योग
0
Answer link
योगाची संकल्पना अतिशय प्राचीन असून, विविध ग्रंथांमध्ये तिच्या वेगवेगळ्या पैलूंवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. योगाचा अंतिम उद्देश जरी आत्मसाक्षात्कार किंवा मोक्ष असला तरी, प्रत्येक ग्रंथाने त्या मार्गाचे वर्णन स्वतःच्या पद्धतीने केले आहे.
खाली काही प्रमुख ग्रंथांमधील योगा
0
Answer link
योगा या शब्दाला जर्मन आणि लॅटिनमध्ये काही विशिष्ट नाव नाही. किंबहुना, 'योग' हा शब्द जगभर त्याच नावाने ओळखला जातो.
योगा ही एक प्राचीन भारतीय शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक पद्धत आहे. जी आता जगभर लोकप्रिय आहे. त्यामुळे बर्याच भाषांमध्ये हा शब्द जसाच्या तसा वापरला जातो.
जर्मन: योगा (Yoga)
लॅटिन: योगा (Yoga)
3
Answer link
रात्री योगा करणे योग्य आहे की नाही
तुम्ही सकाळी लवकर उठू शकत नाही आणि दुपारी तुम्हाला योगा करण्यासाठी वेळ मिळत नाही, पण याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही तुमच्या जीवनातून योगाला पूर्णपणे बाहेर काढून द्यायला पाहिजे. चांगली गोष्ट अशी आहे की योगाला तुम्ही आपल्या कार्यक्रमात कधीही फिट करू शकता. रात्री योगा करण्यात काहीच हरकत नसते. जर तुम्ही एखाद्या कॉर्पोरेट कंपनीत काम करत असाल, तर तुम्ही रात्री योगा करू शकता, कारण तुमच्याजवळ हाच एक विकल्प असतो. पण रात्री योगा करण्याअगोदर काही गोष्टी लक्षात ठेवण्यासारख्या आहे ते जाणून घ्या...
जेवणानंतर तुम्हाला कमीत कमी 2-3 तास योगासनाचा अभ्यास नाही करायला पाहिजे. तुम्ही तुमच्या कामानंतर थोडे फळं खाऊ शकता आणि जर तुम्ही रात्री 9 वाजता अभ्यास करणार असाल तर तुम्हाला 6.30 वाजता जेवण करायला पाहिजे.
रात्री असे काही योगासने करायला पाहिजे ज्याने तुम्हाला ऊर्जा आणि शांती मिळते. काही योगासने शांत आणि सशक्त असतात आणि संध्याकाळी व रात्रीच्या वेळेस त्याचा अभ्यास चांगल्याप्रकारे होऊ शकतो.
तुम्हाला हे ही प्रयत्न करायला पाहिजे की तुमचा योग अभ्यास योग निद्रासोबत संपायला पाहिजे. योग निद्रा तुमच्या अभ्यास आणि तुमच्या दिवसात एक शांतिपूर्वक माध्यम बनायला पाहिजे.
जर तुमचे पीरियड्स सुरू असतील तर आधीच्या 2 दिवसांमध्ये रात्री योगा करू नये. त्याशिवाय जर तुम्ही गर्भवती असाल तर रात्री योगा करणे योग्य ठरत नाही.
0
Answer link
योगसूत्रे हा योग तत्त्वज्ञानाचा मूळ ग्रंथ आहे. हे सात तत्त्वज्ञानांपैकी एक आणि योगशास्त्रावरील ग्रंथ आहे. योगसूत्रे 3000 वर्षांपूर्वी पतंजलीने रचली होती. त्यासाठी या विषयात पूर्वीपासून असलेले साहित्यही यामध्ये वापरले गेले. योगसूत्रांमध्ये मन एकाग्र करून ते भगवंतात विलीन करण्याचा नियम आहे . पतंजलीच्या मते, योग म्हणजे मनाच्या प्रवृत्तींना चंचल होण्यापासून रोखणे ( चित्रवृत्ति निरोधः ). म्हणजे मनाला इकडे तिकडे भटकू न देणे, ते फक्त एकाच गोष्टीत स्थिर ठेवणे म्हणजे योग.
योगसूत्र हा मध्ययुगीन काळातील सर्वात अनुवादित प्राचीन भारतीय मजकूर आहे, सुमारे 40 भारतीय भाषांमध्ये आणि दोन परदेशी भाषांमध्ये (प्राचीन जावानीज आणि अरबी . भाषांतरित केले गेले आहे. हे पुस्तक 12व्या ते 19व्या शतकापर्यंत मुख्य प्रवाहापासून धोक्यात आले होते, परंतु 19व्या-20व्या-21व्या शतकात ते पुन्हा चलनात आले आहे.
सहा अस्तिक दर्शनांमध्ये (षडदर्शन) योगदर्शनाला महत्त्वाचे स्थान आहे. कालांतराने, योगाच्या विविध शाखा विकसित झाल्या ज्यांनी अनेक भारतीय पंथ, संप्रदाय आणि पद्धतींवर खूप प्रभाव पाडला.
