कुटुंब पद्धती

• पितृसत्ताक अधिकार: कुटुंबातील सर्वात वडील पुरुषाकडे अधिकार असतात. ते कुटुंबाचे निर्णय घेतात आणि मालमत्तेचे व्यवस्थापन करतात.
• पुरुष वारसा हक्क: संपत्ती आणि वारसा पुरुषांच्या नावे असतो. मुलगे हे कुटुंबाचा वारसा पुढे चालवतात.
• स्त्रीयांचे दुय्यम स्थान: स्त्रियांचे स्थान दुय्यम असते. त्यांचे निर्णय प्रक्रियेत कमी अधिकार असतात.
• विवाहानंतर निवास: विवाहानंतर पत्नी नवऱ्याच्या घरी राहते.
• कुटुंबाचा मान: कुटुंबाचा मान पुरुषांवर अवलंबून असतो.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• विकिपीडिया

भारतामध्ये एकत्र कुटुंब पद्धतीला खूप महत्त्व आहे. आजही अनेक कुटुंबांमध्ये ही पद्धत पाळली जाते. एकत्र कुटुंब पद्धती म्हणजे अनेक पिढ्यांचे सदस्य एकाच घरात एकत्र राहतात. आजी-आजोबा, त्यांचे मुलगे, सुना आणि नातवंडे सगळे मिळून एकाच कुटुंबात राहतात.

कुटुंब व्यवस्थेतील प्रभाव:

• सामাজিক बांधिलकी आणि एकता: एकाच घरात सगळे सदस्य एकत्र राहिल्यामुळे त्यांच्यातStrong सामाजिक संबंध निर्माण होतात. सण असो किंवा संकट, सगळेजण एकमेकांना आधार देतात.
• आर्थिक सुरक्षा: एका कुटुंबात जास्त सदस्य असल्यामुळे आर्थिक अडचणी कमी येतात. घरातील कर्ता पुरुष पैसे कमावतो आणि इतर सदस्य घरकामात मदत करतात, त्यामुळे आर्थिक भार विभागला जातो.
• संस्कार आणि मार्गदर्शन: लहान मुलांना आजी-आजोबांकडून चांगले संस्कार मिळतात. ते त्यांना नैतिक मूल्यांची शिकवण देतात, ज्यामुळे मुलांचे भविष्य उज्ज्वल होते.
• भावनात्मक आधार: कुटुंबातील सदस्य एकमेकांना भावनिक आधार देतात. त्यामुळे कोणालाही একटेपणा वाटत नाही आणि মানসিক तणाव कमी होतो.
• कामांची विभागणी: घरातील कामे वाटून घेतल्यामुळे प्रत्येकावरील कामाचा भार कमी होतो. त्यामुळे स्त्रियांना आराम मिळतो आणि त्या इतर कामे करू शकतात.

नुकसान:

• व्यक्तिस्वातंत्र्याचा अभाव: एकाच घरात जास्त सदस्य असल्यामुळे प्रत्येकाला आपले विचार व्यक्त करायला किंवा निर्णय घ्यायला अडचण येते.
• कलह आणि वाद: विचारांमध्ये फरक असल्यामुळे कुटुंबात वाद होण्याची शक्यता असते, ज्यामुळे नात्यांमध्ये दुरावा निर्माण होऊ शकतो.

अशाप्रकारे, एकत्र कुटुंब पद्धतीचे फायदे आणि तोटे दोन्ही आहेत. ही पद्धत भारतीय संस्कृतीत महत्त्वाची आहे, पण आता विभक्त कुटुंब पद्धतीचा Trend वाढत आहे.

आधुनिक काळात प्रामुख्याने दोन प्रकारच्या कुटुंब पद्धती प्रचलित आहेत:

1. एकाकी कुटुंब (Nuclear Family):

   या प्रकारच्या कुटुंबामध्ये आई, वडील आणि त्यांची अविवाहित मुले यांचा समावेश असतो. हे कुटुंब लहान आकाराचे असते आणि निर्णय घेण्याची प्रक्रिया अधिक जलद होते.

