कथा
एका लहान गावात, रामू नावाचा एक गरीब मुलगा राहत होता. त्याचे वडील शेतकरी होते, पण त्यांची शेती जेमतेमच होती. त्यामुळे रामूच्या कुटुंबाला नेहमी आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागे.
रामूला शाळेत जायला खूप आवडायचे, पण त्याच्या घरची परिस्थिती बेताची असल्यामुळे त्याला शिक्षण घेणे कठीण होते. तरीही, रामूने हार मानली नाही. त्याला खूप शिकावंसं वाटत होतं, खूप मोठं व्हायचं होतं.
तो रोज सकाळी लवकर उठायचा, शेतात वडिलांना मदत करायचा आणि मग शाळेत जायचा. शाळेतून आल्यावर, तो घरी अभ्यास करायचा आणि रात्री उशिरापर्यंत दिवा लावून वाचत बसायचा.
रामू अतिशय हुशार होता. त्याचे शिक्षक नेहमी त्याचे कौतुक करायचे. एकदा शाळेत निबंध स्पर्धा होती. रामूने 'माझे स्वप्न' या विषयावर निबंध लिहिला. त्याने लिहिले की, "मला डॉक्टर व्हायचे आहे आणि माझ्या गावाला एक चांगले रुग्णालय बांधायचे आहे."
रामूचा निबंध खूप चांगला होता आणि त्याला प्रथम पारितोषिक मिळालं. त्या दिवसापासून, रामूने आणखी जास्त मेहनत करायला सुरुवात केली. त्याने ठरवले की, तो डॉक्टर बनून आपल्या स्वप्नांना नक्की पूर्ण करणार.
दिवसेंदिवस रामूची प्रगती पाहून त्याचे आई-वडील खूप खुश झाले. त्यांनीही रामूला त्याच्या स्वप्नांना पूर्ण करण्यासाठी मदत केली. रामूने कठोर परिश्रम आणि जिद्दीच्या जोरावर वैद्यकीय प्रवेश परीक्षेत (Medical Entrance Exam) यश मिळवले.
आज रामू एक यशस्वी डॉक्टर आहे आणि त्याने त्याच्या गावात एक मोठे रुग्णालय बांधले आहे. तो गरीब आणि गरजू लोकांची सेवा करतो. रामूने हे सिद्ध केले की, जर तुमच्यात प्रामाणिक इच्छाशक्ती असेल आणि तुम्ही कठोर परिश्रम करायला तयार असाल, तर तुम्ही कोणतीही ध्येये साध्य करू शकता.
या गोष्टीवरून हे शिकायला मिळते की,
- गरीबी असूनही, रामूने शिक्षण सोडले नाही.
- त्याने कठोर परिश्रम करून आपले ध्येय गाठले.
- इच्छाशक्तीच्या जोरावर माणूस काहीही करू शकतो.
स्वातंत्र्योत्तर काळातील कथांचे स्वरूप खालीलप्रमाणे होते:
- कथेच्या विषयात बदल: स्वातंत्र्यानंतर कथालेखकांनी सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक समस्यांवर लक्ष केंद्रित केले. जातीभेद, गरिबी, आणि भ्रष्टाचार यांसारख्या विषयांवर त्यांनी लेखन केले.
- ग्रामीण जीवनाचे चित्रण: अनेक कथांमध्ये ग्रामीण जीवन आणि तेथील लोकांचे प्रश्न मांडले गेले.
- नवीन प्रयोग: या काळात कथालेखकांनी विविध लेखनशैलींचा वापर केला, ज्यामुळे कथा अधिक आकर्षक आणि प्रभावी बनल्या.
- मानवी संबंधांचे महत्त्व: कथांमधून मानवी भावना, प्रेम, आणि नातेसंबंधांचे महत्त्व दर्शविले गेले.
- दलित साहित्य: दलित लेखकांनी त्यांच्या कथांमधून समाजातील विषमतेवर प्रकाश टाकला आणि त्यांच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला.