योग, यम, नियम, आसन इत्यादी मूलभूत तत्त्वे ‘चित्तवृत्ति निरोध’ हा योग मानून मांडण्यात आली आहेत. प्रत्यक्ष स्वरूपात, तिन्हींचे मूलतत्त्व येथे आढळते. यावरही अनेक भाष्ये लिहिली गेली आहेत. आसन, प्राणायाम, समाधी इत्यादींच्या प्रेरणेने अनेक स्वतंत्र ग्रंथही रचले गेले.
योग तत्त्वज्ञानी पतंजली यांनी आत्मा आणि जगाच्या संबंधात सांख्य तत्त्वज्ञानाच्या तत्त्वांचे समर्थन केले आहे. सांख्यकारांनीही तीच पंचवीस तत्त्वे स्वीकारली आहेत. यातील वैशिष्टय़ म्हणजे कपिलच्या तुलनेत त्यांनी आणखी एक सव्वीसावा घटक 'पुरुषविष' किंवा देव मानला आहे.
पतंजलीचे योग दर्शन, समाधी, साधना, विभूती आणि कैवल्य या चार पायांमध्ये किंवा भागांमध्ये विभागलेले आहेत. समाधीपादात योगाची उद्दिष्टे आणि लक्षणे काय आहेत आणि त्याचे साधन कसे आहे हे सांगितले आहे. साधनापदात संकट, कर्मविपाक आणि कर्मफल इत्यादींची चर्चा आहे. योगाचे कोणते अंग आहेत, त्याचे परिणाम काय आहेत आणि अणिमा, महिमा इत्यादी सिद्धी कशा प्राप्त होतात हे विभूतिपदात सांगितले आहे. कैवल्य किंवा मोक्षाची चर्चा कैवल्यपदात केली आहे. थोडक्यात अविद्या, अस्मिता, राग, वैराग्य आणि अभिनिवेश हे पाच प्रकारचे दुःख असून कर्माच्या फळानुसार त्याला जन्म घ्यावा लागतो आणि आयुष्य व्यतीत करावे लागते, असा योग तत्त्वज्ञानाचा दृष्टिकोन आहे. पतंजलीने या सर्वांपासून दूर राहण्याचा आणि मोक्षप्राप्तीचा मार्ग म्हणून योग सांगितला आहे आणि सांगितले आहे की योगाच्या अंगांचे क्रमशः साधने केल्याने माणूस परिपूर्ण होतो आणि शेवटी मोक्ष प्राप्त होतो. देवाच्या संबंधात, पतंजली असे मानतात की तो शाश्वत, एक, अद्वितीय आणि तिन्ही कालखंड भूतकाळातील आहे आणि देव आणि ऋषी इत्यादींना त्याच्याकडून ज्ञान प्राप्त होते. योग दर्शनात संसार दुःखी आणि अशुभ मानला जातो. ते आत्मा किंवा आत्म्याच्या मोक्षासाठी योग हा एकमेव मार्ग मानतात.
पतंजलीने मनाच्या या पाच प्रकारच्या वृत्तींचा विचार केला आहे, ज्याला त्यांनी 'चित्तभूमी' असे नाव दिले आहे. त्यांनी म्हटले आहे की योग पहिल्या तीन मनात होऊ शकत नाही, फक्त शेवटच्या दोन मनात. या दोन भूमीत सांप्रज्ञा आणि असमप्रज्ञा असे दोन प्रकारचे योग असू शकतात. ज्या अवस्थेमध्ये ध्येयाचे स्वरूप दिसते, तिला सांप्रज्ञा म्हणतात. हा योग पाच प्रकारच्या दुःखांचा नाश करणारा आहे. असमप्रज्ञा असे म्हणतात की ज्या स्थितीत कोणत्याही प्रकारची वृत्ति उगवत नाही, म्हणजे जाणता आणि ज्ञात असा भेद नसतो, फक्त संस्कार राहतो. ही योगाची शिखरभूमी मानली जाते आणि ती सिद्धीस गेल्यावर मोक्ष प्राप्त होतो.
योगसाधनेच्या पद्धतीत असे सांगितले आहे की, प्रथम स्थूल विषयाच्या आधारे चालावे, नंतर सूक्ष्म वस्तू घेऊन शेवटी सर्व विषय सोडून चालावे व मन स्थिर करावे. मनाच्या प्रवृत्ती थांबवण्यासाठी जे उपाय सांगितले आहेत ते पुढीलप्रमाणे आहेत:-
सराव आणि वैराग्य, देवाची उपासना, प्राणायाम आणि समाधी, वस्तूंपासून अलिप्तता इ. असेही म्हटले गेले आहे की जे लोक योगाभ्यास करतात त्यांच्यामध्ये अनेक प्रकारच्या असाधारण शक्ती असतात ज्यांना 'विभूती' किंवा ' सिद्धी ' म्हणतात. यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान आणि समाधी ही योगाची आठ अंगे म्हटली आहेत आणि योगाच्या प्राप्तीसाठी या आठ अंगांची साधने आवश्यक व अनिवार्य आहेत असे सांगितले आहे. या प्रत्येकाच्या खाली अनेक गोष्टी आहेत. असे म्हणतात की ज्या व्यक्तीने योगाची ही आठ अंगे सिद्ध केली आहेत, तो सर्व प्रकारच्या संकटांतून मुक्त होतो, अनेक प्रकारच्या शक्ती प्राप्त करतो आणि शेवटी तो कैवल्य (मुक्तीचा) भाग बनतो. सृष्टी इत्यादी संबंधात योगाचेही सांख्यांचे मत आहे, त्यामुळे सांख्यला 'ज्ञानयोग' आणि योगास 'कर्मयोग' असेही म्हणतात.