2. संयुक्त कुटुंब (Joint Family):

   या कुटुंब पद्धतीत दोन-तीन पिढ्या एकत्र राहतात. आजी-आजोबा, काका-काकू, त्यांचे मुल आणि आई-वडील सगळे एकाच घरात राहतात.

शहरीकरणामुळे (Urbanization) आणि औद्योगिकीकरणामुळे (Industrialization) एकाकी कुटुंब पद्धती अधिक वाढत आहे, परंतु अजूनही काही ठिकाणी संयुक्त कुटुंब पद्धती टिकून आहे.

उत्तर भारतातील नाती-गोती (family relationships) प्रणाली भारतीय संस्कृतीत महत्त्वपूर्ण आहे. या प्रणालीत रक्ताची नाती आणि विवाहाने जुळलेले संबंध यांचा समावेश असतो. काही प्रमुख नाती आणि त्यांच्या भूमिका:

• आई (Mother): कुटुंबातील आधारस्तंभ, मुलांची काळजी घेणारी आणि प्रेमळ व्यक्ती.
• वडील (Father): कुटुंबाचा प्रमुख, निर्णय घेणारे आणि कुटुंबाचे पालनपोषण करणारे.
• मुलगा (Son): कुटुंबाचा वारस, जो आपल्या आई-वडिलांची सेवा करतो.
• मुलगी (Daughter): कुटुंबाचा महत्त्वाचा भाग, जी प्रेम आणि आपुलकीने कुटुंबाला एकत्र ठेवते.
• भाऊ (Brother): कुटुंबातील सदस्य, जो आपल्या बहिणीची काळजी घेतो आणि तिच्या संरक्षणासाठी तत्पर असतो.
• बहीण (Sister): भावावर प्रेम करणारी आणि त्याच्या सुख-दुःखात सहभागी होणारी.
• आजोबा (Grandfather): वडिलांचे वडील, कुटुंबातील सर्वात ज्येष्ठ सदस्य, ज्यांच्या अनुभवाचा फायदा कुटुंबाला होतो.
• आजी (Grandmother): वडिलांची आई, ज्या कुटुंबाला एकत्र ठेवतात आणि धार्मिक कार्यांमध्ये सक्रिय असतात.
• काका (Uncle): वडिलांचे लहान किंवा मोठे भाऊ, जे कुटुंबातील सदस्यांना मदत करतात.
• काकू (Aunt): काकांची पत्नी, जी कुटुंबातील सदस्यांची काळजी घेते.
• मामा (Maternal Uncle): आईचा भाऊ, जो विशेषतः भाच्या-भाच्यांसाठी महत्त्वाचा असतो.
• मामी (Maternal Aunt): मामाची पत्नी, जी कुटुंबातील सदस्यांना प्रेमळ सल्ला देते.

याव्यतिरिक्त, चुलत भाऊ-बहीण, आतेभाऊ-बहीण, मावस भाऊ-बहीण असे अनेक नातेसंबंध उत्तर भारतात पाळले जातात. प्रत्येक नात्याचे स्वतःचे महत्त्व आहे आणि ते भारतीय संस्कृतीत आदराने जपले जातात.

• संयुक्त कुटुंब पद्धती:

  या पद्धतीत अनेक पिढ्यांचे सदस्य (उदा. आजी-आजोबा, आई-वडील, काका-काकू, मुले) एकत्र राहतात. ते एकाच घरात राहतात आणि त्यांची संपत्ती, मालमत्ता सामायिक असते. शेती हा त्यांचा मुख्य व्यवसाय असतो आणि कुटुंबातील सर्व सदस्य मिळून काम करतात.

• विभक्त कुटुंब पद्धती:

  विभक्त कुटुंब पद्धतीत फक्त आई-वडील आणि त्यांची मुले यांचा समावेश असतो. काही कारणांमुळे संयुक्त कुटुंब विभक्त होण्याची शक्यता असते. विभक्त कुटुंब हे लहान आणि अधिक स्वतंत्र असते.