष गेले नाही व ते फक्त खेळावर लक्ष केंद्रित करू शकले व यशस्वी झाले. पी. व्ही. सिंधू ही भारताची आघाडीची बॅडमिंटनपटू. तिचा कोच पी. गोपीचंद. यांनीही अनेकदा जागतिक स्पर्धांच्या आधी कित्येक महिने तिचा मोबाईल जप्त करून ठेवल्याचे माझ्या वाचनात आलेले आहे. MPSC/ UPSC परीक्षांमध्ये यशस्वी होणारे बहुतांश जण मोबाईल व सोशल मीडियापासून लांब राहतात.
मित्रांनो, अशी काही पथ्ये पाळली, स्वतःच्या मनाला, शरीराला सवय लावली तर एकाग्रता नक्की हळूहळू टप्प्याटप्याने वाढते व ती वाढली की आयुष्यात त्याचा आपल्याला सर्व क्षेत्रांमध्ये खूप फायदा होतो. सोशल मीडियावरच काही अभ्यासू व्यक्तींच्या सहवासात राहिले, त्यांचे व्हिडिओ बघितले किंवा लेखन वाचले तरीही एखादा विषय समजून घेण्यासाठी त्याचा उपयोग होतो, हा माझा अनुभव आहे. पण त्याची शिस्त पाळली जायला हवी.
माझ्या आतापर्यंतच्या अनुभवातून व मी स्वतः आतापर्यंत माझ्या अभ्यासासाठी, एकाग्रता वाढवण्यासाठी जे प्रयोग केलेले आहेत, ते तुमच्यासमोर मांडले. शेवटी स्वतःचा मार्ग स्वतःलाच शोधून काढायचा असतो, हेही लक्षात असू द्या.
0
Answer link
राष्ट्रीय एकात्मता टिकून राहण्यासाठी खालील गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत:
- सहिष्णुता आणि समजूतदारपणा: वेगवेगळ्या संस्कृती, धर्म आणि भाषांबद्दल आदर आणि समजूतदारपणा असणे आवश्यक आहे.
- समानता आणि न्याय: कायद्यासमोर सर्व नागरिक समान असले पाहिजेत आणि त्यांना समान संधी मिळायला हव्यात.
- आर्थिक विकास: देशातील गरीब आणि श्रीमंत यांच्यातील दरी कमी करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून सर्वांना विकासाच्या संधी मिळतील.
- शिक्षण: शिक्षणामुळे लोकांमध्ये जागृती निर्माण होते आणि ते राष्ट्रीय हितासाठी एकत्र येतात.
- संप्रेषण आणि संवाद: लोकांमध्ये नियमित संवाद असणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे गैरसमज दूर होतात आणि संबंध सुधारतात.
- राजकीय इच्छाशक्ती: सरकारने राष्ट्रीय एकात्मतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी धोरणे आखावीत आणि त्यांची अंमलबजावणी करावी.
- सांस्कृतिक देवाणघेवाण: वेगवेगळ्या प्रांतांतील कला, संगीत, साहित्य आणि खाद्यसंस्कृतीची देवाणघेवाण झाली पाहिजे.
- राष्ट्रीय प्रतीकांचा आदर: राष्ट्रध्वज, राष्ट्रगीत आणि इतर राष्ट्रीय प्रतीकांचा आदर करणे महत्त्वाचे आहे.
या उपायांमुळे राष्ट्रीय एकात्मता टिकून राहण्यास मदत होते आणि देश मजबूत होतो.
अधिक माहितीसाठी:
0
Answer link
भारतातील विविधतेतील एकता
विविधतेतील एकता ही भारताची एक महत्त्वपूर्ण विशेषता आहे. भारत हा अनेक संस्कृती, धर्म, भाषा आणि परंपरा असलेला देश आहे.
विविधता
- धर्म: भारतात हिंदू, मुस्लिम, শিখ, ईसाई, বৌদ্ধ, जैन आणि इतर अनेक धर्मांचे लोक राहतात.
- भाषा: भारतात अनेक भाषा बोलल्या जातात. त्यापैकी हिंदी आणि इंग्रजी या अधिकृत भाषा आहेत.
- संस्कृती: प्रत्येक राज्याची स्वतःची अशी वेगळी संस्कृती आहे. लोकांचे रीतीरिवाज, खाद्यपदार्थ, वेशभूषा आणि कला प्रकार वेगवेगळे आहेत.