पतंजलीच्या सूत्रावरील सर्वात जुने भाष्य वेद व्यासांचे आहे. त्यावर वाचस्पती मिश्राची वर्तिका आहे. विज्ञानभिक्षाचा ' योगसारसंग्रह ' हा देखील योगाचा एक प्रामाणिक ग्रंथ मानला जातो. भोजराजाची योगसूत्रांवरही वृत्ती आहे (भोजवृत्ति ) .
मागून योगशास्त्रात बरीच तंत्रे होती आणि ' कायाव्यूह ' खूप विस्तारला होता, त्यानुसार शरीराच्या आत अनेक प्रकारची चक्रे निर्माण झाली होती. क्रियांचाही विस्तार झाला आणि हठयोगाची एक वेगळी शाखा उदयास आली; ज्यामध्ये नेति, धौती, वस्ती इत्यादी, शतकर्म आणि नाडीशोधना इत्यादींचे वर्णन केले आहे. शिवसंहिता, हठयोग प्रदीपिका, घेरंडा संहिता इत्यादी हठयोगाचे ग्रंथ आहेत. मत्स्येंद्रनाथ (मच्छंदरनाथ) आणि त्यांचे शिष्य गोरखनाथ हे हठयोगाचे महान गुरू आहेत.
अष्टांग योग - योगाचे आठ अंग
महर्षी पतंजलींनी योगाची व्याख्या ' मनातील प्रवृत्तींचे निर्मूलन' अशी केली आहे . योगसूत्रांमध्ये त्यांनी संपूर्ण आरोग्य आणि शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक शुद्धीसाठी आठ अंगी योगाचा मार्ग तपशीलवार सांगितला आहे. अष्टांग, आठ अंगे असलेला, योग हा आठ भिन्न पायऱ्यांचा मार्ग म्हणून घेऊ नये; हा एक आठ-आयामी मार्ग आहे ज्यामध्ये एकाच वेळी आठ आयामांचा सराव केला जातो. योगाचे हे आठ अंग आहेत योगगानुष्ठानदशुद्धिक्षये ज्ञानदीप्ती रविवेकाख्यते: 28 तात्पर्य :-योगांगनुष्ठानात् = यम, नियम इत्यादी अष्टविद योगाच्या अंगांचे अनुष्ठान किंवा आचरण केल्याने प्रकाश प्राप्त होतो. योगाच्या इंद्रियांचे सतत सेवन केल्याने चित्तवृत्ति बंद होते, चित्ताचे विक्षेप होत नाही. अज्ञान, अस्मिता इत्यादी दुःखांच्या समाप्तीमुळे ज्ञानाचा प्रकाश प्राप्त होतो. = योगाचे जे भाग पुढे वर्णन करायचे आहेत, त्या योग-अंगांच्या अनुष्ठानाने, ज्ञानाच्या अभ्यासाने, निरंतर सेवनाने, ज्ञानाचा उदय होईपर्यंत सर्व प्रकारच्या अशुद्धींचा नाश होतो, म्हणजे, सत्त्वगुण-प्रधान मनाचे ज्ञान. अविद्या-अस्मिता-राग-द्वेय-अभिवेश या स्वरूपातील अशुद्धता नसल्यामुळे प्राप्त होणारा ज्ञानाचा प्रकाश म्हणजेच विवेक ज्ञानाचा उदय होईपर्यंत. रजोगुण आणि तमोगुणांबद्दल अज्ञान असलेल्या प्रकाशमान सत्त्वगुणविशिष्ट मनाचा परिणाम, म्हणजे योगासनांच्या अनुष्ठानाने पंचविध क्लेश नाहीसे होतात आणि दोषरहित चित्ताचे केवळ सात्त्विक फल प्राप्त होते. अशा प्रकारे ज्ञानाचा प्रकाश प्राप्त होतो. त्या विवेकख्यतिच्या (निसर्गाच्या ज्ञानाच्या) अभ्यासाने सात्त्विक परिणाम प्राप्त करण्याचे कारण मन आहे. इति अर्थ = हा अर्थ आहे. २८ या आठ योग-इंद्रियांच्या कर्मकांडाने किंवा आचरणाने सर्व अशुद्धी किंवा क्लेश नष्ट होतात.
0
Answer link
निश्चितच! पतंजली योग सूत्रांमध्ये योगाविषयी सूत्रांची मांडणी आहे.
पतंजली योग सूत्र:
योगसूत्र हा योग दर्शनाचा आधारभूत ग्रंथ आहे. महर्षी पतंजलींनी सुमारे 2000 वर्षांपूर्वी योगसूत्रांची रचना केली. ह्या ग्रंथात 196 सूत्रे आहेत, ज्यात योग आणि त्याच्याशी संबंधित विषयांचे मार्गदर्शन आहे.