या बदलांमुळे स्वातंत्र्योत्तर काळातील कथा अधिक वैविध्यपूर्ण आणि सामाजिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण बनली.
1945 ते 1960 हा कालखंड मराठी कथेच्या इतिहासात महत्वाचा मानला जातो. या काळात अनेक नवीन लेखक उदयास आले आणि त्यांनी विविध विषयांवर लेखन केले. दुसऱ्या महायुद्धाचा प्रभाव, सामाजिक आणि राजकीय बदल, आणि मानवी जीवनातील गुंतागुंत यांसारख्या विषयांवर कथा लिहिल्या गेल्या.
प्रमुख कथाकार आणि त्यांच्या कथा:- वि. वा. शिरवाडकर: त्यांच्या कथांमधून सामाजिक अन्याय आणि मानवी भावनांचे चित्रण आढळते.
- पु. भा. भावे: मध्यमवर्गीय जीवनातील समस्या व नैतिक मूल्यांचा संघर्ष त्यांनी आपल्या कथांमधून मांडला.
- गंगाधर गाडगीळ: त्यांच्या कथांमधून आधुनिक जीवनातील विसंगती आणि मानवी संबंधांतील ताणतणाव दिसून येतात.
- व्यंकटेश माडगूळकर: ग्रामीण जीवनाचे वास्तववादी चित्रण त्यांनी आपल्या कथांमधून केले.
- अण्णाभाऊ साठे: दलित जीवनातील वेदना आणि सामाजिक विषमतेवर त्यांनी आपल्या लेखणीतून प्रकाश टाकला.
- सामाजिक वास्तव: या काळात समाजात असलेले जातीभेद, गरिबी आणि अन्याय यांसारख्या समस्यांवर कथा लिहिल्या गेल्या.
- राजकीय जागृती: स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर समाजात एक नवीन विचारसरणी उदयास आली, ज्याने राजकीय आणि सामाजिक बदलांना प्रोत्साहन दिले.
- मानवी संबंध: या काळात मानवी भावना, प्रेम, आणि नातेसंबंधातील गुंतागुंत यावर आधारित कथा लिहिल्या गेल्या.
- ग्रामीण जीवन: खेड्यातील जीवनशैली, तेथील लोकांचे संघर्ष आणि निसर्गाशी असलेले त्यांचे संबंध यावर आधारित कथा खूप लोकप्रिय झाल्या.
या कालखंडातील कथांनी मराठी साहित्यात एक महत्वाचे योगदान दिले. या कथांमुळे समाजाला नवीन दिशा मिळाली आणि लोकांच्या मनात सामाजिक जाणीव जागृत झाली.
- आधुनिक दृष्टिकोण: गाडगीळांच्या कथांमधून आधुनिक जीवनातील समस्या व विचार मांडले आहेत.
- विनोद आणि उपहास: त्यांच्या लेखनात विनोदाचा आणि उपहासाचा वापर प्रभावीपणे आढळतो, ज्यामुळे कथा अधिक आकर्षक बनतात.
- वास्तवता: त्यांच्या कथांमधील पात्रे आणि घटना आपल्याला खऱ्या वाटतात, कारण ते वास्तवतेवर आधारित असतात.
- भाषाशैली: गाडगीळांची भाषाशैली सोपी आणि सहज आहे, जी वाचकाला आकर्षित करते.
- सामाजिक जाणीव: त्यांच्या कथांमधून सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकला जातो, ज्यामुळे वाचकांना समाजाची जाणीव होते.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंक पाहू शकता:
बुकगंगा वेबसाईटवरील लेखअंगणातील पोपट' या कथेच्या शेवटी,Application Error माझा आणि मधुराचा Herbert नावाचा पोपट खूप चांगला मित्र बनला होता. तो आमच्यासोबत खेळायचा, बोलायचा आणि आमच्या खांद्यावर बसायचा. एका सकाळी, Herbert नेहमीप्रमाणे पिंजऱ्यात नव्हता. आम्ही त्याला सगळीकडे शोधले, पण तो सापडला नाही. मधुरा खूप रडली, पण मी तिला समजावले की Herbert आता स्वतंत्र आहे आणि त्याला जिथे जायचे आहे तिथे तो जाऊ शकतो. मला खात्री आहे की तो नेहमी आमच्या हृदयात राहील.