एकता
विविधता असूनही, भारतीय लोक एकोप्याने राहतात. भारताची एकता अनेक गोष्टींमध्ये दिसून येते:
- राष्ट्रीयत्व: भारतीय असण्याची भावना लोकांना एकत्र ठेवते.
- संविधान: भारताचे संविधान सर्व नागरिकांना समान अधिकार देते.
- सण आणि उत्सव: दिवाळी, ईद, क्रिसमस, बैसाखी यांसारखे सण सर्व लोक एकत्र मिळून साजरे करतात.
- कला आणि साहित्य: भारतीय कला आणि साहित्य देशातील विविधतेला एकत्र आणण्याचे काम करतात.
विविधतेतील एकतेचे महत्त्व
विविधतेतील एकता भारताला एक मजबूत आणि समृद्ध देश बनवते.
- सामाजिक सौहार्द: विविध संस्कृतीचे लोक एकत्र राहिल्यामुळे समाजात सलोखा टिकून राहतो.
- आर्थिक विकास: विविध कौशल्ये आणि ज्ञान असलेले लोक एकत्र आल्यामुळे देशाचा आर्थिक विकास होतो.
- सांस्कृतिक समृद्धी: वेगवेगळ्या संस्कृती एकमेकांकडून शिकतात आणि देशाची सांस्कृतिक विविधता वाढवतात.
भारतातील ही विविधता आणि एकता जगाला एक आदर्श उदाहरण आहे.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
0
Answer link
प्रादेशीकतावाद :- राष्ट्रीय एकात्मतेमधील एक प्रमुख व तितकाच गंभीर असा अडथळा म्हणुन अलिकडच्या काळातील प्रादेशिकतावादाचा विशेष उल्लेख करता येईल. भारतीय जनतेमध्ये विविध कारणांमुळे राष्ट्रावरील निष्ठेपेक्षा प्रबळ झाल्यावर आपला विशिष्ठ प्रादेशीक विभाग किंवा आपला प्रांत याविषयी अधिक आत्मीयता वाटु लागली की, देशात प्रादेशीकता वादाचे मुळ जोर धरू लागते. यात प्रादेशीक हितसंबधासाठी हितसंबधाच्या रक्षणासाठी राष्ट्रहिताला तिलाजली दिली जाते. प्रादेषीक निष्ठा हया राष्ट्रीय निष्ठेपेक्षा प्रखर बनतात व त्यातुनच राष्ट्रहिताला धोका निर्माण होत असतो.
देशातील लोकांना आपण त्या प्रातांत वा प्रदेशात राहत असतो त्याविषयी आत्मीयता व अभिमान वाटणे हे साहजीकच आहे. विशिष्ट प्रदेशात कायमचे वास्तव्य केल्यामुळे त्या प्रदेशा विषयी जवळीकतेची भावना निर्माण होणे हे स्वाभाविक असते. प्रत्येक व्यक्तीच्या भावना त्या त्या प्रादेशीक घटकांशी निगडीत झालेल्या असतात. मात्र जेव्हा काही लोकांना आपल्या राष्ट्रापेक्षाही प्रांताविषयी किंवा घटक राज्याविषयी अधिक जवळीक वाटु लागते तेव्हा मात्र त्या राष्ट्राच्या दृष्टिने गंभीर बाब निर्माण होत असते. जेव्हा एखाद्या प्रांतातील लोकांना इतर कोणत्याही निष्ठेपेक्षा आपल्या प्रांताविषयीची किंवा विशिष्ट प्रादेशीक विभागा विषयीची निष्ठा जास्त महत्त्वाची वाटते तेव्हा प्रादेषीकतावाद जन्म घेत असतो. प्रादेशीकता वादाला सहसा एखादाच घटक कारणीभूत ठरत नाही धर्म, जात, भाषा, सांस्कृतीक विविधता, भौगोलीक परिस्थीती, आर्थिक शोषण, एखाद्या प्रादेशीक विभागाची शासनाकडुन दिर्घकाळ झालेली उपेक्षा, फुटीरतावादी संघटनाकडुन लोकांची करण्यात येणारी दिशाभूल आणि त्यातच आपल्याच प्रदेशात आपल्यावर अन्याय होत असल्याची स्थानिकलोकांची भावना असे विविध घटक हे आपल्या देशातील प्रादेशीकता वादाला कारणीभूत ठरले आहेत. एखाद्या प्रदेषात विशिष्ट धर्माचे किवा जातीचे तसेच भाषेचे लोक मोठया संख्येने एकवटले असतील तर त्या आधारे त्यांच्यात प्रादेशीक अस्मिता ही जागृत केली जाऊ शकते.