योगा संबंधी मांडणी:
योगसूत्रांमध्ये योगाची व्याख्या, त्याचे महत्त्व, योगाचे प्रकार, योगाचे फायदे आणि योगाच्या मार्गावर येणाऱ्या अडचणी यांसारख्या विषयांवर विस्तृत माहिती दिली आहे.
उदाहरण:
"योगश्चित्तवृत्तिनिरोधः" (योगसूत्र १.२) - चित्ताच्या वृत्तींना (विचारांना) थांबवणे म्हणजे योग.
अधिक माहितीसाठी:
2
Answer link
योगाची अंगे आठ आहेत.
यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान आणि समाधी ही योगाची आठ अंगे आहेत
योगाची अंगे 8 आहेत म्हणून अष्टांग योग म्हणतात.
1) यम 2 ) नियम 3) आसन 4) प्राणायाम 5 ) प्रत्याहार 6) धारणा 7 ) ध्यान 8) समाधी.
4) यम म्हणजे काय?
अहिंसा, सत्, अस्तेय, ब्रह्मचर्य आणि अपरिग्रह म्हणजे यम.
* नियम म्हणजे काय? शौच, संतोष, तप, स्वाध्याय आणि ईश्वरप्रणिधान म्हणजे नियम.
* आसन म्हणजे काय?
आसन म्हणजे सुखाने सरळ स्थिर बसणे ( अशी 84 आसने आहेत.)
* प्राणायाम म्हणजे काय?
प्राणायाम म्हणजे प्राणाचा विरोध. श्वासोच्छवास क्रिया ज्या शक्तीने होते त्या शक्तीला प्राण असे म्हणतात.
* प्रत्याहार म्हणजे काय? *
चित्त अंतर्मुख करणे म्हणजे प्रत्याहार होय.
* धारणा व ध्यान म्हणजे काय?
धारणा म्हणजे चित्ताची एकाग्रता व ध्यान म्हणजे चिंतन.
★ समाधी म्हणजे काय?
समाधी म्हणजे तद्रूपता, चित्त वृत्तीचा विरोध, समाधीला तुर्या उन्मनी, मनोलय, सहजावस्था, शांती वगैरे नावे आहेत.
* लय आणि निक्षेप कशाला म्हणतात?
समाधी साधन करीत असता येणाऱ्या झोपेला लय म्हणतात व चित्त चंचल होणे, बहिर्मुख होणे याला निक्षेप म्हणतात.
0
Answer link
योग :- संस्कृत : योग , लिट. 'योक' किंवा 'युनियन' उच्चारित हा शारीरिक , मानसिक आणि आध्यात्मिक पद्धतींचा किंवा शिस्तांचा एक समूह आहे ज्याची उत्पत्ती आहे. प्राचीन भारत आणि मन (चित्त) आणि सांसारिक दुःख ( दुखा ) यांच्याद्वारे अस्पर्शित अलिप्त साक्षी-चेतना ओळखून ( जोखड) आणि तरीही मन नियंत्रित करण्याचे लक्ष्य). हिंदू धर्म , बौद्ध आणि जैन धर्मात योग , पद्धती आणि ध्येये च्या विविध शाळा आहेत , आणि जगभरात पारंपारिक आणि आधुनिक योगाचा सराव केला जातो.
कमळाच्या स्थितीत ध्यान करत असलेली शिवाची मूर्ती.
योगाच्या उत्पत्तीबद्दल दोन सामान्य सिद्धांत अस्तित्वात आहेत. रेखीय मॉडेल असे मानते की योगाची उत्पत्ती वैदिक कालखंडात झाली, जसे की वैदिक ग्रंथातील कॉर्पसमध्ये प्रतिबिंबित होते आणि बौद्ध धर्मावर त्याचा प्रभाव पडला; लेखक एडवर्ड फिट्झपॅट्रिक क्रॅंगल यांच्या मते, या मॉडेलला प्रामुख्याने हिंदू विद्वानांचे समर्थन आहे. संश्लेषण मॉडेलनुसार, योग हे वैदिक आणि वैदिक नसलेल्या घटकांचे संश्लेषण आहे; हे मॉडेल पाश्चात्य शिष्यवृत्तीमध्ये अनुकूल आहे.
ऋग्वेदात योगासमान पद्धतींचा प्रथम उल्लेख केला आहे . योगाचा उल्लेख अनेक उपनिषदांमध्ये आढळतो . "योग" हा शब्द आधुनिक शब्दासारखाच अर्थ असलेला पहिला ज्ञात देखावा कथा उपनिषदात आहे , जो बहुधा ख्रिस्तपूर्व पाचव्या आणि तिसऱ्या शतकादरम्यान रचला गेला होता. . प्राचीन भारतातील तपस्वी आणि श्रमण चळवळींमध्ये इसवी सनपूर्व पाचव्या आणि सहाव्या शतकात योगाचा एक पद्धतशीर अभ्यास आणि अभ्यास म्हणून विकास होत राहिला. योगावरील सर्वात व्यापक मजकूर, दपतंजलीची योगसूत्रे , सामान्य युगाच्या सुरुवातीच्या शतकांची तारीख; इ.स.च्या पहिल्या सहस्राब्दीच्या उत्तरार्धात योग तत्त्वज्ञान हिंदू धर्माच्या सहा ऑर्थोडॉक्स तत्त्वज्ञानाच्या शाळांपैकी एक ( दर्शन ) म्हणून ओळखले जाऊ लागले. हठयोग ग्रंथ नवव्या आणि अकराव्या शतकात उदयास येऊ लागले, ज्याचा उगम तंत्रात झाला .
