समाजसुधारणा

• आरक्षण (Reservation): छत्रपती शाहू महाराजांनी शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षणाची सुरुवात केली. त्यांनी शासकीय नोकऱ्यांमध्ये ब्राह्मणेतर लोकांसाठी 50% जागा राखीव ठेवल्या. स्रोत
• शिक्षण (Education): त्यांनी मुलामुलींसाठी शिक्षण सक्तीचे केले आणि शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचावे यासाठी प्रयत्न केले. त्यांनी शिक्षण घेण्यासाठी boarding schools आणि colleges सुरु केले.
• जातिभेद निर्मूलन (Caste Discrimination Abolition): छत्रपती शाहू महाराजांनी जातिभेद निर्मूलनासाठी खूप प्रयत्न केले. आंतरजातीय विवाहांना प्रोत्साहन दिले आणि अस्पृश्यता निवारणासाठी काम केले.
• कृषी सुधारणा (Agricultural Reforms): त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी अनेक योजना सुरू केल्या, जसे की पाणीपुरवठा सुधारणे आणि कृषी कर्ज उपलब्ध करून देणे.

छत्रपती शाहू महाराज (१८७४-१९२२) हे कोल्हापूर संस्थानाचे छत्रपती होते आणि त्यांनी समाजातील गरीब आणि मागासलेल्या लोकांसाठी खूप महत्त्वपूर्ण काम केले.

1. शैक्षणिक कार्य:
   • शिक्षण सर्वांसाठी: त्यांनी शिक्षण सर्वांसाठी महत्त्वाचे आहे हे जाणले आणि गरीब मुलांसाठी शाळा उघडल्या.
   • वसतिगृहे: मुलांसाठी वसतिगृहे (hostels) सुरू केली, जेणेकरून गरीब मुले शहरात येऊन शिक्षण घेऊ शकतील.
2. सामाजिक कार्य:
   • आरक्षण: त्यांनी शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षणाची सुरुवात केली, ज्यामुळे मागासलेल्या लोकांना नोकरी मिळण्यास मदत झाली.
   • अंधश्रद्धा निर्मूलन: समाजात पसरलेल्या चुकीच्या समजुती आणि अंधश्रद्धा दूर करण्यासाठी प्रयत्न केले.
   • जातिभेद विरोध: त्यांनी जातींमध्ये होणारा भेदभाव कमी करण्यासाठी खूप काम केले.
3. कृषी कार्य:
   • शेतकऱ्यांसाठी मदत: शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारण्यासाठी त्यांनी अनेक योजना सुरू केल्या.
   • सिंचन प्रकल्प: शेतीसाठी पाणी महत्त्वाचे आहे, त्यामुळे त्यांनी सिंचन (irrigation) प्रकल्प सुरू केले.
4. आरोग्य:
   • हॉस्पिटल आणि दवाखाने: त्यांनी लोकांच्या आरोग्याची काळजी घेण्यासाठी हॉस्पिटल आणि दवाखाने उघडले.

महाराष्ट्र शासन

थोडक्यात, छत्रपती शाहू महाराजांनी शिक्षण, सामाजिक समानता, कृषी विकास आणि आरोग्य या क्षेत्रात खूप मोठे योगदान दिले.

• शैक्षणिक कार्य: त्यांनी मुलामुलींसाठी शाळा उघडल्या, शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचावे यासाठी प्रयत्न केले.
• आरक्षण: शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षणाची सुरुवात केली, जेणेकरून मागासलेल्या लोकांनाही संधी मिळावी.
• जातिभेद निर्मूलन: त्यांनी समाजात समानता यावी यासाठी आंतरजातीय विवाहांना प्रोत्साहन दिले आणि जातिभेद मोडून काढण्यासाठी प्रयत्न केले.
• कृषी सुधारणा: शेतकऱ्यांसाठी पाणीपुरवठा योजना सुरू केल्या आणि शेतीत सुधारणा करण्यासाठी मदत केली.
• सामाजिक न्याय: त्यांनी बालविवाह आणि हुंडा मागणीसारख्या सामाजिक समस्यांविरुद्ध लढा दिला.

शैक्षणिक कार्य:

• शिक्षण सर्वांसाठी: त्यांनी शिक्षण सर्वांसाठी उपलब्ध केले, मुलामुलींसाठी शाळा उघडल्या आणि शिक्षण compulsory केले.

• वसतिगृहे: गरीब विद्यार्थ्यांसाठी वसतिगृहे (hostels) सुरू केली, जेणेकरून त्यांना शिक्षणासाठी शहरात राहता येईल.

सामाजिक कार्य:

• आरक्षण: त्यांनी शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षणाची सुरुवात केली, ज्यामुळे मागासलेल्या लोकांना समान संधी मिळाली. लाईव्ह हिस्ट्री इंडिया

• जातिभेद निर्मूलन: त्यांनी जातिभेद आणि अस्पृश्यता (untouchability) नष्ट करण्यासाठी प्रयत्न केले, आंतरजातीय विवाहांना प्रोत्साहन दिले.

• स्त्रियांचे हक्क: स्त्रियांच्या हक्कांसाठी त्यांनी खूप काम केले, विधवा पुनर्विवाहांना (widow remarriage) पाठिंबा दिला आणि बालविवाह (child marriage) थांबवण्यासाठी प्रयत्न केले.

कृषी आणि आर्थिक विकास:

• शेतकऱ्यांसाठी कार्य: त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी सहकारी संस्था (cooperative societies) सुरू केल्या, ज्यामुळे त्यांना शेती सुधारण्यासाठी मदत मिळाली.

• सिंचन प्रकल्प: त्यांनी सिंचनासाठी धरणे (dams) आणि कालवे (canals) बांधले, ज्यामुळे शेतीला पाणीपुरवठा झाला.

कायदेशीर सुधारणा:

• न्यायव्यवस्था: त्यांनी न्यायव्यवस्थेत सुधारणा केल्या, ज्यामुळे लोकांना लवकर न्याय मिळू शकला.

• ग्रामपंचायत: त्यांनी ग्रामपंचायतींना अधिकार दिले, ज्यामुळे गावांचा विकास झाला. महाराष्ट्र शासन