नव कथा म्हणजे स्वातंत्र्योत्तर काळात (१९४७ नंतर) मराठी साहित्यात उदयास आलेली एक कथा प्रकार आहे. या कथेने पारंपरिक कथांपेक्षा वेगळे स्वरूप धारण केले आहे. नवकथेची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:
- कथेच्या विषयात बदल: नवकथेतून समाजातल्या सामान्य माणसांचे प्रश्न, त्यांची दु:खे आणि सुख-दु:खाच्या भावना व्यक्त केल्या गेल्या.
- ग्रामीण जीवनाचे चित्रण: नवकथेत ग्रामीण भागातील जीवन, तेथील लोकांचे संघर्ष आणि निसर्गाचे वर्णन अधिक आढळते.
- शैलीत नवीनता: नवकथेची भाषा साधी आणि सोपी असते. लेखकांनी बोलचालची भाषा वापरून कथा अधिक प्रभावी बनवली.
- नाट्यमयता आणि संघर्ष: कथेत नाट्यमय प्रसंग आणि व्यक्तींमधील संघर्ष अधिक तीव्रतेने दाखवले जातात.
- सामाजिक जाणीव: नवकथा समाजात रूढ असलेल्या चुकीच्या गोष्टींवर आणि अन्यायकारक प्रथांवर प्रकाश टाकते.
उदाहरण: अण्णाभाऊ साठे, शंकर पाटील, आणि रणजित देसाई यांच्या कथा नवकथेची उत्तम उदाहरणे आहेत.
अधिक माहितीसाठी:
- मराठी नवकथेची वाटचाल बुकगंगा
कथानक म्हणजे काय हे स्पष्ट करण्यासाठी, आपण त्या संज्ञेची व्याख्या आणि काही महत्त्वाची वैशिष्ट्ये पाहूया.
- कथानक म्हणजे एखाद्या कथेतील घटनांची क्रमवार रचना.
- कथेत काय घडते, कसे घडते आणि का घडते हे कथानकात सांगितले जाते.
- कथानक कथेशी संबंधित घटना आणि पात्रांच्या कृतींवर आधारित असते.
- घटनाक्रम: कथानकामध्ये घटना एका विशिष्ट क्रमाने घडतात, ज्यामुळे कथेला एक रचना मिळते.
- संघर्ष: कथानकात पात्रांसमोर काही समस्या किंवा संघर्ष असतात, ज्यांचे निराकरण करण्याचा ते प्रयत्न करतात.
- उद्देश: प्रत्येक घटनेचा कथेच्या उद्देशाशी संबंध असतो.
- वळण: कथानकात अनेक वळणे आणि रहस्ये असतात, जी वाचकाला खिळवून ठेवतात.
- सरळ कथानक: घटना एका सरळ रेषेत घडतात.
- गुंतागुंतीचे कथानक: कथानकात अनेक उपकथा आणि रहस्ये असतात.
- वर्तुळाकार कथानक: कथा एका विशिष्ट बिंदूपासून सुरू होते आणि पुन्हा त्याच बिंदूवर समाप्त होते.
- सुरुवात: पात्रांची ओळख आणि कथेची पार्श्वभूमी दिली जाते.
- मध्य: संघर्ष आणि अडचणी येतात.
- क्लायमॅक्स: कथेतील सर्वात महत्त्वाचा क्षण, जेव्हा संघर्ष शिगेला पोहोचतो.
- अंतिम: संघर्षाचे निराकरण होते आणि कथेचा शेवट होतो.
कथानक ही कथेची मूलभूत रचना आहे, जी वाचकाला बांधून ठेवते आणि कथेला अर्थपूर्ण बनवते.