पाश्चात्य जगामध्ये "योग" हा शब्द अनेकदा हठ योगाचा आधुनिक प्रकार आणि आसन-आधारित शारीरिक तंदुरुस्ती, तणाव-मुक्ती आणि विश्रांती तंत्र , मोठ्या प्रमाणात आसनांचा समावेश दर्शवितो ; हे पारंपारिक योगापेक्षा वेगळे आहे, जे ध्यान आणि सांसारिक आसक्तींपासून मुक्त होण्यावर लक्ष केंद्रित करते. १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि २० व्या शतकाच्या सुरुवातीस स्वामी विवेकानंदांच्या आसनांशिवाय योगाचे रुपांतर यशस्वी झाल्यानंतर भारतातील गुरूंनी याची ओळख करून दिली . विवेकानंदांनी योग सूत्रांची ओळख करून दिलीपश्चिमेकडे, आणि 20 व्या शतकातील हठयोगाच्या यशानंतर ते प्रमुख बनले.
व्युत्पत्ती
पतंजलीची एक मूर्ती , पतंजलीच्या योग सूत्रांचे लेखक , कमळाच्या स्थितीत ध्यान करत आहेत.
संस्कृत संज्ञा "योग " हे मूळ युज (युज्) "जोडणे, जोडणे, जोडणे, जू" पासून बनले आहे. योगा हा इंग्रजी शब्द "योक" या शब्दाचा अर्थ आहे . मिकेल बर्ली यांच्या मते , "योग" या शब्दाच्या मुळाचा पहिला वापर ऋग्वेदातील स्तोत्र 5.81.1 मध्ये आहे , जो उगवत्या सूर्यदेवाला समर्पित आहे, जिथे त्याचा अर्थ "योक" किंवा "या" असा केला गेला आहे. नियंत्रण".
पाणिनी (4थी इ.स.पू.) यांनी लिहिले की योग हा शब्द दोनपैकी कोणत्याही एका मुळापासून घेतला जाऊ शकतो: युजिर योग (जोखडणे) किंवा युज समधौ ("एकाग्र करणे"). योग सूत्रांच्या संदर्भात , मूळ युज समधौ (एकाग्र करणे) हे पारंपारिक भाष्यकारांनी योग्य व्युत्पत्ती मानले आहे.
पाणिनीच्या अनुषंगाने, व्यास (ज्याने योग सूत्रांवर पहिले भाष्य लिहिले ) म्हणतात की योग म्हणजे समाधी (एकाग्रता). योग सूत्रांमध्ये ( २.१), क्रियायोग हा योगाचा "व्यावहारिक" पैलू आहे: दैनंदिन कर्तव्ये पार पाडताना "सर्वोच्चाशी एकरूप होणे". जो व्यक्ती योगाचा सराव करतो किंवा योग तत्त्वज्ञानाचे उच्च पातळीच्या वचनबद्धतेने पालन करतो, त्याला योगी म्हणतात ; स्त्री योगी ही योगिनी म्हणूनही ओळखली जाऊ शकते .
उद्दिष्टे
योगाची अंतिम उद्दिष्टे म्हणजे मन शांत करणे आणि अंतर्दृष्टी प्राप्त करणे , अलिप्त जागृतीमध्ये विश्रांती घेणे आणि संसार आणि दुखापासून मुक्ती ( मोक्ष ) : एक प्रक्रिया (किंवा शिस्त) जी परमात्म्याशी ( ब्रह्म ) किंवा स्वतःच्या आत्म्याशी ऐक्य ( एक्यम ) नेणारी आहे. ( आत्मान ). हे ध्येय तात्विक किंवा धर्मशास्त्रीय प्रणालीनुसार बदलते. शास्त्रीय अष्टांग योगपद्धतीत , योगाचे अंतिम ध्येय समाधी प्राप्त करणे आणि त्या अवस्थेत शुद्ध जाणीव म्हणून राहणे हे आहे .
नट ए. जेकबसेन यांच्या मते , योगाचे पाच प्रमुख अर्थ आहेत:
- ध्येय साध्य करण्यासाठी एक शिस्तबद्ध पद्धत
- शरीर आणि मन नियंत्रित करण्याचे तंत्र
- तत्त्वज्ञानाच्या शाळेचे किंवा प्रणालीचे नाव ( दर्शन )
- "हठ-, मंत्र- आणि लया- यासारख्या उपसर्गांसह, विशिष्ट योग तंत्रात विशेष असलेल्या परंपरा
- योगाभ्यासाचे ध्येय
डेव्हिड गॉर्डन व्हाईट लिहितात की योगाची मुख्य तत्त्वे इ.स. 5 व्या शतकात कमी-अधिक प्रमाणात होती आणि कालांतराने तत्त्वांमध्ये बदल होत गेले:
- अकार्यक्षम समज आणि अनुभूती शोधण्याचे, तसेच कोणत्याही दुःखापासून मुक्त होण्यासाठी, आंतरिक शांती आणि मोक्ष मिळवण्यासाठी त्यावर मात करण्याचे एक ध्यान साधन. या तत्त्वाचे उदाहरण हिंदू ग्रंथ जसे की भगवद्गीता आणि योगसूत्रे , अनेक बौद्ध महायान ग्रंथांमध्ये तसेच जैन ग्रंथांमध्ये आढळते .
