जल
0
Answer link
जल जीवन मिशन (Jal Jeevan Mission) ही एक भारत सरकारची योजना आहे, ज्या अंतर्गत 2024 पर्यंत प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला नळाद्वारे सुरक्षित आणि पुरेसे पाणी पुरवण्याचे उद्दिष्ट आहे. या मिशनमध्ये खालील प्रक्रियांचा समावेश आहे:
* प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला कार्यात्मक घरगुती नळ कनेक्शन (Functional Household Tap Connection - FH TC) प्रदान करणे.
* पाण्याची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपाययोजना करणे.
* दीर्घकाळ पाण्याची उपलब्धता सुनिश्चित करण्यासाठी उपाययोजना करणे.
* पाणीपुरवठा योजनांच्या व्यवस्थापनात स्थानिक समुदायांना सहभागी करणे.
* ग्राम पाणीपुरवठा योजनांची योजना, अंमलबजावणी, व्यवस्थापन, संचालन व देखभाल करण्यासाठी जल समित्या स्थापन करणे.
**जल जीवन मिशनची अंमलबजावणी:**
1. **ग्राम कृती योजना (Village Action Plan):** जल समित्या गावांतील उपलब्ध संसाधनांचा वापर करून योजना तयार करतात, ज्या ग्रामसभेमध्ये मंजूर केल्या जातात.
2. **पाणीपुरवठा योजना:** प्रत्येक घराला नळाने पाणीपुरवठा करण्यासाठी जलवाहिनी आणि इतर आवश्यक संरचना विकसित करणे.
3. **स्त्रोत विकास:** दीर्घकाळ पाणीपुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी जलस्त्रोतांचे संवर्धन आणि विकास करणे.
4. **समुदाय सहभाग:** जनजागृती करणे, शिक्षण देणे आणि लोकांना सहभागी करणे.
5. **प्रशिक्षण:** जल व्यवस्थापनात सहभागी लोकांचे प्रशिक्षण आयोजित करणे.
जल जीवन मिशन हे पाणीपुरवठ्याचे एक महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम आहे, ज्याद्वारे ग्रामीण भागातील लोकांचे जीवनमान सुधारण्यास मदत होते.
2
Answer link
पाण्याचे तीन रूपे आहेत: घन (बर्फ), द्रव आणि वायू (वाफ).
घन रूपातील पाणी म्हणजेच बर्फ हे गोठलेले पाणी असते. जेव्हा पाणी गोठते, तेव्हा त्याचे रेणू खूप दूर जातात, ज्यामुळे बर्फ पाण्यापेक्षा कमी दाट होतो.
द्रव रूपातील पाणी म्हणजे आपण जे पितो ते.
वायू रूपातील पाणी म्हणजे वाफ, जे आपल्या सभोवतालच्या हवेत नेहमीच असते.
1
Answer link
मानवी जीवनात पाण्याचे महत्त्व अनन्यसाधारण. मानवाने आपली वसतिस्थाने निर्माण केली ती नदी-जलाशयांच्या शेजारी. नदीकाठाने मानवी जीवन संस्कृती अधिक संपन्न व समृद्ध होत गेली. पाण्याचे महत्त्व ओळखलेला जीवनाच्या प्राथमिक अवस्थेतील मानव पाण्याला पंचमहाभूतांपैकी एक मानून 'जलदेवता' संबोधून त्याची पूजा करत असे.
पाण्याला जीवन असे म्हटले जाते आणि ते योग्यही आहे. पृथ्वीचा दोनतृतीयांश भाग पाण्याने व्यापलेला आहे. पण, त्यापैकी फक्त ०.००२ टक्के इतकेच पिण्याचे पाणी आहे. पाश्‍चात्त्य प्रगत देशांमध्ये प्रत्येक नागरिकाला पिण्यासाठी सुरक्षित आणि स्वच्छ पाणी मिळते. पण, विकसनशील देशांतील ८६ टक्के नागरिकांपर्यंतच पिण्याचे स्वच्छ पाणी आत्तापर्यंत पोचले आहे. ग्रामीण भागात आजही १४ टक्के नागरिक पाणवठ्यावरचे पाणी जसे आहे तसेच पितात. पाण्याचे शुद्धीकरण, त्याचे निर्जंतुकीकरण या प्रक्रिया त्यांच्यापासून कोसो दूर आहेत. भारतासारख्या मोसमी पर्जन्यमानाच्या देशासाठी पाण्याचा एकमेव स्रोत म्हणजे पाऊस. याच पावसावर पिकांचे नियोजन होते. त्यातूनच धरणे भरतात. जूनच्या पहिल्या सरीपासून धरणांत साठणाऱ्या पावसाच्या पाण्याकडे प्रत्येकाचे लक्ष लागलेले असते. कारण, त्यातूनच पुढील वर्षभर पिण्याच्या पाण्याची, उद्योगांची आणि शेतीची गरज पूर्ण होणार असते. इतकेच काय; पण आपल्या घरात येणाऱ्या विजेची निर्मितीही याच धरणांवरील जलविद्युत प्रकल्पातून होते. पाऊस चांगला झाला, तरच चांगली पिके येतात. त्यातून अर्थव्यवस्थेला गती मिळते. उद्योगांची चक्रे फिरण्याची खरी ‘ऊर्जा’ याच मोसमी पावसातून मिळते.