देशात एकीकडे स्वातंत्र्यांची चळवळ व दुसरीकडे घटना निर्मितीची प्रक्रिया सुरू असतांना देशातील प्रांतरचनेचा आधार हा भाषा ठेवण्यात यावा ही मागणी जोरकसपणे पूढे आली. इथपासून सुरू झालेला प्रादेशिकतेचा प्रश्न आजही न सुटता वेगवेगळ्या स्वरूपात तो सातत्याने आवाहने उभी करीत आहे. यात प्रादेशिकतेच्या प्रश्ना सोबतच येणारे गैरप्रादेशीक घटक ही महत्त्वाची भुमिका बजावत असल्याने या समस्येची उकल करणे हे भारतीय राष्ट्रीय एकात्मतेपुढील एक महत्त्वाचे आवाहन होऊन बसले आहे. स्वातंत्र्य प्राप्ती होत असंतानाच देशाला फाळणीच्या समस्येला समोरे जावे लागल्यामुळे तत्कालीन राष्ट्रीय नेतृत्वाने देशाचे सार्वभौमत्व व एकता यांना प्रा न्य देणे क्रमप्राप्त होते. संघराज्य तत्वांचा अंमल करीत असतांना भाषीक आधारावर घटक राज्य निर्मितीची मागणी पुढे आली. याबाबत केंद्र सरकारने नेमलेल्या दार आयोगानेही 1948 मध्ये सादर केलेल्या अहवालात भाषेच्या आधारावर राज्याची निर्मिती न करता ती प्रशासकीय सोयीच्या दृष्टिने करावी जेणेकरून अन्य भाषीक अल्पसंख्याकांचे प्रश्न निर्माण होणार नाही असे स्पष्ट होते.
भारतातील प्रादेशिकतावादाचे स्वरूप :- देशात प्रादेशीकता वाद निर्माण होण्यास वा या विकृतीला बढावा मिळण्यास केवळ भाषा हा एकच आधार नाही तर तो वेगवेगळ्या स्वरूपात अविष्कृत होत असतो.
सांस्कृतीक अस्मिता :- वेगवेगळ्या सांस्कृतीक अस्मिता व त्यातून केली जाणारी वेगळ्या राज्याची मागणी याचा उल्लेख यात करता येईल. उदा. तामीळनाडुतील द्रमुकने चालविलेली विघटनाची चळवळ. या चळवळीचे असे म्हणने होते की, इतर भारतापेक्षा दक्षिण भारताची संस्कृती भीन्न आहे त्यामूळे मद्रास, केरळ, म्हैसूर मिळुन एक द्रविडीस्थान निर्माण करण्यात यावे.
भाषीक अस्मिता मातृभाषेविषयी अभिमान ही चिंतेची बाब :- नसली तरी भाषीक दुराभीमान हा निश्चितच चर्चेचा विषय बनतो. भाशेच्या आधारावरूनच भाशावर प्रांतरचनेची मागणी पुढे आलेली होती भाषेच्या तत्वावर प्रांताची पुनर्रचना झाल्यावर देशात संकुचीत प्रवृत्ती मोठया प्रमाणावर वाढीस लागल्या देशातील निरनिराळया प्रांतामध्ये सिमा प्रश्नासारखे वादग्रस्त प्रश्न निर्माण झाले. त्यातून विविध भाषीकांत कटुता निर्मान झाली. याचाच दुसरा एक परिणाम म्हणजे विविध राज्यात भाषीक दुराभीमान बाळगणाऱ्या संघटना उदयास आल्या.
मागासले पणाची भावना :- देशातील विविध घटक राज्यांची प्रगती एकसारखी दिसत नाही. त्याच्या विकासात व आर्थिक परिस्थितीमध्ये पराकोटीची विशमता आढळते. सरकारच्या नव्या आर्थिक धोरणांमुळे काही राज्यांचा विकास झाला तर काही कायमचे मागासलेले राहीले. तसेच राज्यातील काही प्रदेशाचाही व सर्व भागांचा विकास समतोलरीत्या झालेला नाही. उदा. महाराष्ट्रातुन ज्यात विदर्भ व मराठवाडा या भागावर नेहमीच अन्याय होतो अशी या भागातील जनतेची तकार नेहमीच असते.