- चेतना वाढवणे आणि विस्तारणे हे स्वतःपासून प्रत्येकाशी आणि सर्व गोष्टींशी सह-व्यापी होण्यासाठी. हिंदू धर्म वैदिक साहित्य आणि त्याचे महाकाव्य महाभारत , जैन प्रशमारातिप्रकरण आणि बौद्ध निकाय ग्रंथ यासारख्या स्त्रोतांमध्ये याची चर्चा केली आहे.
- सर्वज्ञान आणि प्रबुद्ध चेतनेचा मार्ग जो एखाद्याला शाश्वत (भ्रामक, भ्रामक) आणि कायमस्वरूपी (खरे, अतींद्रिय) वास्तव समजून घेण्यास सक्षम करतो. याची उदाहरणे हिंदू धर्म न्याय आणि वैसेसिक शालेय ग्रंथ तसेच बौद्ध धर्म माध्यमाक ग्रंथांमध्ये आढळतात , परंतु वेगवेगळ्या प्रकारे.
- इतर शरीरात प्रवेश करणे, अनेक शरीरे निर्माण करणे आणि इतर अलौकिक सिद्धी प्राप्त करण्याचे तंत्र. हिंदू धर्म आणि बौद्ध धर्माच्या तांत्रिक साहित्यात वर्णन केलेल्या व्हाईट राज्ये , तसेच बौद्ध समनफलासुत्त हे आहेत. जेम्स मॅलिन्सन , तथापि, असहमत आहेत आणि सुचवितात की भारतीय धर्मांमध्ये ध्यान-चालित साधन म्हणजे मुक्ती या मुख्य प्रवाहातील योगाच्या उद्दिष्टापासून अशा सीमावर्ती पद्धती दूर आहेत.
व्हाईटच्या मते, शेवटचा सिद्धांत योगसाधनेच्या पौराणिक ध्येयांशी संबंधित आहे; हिंदू, बौद्ध आणि जैन तत्त्वज्ञानाच्या शाळांमधील सामान्य युगाच्या सुरुवातीपासून ते दक्षिण आशियाई विचार आणि अभ्यासातील योगाच्या व्यावहारिक उद्दिष्टांपेक्षा वेगळे आहे.
इतिहास
योगाच्या कालक्रमावर किंवा प्राचीन भारतातील त्याच्या विकासाव्यतिरिक्त इतर कोणतेही एकमत नाही. योगाच्या उत्पत्तीचे स्पष्टीकरण देणारे दोन व्यापक सिद्धांत आहेत. रेखीय मॉडेल असे मानते की योगाची उत्पत्ती वैदिक आहे (वैदिक ग्रंथांमध्ये दिसून येते) आणि बौद्ध धर्मावर त्याचा प्रभाव आहे. या मॉडेलचे मुख्यतः हिंदू विद्वानांचे समर्थन आहे. संश्लेषण मॉडेलनुसार, योग हे वैदिक घटकांसह स्वदेशी, गैर-वैदिक पद्धतींचे संश्लेषण आहे. हे मॉडेल पाश्चिमात्य शिष्यवृत्तीमध्ये पसंत केले जाते.
इ.स.पूर्व पहिल्या सहस्राब्दीच्या पहिल्या सहामाहीच्या सुरुवातीच्या उपनिषदांमध्ये योगाबद्दलच्या अनुमानांचा उदय होऊ लागला आणि जैन आणि बौद्ध ग्रंथांमध्येही त्याचे वर्णन आढळून आले . ५०० - सी. 200 BCE इ.स.पूर्व २०० ते ५०० या काळात हिंदू, बौद्ध आणि जैन तत्त्वज्ञानाच्या परंपरा आकार घेत होत्या; शिकवणी सूत्रे म्हणून संकलित केली गेली आणि पतंजलियोगशास्त्राची तात्विक प्रणाली उदयास येऊ लागली. मध्ययुगात अनेक योग उपग्रह परंपरांचा विकास झाला. हे आणि भारतीय तत्त्वज्ञानाचे इतर पैलू 19व्या शतकाच्या मध्यात सुशिक्षित पाश्चात्य लोकांच्या लक्षात आले.
मूळ
रेखीय मॉडेल
एडवर्ड फिट्झपॅट्रिक क्रॅंगल यांच्या मते, हिंदू संशोधकांनी एका रेषीय सिद्धांताला अनुकूलता दर्शविली आहे जो "आर्य उत्पत्तीपासून अनुक्रमिक वाढ म्हणून भारतीय चिंतनशील पद्धतींचा मूळ आणि प्रारंभिक विकासाचा अर्थ लावण्याचा" प्रयत्न करतो; पारंपारिक हिंदू धर्म वेदांना सर्व आध्यात्मिक ज्ञानाचा स्रोत मानतो. एडविन ब्रायंटने लिहिले की स्वदेशी आर्यवादाचे समर्थन करणारे लेखक देखील रेखीय मॉडेलचे समर्थन करतात.