ताज्या बातम्यांसाठी डाऊनलोड करा ई-सकाळचे ऍपप्रत्येक थेंबाचा पुरेपूर वापर देशात गेल्या काही वर्षांपासून पावसाचा ‘पॅटर्न’ बदलत असल्याचे निरीक्षण हवामानशास्त्रज्ञ वारंवार नोंदवत आहेत. अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरात गेल्या वर्षी एकामागोमाग एक अशी आठ चक्रीवादळे निर्माण झाली. भारतीय समुद्रांत यापूर्वी शंभर वर्षांमध्ये अशी चक्रीवादळे निर्माण झाली नव्हती. त्याचा थेट परिणाम मॉन्सूनवर होतो. अशा वातावरणाशी संबंधित घटना वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या वेळेत घडताना दिसतात. त्यातून अशा दुर्घटनांची शृंखला तयार होताना दिसते. केदारनाथ, माळीण, कोल्हापूर-सांगलीचा महापूर, कमी वेळेत मुसळधार पाऊस पडून पुण्यात अनेक सोसायट्यांमध्ये शिरलेले पाणी या सगळ्या याच शृंखलेच्या कड्या आहेत. अशा अत्यंत प्रतिकूल वातावरणात आपल्याला पाण्याची किमान हमी मिळण्यासाठी प्रामाणिकपणे प्रयत्न करण्याची ही वेळ आहे. सध्या देशातील १२३ जलाशयांमध्ये १४२.२३४ अब्ज घनमीटर इतका पाणीसाठा आहे. साठवणूक क्षमतेच्या ८३ टक्के हे जलाशय यंदा भरल्याची माहिती केंद्रीय जल आयोगाने दिली आहे. दर वर्षी याच प्रमाणे धरणे काठोकाठ भरतात आणि मार्च-एप्रिलपर्यंत कोरडी ठणठणीत होतात. इतके भरमसाट पाणी आपण वापरतो. आता वेळ आली आहे ती धरणाच्या पाण्यावरचे अवलंबित्व कमी करण्याची!
जगभरातील बातम्या वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा
पावसाळी पाण्याचा संचय (रेनवॉटर हार्वेस्टिंग), मैलापाणी शुद्धीकरण प्रकल्प (एसटीपी) अशा माध्यमांतून पाण्याच्या प्रत्येक थेंबाचा पुरेपूर वापर करण्याची वेळ आता आली आहे. घर असो की सोसायटी, त्यांच्या छतावर पडणारा पावसाचा प्रत्येक थेंब वाचला पाहिजे. ‘रेनवॉटर हार्वेस्टिंग’ हा त्यावरचा प्रभावी उपाय. हे काम फक्त सरकारी यंत्रणांकडून होणार नाही, तर लोकांनीही पुढे येऊन त्यात सहभागी झाले पाहिजे. त्यातून पावसाच्या पाण्याचा एकही थेंब रस्त्यावर वाहून जाणार नाही किंवा समुद्राला जाऊन मिळणार नाही, अशी व्यवस्था सुरुवातीला शहरा-शहरांमध्ये निर्माण झाली पाहिजे. त्यानंतर ती तालुका आणि गावांपर्यंत पोचणे आवश्यक आहे. पाणीपुरवठा ही स्थानिक स्वराज्य संस्थांची जबाबदारी असली, तरीही पावसाचा प्रत्येक थेंब साठवणे ही प्रत्येक नागरिकाचीही जबाबदारी आहे. त्यातून हजारो लिटर पाणी आपल्या घरात, सोसायटीत साठवता येईल. परिणामी, काही दिवस तरी धरणाच्या पाण्याचा उपसा कमी होईल. पिण्याच्या पाण्याचे हे दुर्भिक्ष मनुष्यनिर्मित आहे. त्यातून आपणच मार्ग काढला पाहिजे. पाऊस चांगला झाला, तरी पाण्याची उधळपट्टी करून चालणार नाही. पाण्याच्या योग्य वापराची संस्कृती रुजविणे, ही काळाची गरज आहे.