भौगोलीक परिस्थती :- विशाल असा भारताचा भूप्रदेश हा एकसंघ असला तरी त्यातील विविध प्रदेशात मोठया प्रमाणात विविधता आढळते. भारतात आजच्या स्थितीला 28 राज्ये व 9 केंद्रशासीत प्रदेश आहेत. या सर्व भागातील भौगोलीक परिस्थीती एकसारखी नसून त्यात भीन्नता आहे. त्यातील एक भाग हा दुसऱ्या भागापेक्षा स्वतःला वेगळा समजतो. त्यामुळे संघर्षाची स्थिती उद्भवुन प्रांतवादाला खतपाणी मिळत असते.
प्रादेशीक संघटनाचे नेतृत्व :- भारताच्या राष्ट्रीय राजकारणावर आज प्रादेशीक पक्षाचे वर्चस्व निर्माण होतांना दिसते. या प्रादेशीक पक्ष व संघटनामुळे प्रादेशीकता वाढण्यास मदत झाली आहे. अषा प्रादेशीक संघटनानी व पक्षांनी घटक राज्यांना अधिक स्वायत्तता देण्याची मागणी वांरवार केलेली दिसते. उदा. तामिळनाडु, तसेच पुर्वी जम्मू व काश्मीर येथील प्रादेशीक पक्षानी घटक राज्यांना अधिक स्वायत्ता देण्यासाठी सातत्याने पाठपुरावा केला आहे.
अन्य प्रांतीयांना विरोध : आपले घटक राज्य वा त्यातील विशिष्ट भागाविषयी अती अभिमानातुन निर्माण होणाऱ्या भूमिपुत्रवादाच्या संकल्पनेमुळे दुसऱ्या राज्यातील लोकांविषयी तिरस्काराच्या भावनेला मोकळीकता मिळाली आहे. या भुमिपुत्रवादाच्या संकल्पनेतूनच महाराष्ट्रात शिवसेना, मनसे, याची बिहार व उत्तर प्रदेषातील स्थलांतराचा विरोध, आसामध्ये उल्फा संघटनेची बंगाली व बिहारी नागरीकांच्या स्थलातराला विरोध करणारी आदोलने झालीत.
विघटनवाद :- विघटनवाद हे प्रादेशीकतावादाचे उग्र असे स्वरूप आहे. प्रादेशीकतेचा अतिरेक होऊन भारतातून फुटून बाहेर निघण्याचा प्रयत्न काही घटक राज्यांनी केला होता. उदा. औद्योगीक विकासाच्या बाबतीत दाक्षिणात्य राज्याकडे केंद्राने पुरेसे लक्ष दिलेले नाही असा आरोप करीत तामिळनाडुतील द्रमुकने विघटनवादी व फुटीरतावादी भूमिका घेतली होती अशी विघटनवादाच्या भुमिकेचे समर्थन करणाऱ्या पंक्तीत पंजाबमधील खलीस्तान व ईशान्य भारतातील त्रिपुरा, आसाम, मनिपूर, नागालैंड, मिझोरम, मेघालय या प्रदेशाचा उल्लेख करता येईल.
निष्कर्श संविधानातील संघराज्य रचना हा राष्ट्रीय व प्रादेशीक :- निष्ठांचा त्यांच्या परिने मेळ घालण्याचा प्रयत्न होता मात्र प्रादेशीकतेचीभावना आणि राष्ट्रीय एकात्मता यांचा नीट समन्वय निर्माण करणे भारतीय राज्यव्यवस्थेला जमले नाही त्यातूनच प्रादेशीकता वाद या नकारात्मक निष्ठेची जोपासणाऱ्या संकल्पनेला पोषक वातावरणाची निर्मिती झाली. या प्रदेशीकवादाचा अतिरेक झाला की, त्याची परिणीती त्या प्रदेशात विघटनवादी किंवा फुटीरतावादी शक्ती प्रबळ होण्यात होते. प्रादेशीकतावादामूळे निरनिराळ्या प्रातांतील विशिष्ट प्रादेशीक विभागात वेगवेगळया घटक राज्यांची मागणी पुढे येते. अनेक घटक राज्याकडुन करण्यात येत असलेल्या वाढत्या स्वायत्ततेच्या मागण्या, भाषा किंवा संस्कृतीच्या आधारे पोसला जात असलेला संकुचितपणा या सर्वाचे मुळ प्रादेशीकतावादातच आहे. यातूनच राष्ट्रीय एकात्मतेला मोठा धोका आहे.