संश्लेषण मॉडेल
हेनरिक झिमर हे संश्लेषण मॉडेलचे प्रतिपादक होते, भारतातील गैर-वैदिक पूर्वेकडील राज्यांसाठी वाद घालत होते . झिमरच्या मते, योग हा एक गैर-वैदिक प्रणालीचा एक भाग आहे ज्यामध्ये हिंदू तत्त्वज्ञान , जैन आणि बौद्ध धर्माच्या सांख्य विद्यालयाचा समावेश आहे : "[जैन धर्म] ब्राह्मण-आर्यन स्त्रोतांकडून प्राप्त झालेला नाही, परंतु विश्वशास्त्र प्रतिबिंबित करतो आणि ईशान्य भारत [बिहार] मधील आर्यपूर्व उच्च वर्गातील मानववंशशास्त्र - योग, सांख्य आणि बौद्ध धर्म, इतर गैर-वैदिक भारतीय प्रणालींसारख्या पुरातन आधिभौतिक अनुमानांच्या समान मातीत रुजलेले आहे." रिचर्ड गॉम्ब्रिच आणि जेफ्री सॅम्युअल असे मानतात की श्रमण चळवळीचा उगम वैदिक ग्रेटर मगधात झाला .
थॉमस McEvilley एका संमिश्र मॉडेलचे समर्थन करतात ज्यामध्ये पूर्व-वेदिक काळात पूर्व-आर्यन योगाचा नमुना अस्तित्वात होता आणि वैदिक काळात परिष्कृत करण्यात आला होता. गेविन डी. फ्लड यांच्या मते, उपनिषद हे वैदिक विधी परंपरेपेक्षा मूलभूतपणे वेगळे आहेत आणि गैर-वैदिक प्रभाव दर्शवतात. तथापि, परंपरा जोडल्या जाऊ शकतात:
त्याचे द्वंद्वीकरण खूप सोपे आहे, कारण त्याग आणि वैदिक ब्राह्मणवाद यांच्यात सातत्य निःसंशयपणे आढळू शकते, तर ब्राह्मणेतर, श्रमण परंपरेतील घटकांनीही त्याग आदर्शाच्या निर्मितीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली.
पूर्वेकडील गंगेच्या मैदानातील तपस्वी परंपरा सामान्य प्रथा आणि तत्त्वज्ञान पुरुष आणि प्रकृतीच्या आद्य- सांख्य संकल्पनांमधून काढल्या गेल्या असे मानले जाते .
सिंधू संस्कृती
विसाव्या शतकातील पंडित कॅरेल वर्नर , थॉमस मॅकेव्हिली आणि मिर्सिया एलियाड यांचा असा विश्वास आहे की पशुपती सीलची मध्यवर्ती आकृती मुलाबंधासनाच्या आसनात आहे , आणि योगाची मुळे सिंधू संस्कृतीत आहेत . अलीकडील शिष्यवृत्तीने हे नाकारले आहे; उदाहरणार्थ, जेफ्री सॅम्युअल , अँड्रिया आर. जैन, आणि वेंडी डोनिगर यांनी ओळखीचे सट्टा म्हणून वर्णन केले आहे; जोपर्यंत हडप्पा लिपीचा उलगडा होत नाही तोपर्यंत आकृतीचा अर्थ अज्ञात राहील आणि योगाची मुळे IVC शी जोडली जाऊ शकत नाहीत.
सर्वात जुने संदर्भ (1000-500 BCE)
वेद हा एकमेव ग्रंथ आहे जो सुरुवातीच्या वैदिक काळापासून जतन केलेला आहे आणि इ.स.च्या दरम्यान संहिताबद्ध आहे. 1200 आणि 900 बीसीई, मध्ये प्रामुख्याने बाहेरील संन्याशांशी किंवा ब्राह्मणवादाच्या किनारी असलेल्या योगिक पद्धतींचे संदर्भ आहेत . ऋग्वेदातील नासादीय सूक्त ही ब्राह्मणी चिंतनपरंपरेची सुरुवातीची सूचना देते . [टीप 8] श्वासोच्छ्वास आणि महत्वाच्या शक्तींवर नियंत्रण ठेवण्याच्या तंत्रांचा उल्लेख अथर्ववेद आणि ब्राह्मणांमध्ये ( वेदांचा दुसरा स्तर, c. 1000-800 BCE रचलेला) मध्ये केला आहे.