0
Answer link
गावात पिण्यासाठी पूर्वी वापरले जाणारे पाणी आणि त्याची गुणधर्म:
पूर्वी भारतात, विशेषतः ग्रामीण भागात, पिण्यासाठी विहिरी, नद्या, तलाव आणि झऱ्यांच्या पाण्याचा वापर केला जात असे.
पाण्याचे स्रोत:
- विहिरी: विहिरी हे पिण्याच्या पाण्याचे प्रमुख स्रोत होते. विहिरीतून काढलेले पाणी नैसर्गिकरित्या फिल्टर झालेले असल्याने ते बर्‍याच अंशी शुद्ध असे.
- नद्या आणि तलाव: नद्या आणि तलावांचा वापर पिण्यासाठी तसेच इतर कामांसाठी केला जाई.
- झरे: डोंगराळ भागात झऱ्यांचे पाणी पिण्यासाठी वापरले जाई. हे पाणी नैसर्गिकरित्या शुद्ध आणि थंड असे.
पाण्याची गुणधर्म:
- नैसर्गिकरित्या शुद्ध: हे पाणी नैसर्गिकरित्या शुद्ध असे, कारण ते जमिनीत मुरून फिल्टर होत असे.
- खनिजे: पाण्यात नैसर्गिक खनिजे असल्याने ते आरोग्यासाठी चांगले मानले जाई.
- थंड: विहिरी आणि झऱ्यांचे पाणी थंड असल्यामुळे ते पिण्यासाठी अधिक ताजेतवाने वाटत असे.
- चव: प्रत्येक ठिकाणच्या पाण्याची चव त्या ठिकाणच्या माती आणि खनिजांनुसार बदलत असे.
काळजी:
पूर्वी पाणी शुद्ध करण्यासाठी तुरटीचा वापर केला जाई, ज्यामुळे पाण्यातील अनावश्यक कण खाली बसत आणि पाणी पिण्यासाठी सुरक्षित होत असे.
आजकाल, जल शुद्धीकरण तंत्रज्ञानाच्या मदतीने पाणी अधिक शुद्ध केले जाते, परंतु पूर्वीच्या नैसर्गिकरित्या शुद्ध पाण्यामध्ये असलेले नैसर्गिक गुणधर्म आजही महत्त्वाचे मानले जातात.
टीप: ह्या उत्तरासाठी संदर्भ म्हणून, मी माझ्या ज्ञानाचा आणि अनुभवाचा उपयोग केला आहे.
0
Answer link
विज्ञानाच्या दृष्टीने, पाण्यात ऑक्सिजन (Oxygen) आणि हायड्रोजन (Hydrogen) हे दोन घटक असतात.
पाण्याचे रासायनिक सूत्र: H₂O
याचा अर्थ पाण्याचा प्रत्येक रेणू दोन हायड्रोजन atoms आणि एक ऑक्सिजन atom पासून बनलेला असतो.
पाणी एक रासायनिक संयुग आहे.
पाण्याचे गुणधर्म:
- पाणी रंगहीन, गंधहीन आणि चवहीन असते.
- पाणी 0° सेल्सियस (Celsius) ला गोठते आणि 100° सेल्सियसला उकळते.
- पाणी अनेक पदार्थ विरघळवू शकते, त्यामुळे ते एक उत्तम विद्रावक (Solvent) आहे.
0
Answer link
500 फूट बोअर केल्यानंतर 4 इंची पाणी लागलं आणि पंप सुरू केल्यावर आधी स्वच्छ आणि नंतर गढूळ पाणी येतं, ह्या समस्येची काही कारणं आणि उपाय खालीलप्रमाणे असू शकतात:
टीप: तुमच्या परिसरातील भूजल सर्वेक्षण आणि विकास यंत्रणेच्या (Ground Water Survey and Development Agency) कार्यालयात संपर्क साधा आणि त्यांच्याकडून मार्गदर्शन घ्या.
1. पाण्याची पातळी (Water Level):
- पाण्याची पातळी खाली गेल्यामुळे पंप गाळ आणि माती खेचू शकतो.
- उपाय: पाण्याची पातळी तपासा आणि पंप थोडा वर घ्या.
2. बोअरिंगची अपूर्ण स्वच्छता:
- बोअरिंग केल्यानंतर विहिरीतील गाळ पूर्णपणे काढला नसेल, तर पंप सुरू केल्यावर तो गाळ बाहेर येऊ शकतो.
- उपाय: बोअरिंगमधील गाळ पूर्णपणे काढा. काही दिवस पंप चालवून विहीर स्वच्छ करा.
3. भूगर्भातील मातीचा प्रकार:
- तुमच्या भागातील माती जर रेताड असेल, तर पाण्यासोबत माती येण्याची शक्यता असते.
- उपाय: फिल्टरचा वापर करा. बोअरिंगच्या भोवती फिल्टर मटेरियल (gravel packing) टाका.
4. पाईपलाईन गळती:
- पाईपलाईनमध्ये गळती असेल, तर आसपासची माती आणि गाळ पाण्यात मिसळू शकतो.
- उपाय: पाईपलाईन तपासा आणि गळती दुरुस्त करा.
5. नैसर्गिकरित्या पाण्याची गुणवत्ता:
- काहीवेळा नैसर्गिकरित्या पाण्यात मातीचे कण असू शकतात, त्यामुळे पाणी गढूळ दिसू शकते.
- उपाय: पाण्याची गुणवत्ता तपासण्यासाठी जल परीक्षण करा आणि आवश्यकतेनुसार जलशुद्धीकरण (water purification) प्रणालीचा वापर करा.
पिण्यायोग्य आणि वापरण्यायोग्य पाणी कधी येईल?
- हे सांगणे कठीण आहे की पिण्यायोग्य पाणी कधी येईल, परंतु नियमितपणे विहिरीची स्वच्छता करणे, फिल्टर वापरणे आणि जल परीक्षण करणे हे उपाय केल्यास लवकरच तुम्हाला स्वच्छ पाणी मिळू शकते.
- जर पाणी पिण्यासाठी वापरायचे असेल, तर ते उकळून किंवा फिल्टर करूनच वापरा.
2
Answer link
*मिशन भागीरथी- सुरक्षित पिण्याचे पाणी सर्वांना द्या*🕕
सर्वांना सुरक्षित पिण्याचे पाणी उपलब्ध करुन देणे मिशन भागीरथी, हि योजना 7 ऑगस्ट 2016 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केले. केंद्र सरकारच्या मदतीने तेलंगणा राज्य सरकारने हा प्रकल्प सुरू केला होता.
या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ठ समर्पित पाईपलाईनद्वारे प्रत्येकाला सुरक्षित पिण्याचे पाणी पुरवणे आहे. ग्रामीण भागातील प्रत्येक व्यक्तीला 100 लिटर शुद्ध पिण्याचे पाणी आणि शहरी घरांमध्ये 150 लिटर प्रति व्यक्ती पुरवणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.
सुरक्षित पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून देण्याबरोबरच राज्यातील 45 हजार पाण्याची टंचाई पुनरुज्जीवन करण्याचाही सरकारचा हेतू आहे.
प्रकल्पाची अपेक्षित किंमत सुमारे 4000 कोटी रुपये आहे.
या प्रकल्पामध्ये राज्यातील 25 हजार ग्रामीण आणि 67 शहरी वसाहतींचा समावेश असेल.
सर्वांना सुरक्षित पिण्याचे पाणी उपलब्ध करुन देणे मिशन भागीरथी, हि योजना 7 ऑगस्ट 2016 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केले. केंद्र सरकारच्या मदतीने तेलंगणा राज्य सरकारने हा प्रकल्प सुरू केला होता.
या योजनेचे मुख्य उद्दिष्ठ समर्पित पाईपलाईनद्वारे प्रत्येकाला सुरक्षित पिण्याचे पाणी पुरवणे आहे. ग्रामीण भागातील प्रत्येक व्यक्तीला 100 लिटर शुद्ध पिण्याचे पाणी आणि शहरी घरांमध्ये 150 लिटर प्रति व्यक्ती पुरवणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.
सुरक्षित पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून देण्याबरोबरच राज्यातील 45 हजार पाण्याची टंचाई पुनरुज्जीवन करण्याचाही सरकारचा हेतू आहे.
प्रकल्पाची अपेक्षित किंमत सुमारे 4000 कोटी रुपये आहे.
या प्रकल्पामध्ये राज्यातील 25 हजार ग्रामीण आणि 67 शहरी वसाहतींचा समावेश असेल.