फ्लडच्या मते, " संहितांमध्ये [वेदांचे मंत्र] काही संदर्भ आहेत... मुनी किंवा केशिन्स आणि व्रत्यांचे. वर्नर यांनी 1977 मध्ये लिहिले की ऋग्वेद योगाचे वर्णन करत नाही आणि सरावांचे फारसे पुरावे नाहीत. "ब्राह्मणी आस्थापनेशी संबंधित नसलेला बाहेरचा माणूस" याचे सर्वात जुने वर्णन केशिन स्तोत्र १०.१३६ मध्ये आढळते , हे ऋग्वेदातील सर्वात तरुण पुस्तक आहे, जे सुमारे १००० ईसापूर्व संहिताबद्ध होते. वर्नरने लिहिले की तेथे होते
... वैदिक पौराणिक सर्जनशीलता आणि ब्राह्मणी धार्मिक रूढीवादी प्रवृत्तीच्या बाहेर सक्रिय असलेल्या व्यक्ती आणि त्यामुळे त्यांच्या अस्तित्वाचा, पद्धतींचा आणि कर्तृत्वाचा फारसा पुरावा शिल्लक राहिलेला नाही. आणि असे पुरावे जे वेदांमध्ये उपलब्ध आहेत ते तुटपुंजे आणि अप्रत्यक्ष आहेत. तरीही अप्रत्यक्ष पुरावा इतका मजबूत आहे की अध्यात्मिकदृष्ट्या अत्यंत प्रगत भटक्यांच्या अस्तित्वाबद्दल शंका येऊ देऊ नये.
व्हिसर (1998) च्या मते, ऋषींच्या चिंतनशील पद्धती आणि नंतरच्या योग पद्धती यांच्यातील संबंध पाहण्यात शिष्यवृत्ती वारंवार अपयशी ठरते : "वैदिक ऋषींचा आद्य-योग हा यज्ञात्मक गूढवादाचा प्रारंभिक प्रकार आहे आणि त्यात नंतरच्या योगाचे वैशिष्ट्यपूर्ण अनेक घटक आहेत. ज्यामध्ये हे समाविष्ट आहे: एकाग्रता, ध्यान निरीक्षण, अभ्यासाचे तपस्वी प्रकार ( तप ), विधी दरम्यान पवित्र स्तोत्रांच्या पठणाच्या संयोगाने केलेला श्वास नियंत्रण, आत्मत्यागाची संकल्पना, पवित्र शब्दांचे अचूक पठण ( मंत्र-योगाची पूर्वनिर्मिती ) , गूढ अनुभव, आणि आपल्या मनोवैज्ञानिक ओळख किंवा अहंकारापेक्षा कितीतरी जास्त वास्तवाशी संलग्नता." जेकबसेनने 2018 मध्ये लिहिले, "शारीरिक मुद्रांचा ( तप ), वैदिक परंपरेतील तपस्वी प्रथांच्या परंपरेशी जवळचा संबंध आहे "; वैदिक पुरोहितांनी " यज्ञाच्या तयारीत " वापरलेल्या तपस्वी प्रथा कदाचित योगाचे अग्रदूत असू शकतात. " ऋग्वेद १०.१३६ मधील गूढ लांब केस असलेल्या मुनींचा उत्साहपूर्ण सराव आणि ब्राह्मणी विधी क्रमाच्या बाहेर किंवा सीमारेषेवर अथर्ववेदातील व्रत्यांच्या तपस्वी कामगिरीने योगाच्या तपस्वी पद्धतींमध्ये अधिक योगदान दिले असावे. "
ब्रायंटच्या मते, शास्त्रीय योग म्हणून ओळखल्या जाणार्या पद्धती प्रथम उपनिषदांमध्ये आढळतात ( वैदिक कालखंडाच्या उत्तरार्धात रचलेल्या ). अलेक्झांडर वाईन सहमत आहेत की निराकार, मूलभूत ध्यानाचा उगम उपनिषदिक परंपरेत झाला असावा. मुख्य उपनिषदांपैकी एक बृहदारण्यक उपनिषद (सी. ९०० बीसीई) मध्ये ध्यानाचा प्रारंभिक संदर्भ दिला गेला आहे . चांदोग्य उपनिषद (सी. ८००-७०० बीसीई) पाच महत्वाच्या ऊर्जा ( प्राण ) चे वर्णन करते आणि नंतरच्या योग परंपरांच्या संकल्पना (जसे की रक्तवाहिन्या आणि अंतर्गत आवाज) देखील या उपनिषदात वर्णन केल्या आहेत. बृहदारण्यक उपनिषद च्या स्तोत्र १.५.२३ मध्ये प्राणायाम (श्वासावर लक्ष केंद्रित करणे) चा उल्लेख आहे आणि चांदोग्य उपनिषदातील स्तोत्र ८.१५ मध्ये प्रत्याहार (इंद्रियांचा माघार) उल्लेख आहे. जैमिनीय उपनिषद ब्राह्मण (बहुधा 6व्या इ.स.पू. पूर्वी) श्वास नियंत्रण आणि मंत्राची पुनरावृत्ती शिकवते . सहाव्या इ.स. BCE तैत्तिरीय उपनिषद योगाची व्याख्या शरीर आणि इंद्रियांवर प्रभुत्व म्हणून करते. फ्लडच्या म्हणण्यानुसार, "[टी] योग हा वास्तविक शब्द प्रथम कथा उपनिषदात आढळतो , पाचव्या ते पहिल्या शतकापर्यंत इ.स.पू.
अकाउंट उघडा
अकाउंट उघडून उत्तर चा सर्वाधिक फायदा मिळवा.
जुने अकाउंट आहे?