ध्वनिकी
0
Answer link
भारतीय शास्त्रीय संगीतातील सा रे ग म प ध नि या स्वरांच्या वारंवारिता (frequencies) एकमेकांशी एका विशिष्ट गणिताच्या सूत्राने जोडलेल्या आहेत. हे सूत्र 'शास्त्रशुद्ध स्वरस्थाना'वर आधारित आहे.
या स्वरांची वारंवारिता खालीलप्रमाणे असते:
- सा (Sa): षड्ज - ही मूळ वारंवारिता आहे. याला १ मानले जाते.
- रे (Re): रिषभ - सा च्या वारंवारितेच्या ९/८ पट.
- ग (Ga): गंधार - सा च्या वारंवारितेच्या ५/४ पट.
- म (Ma): मध्यम - सा च्या वारंवारितेच्या ४/३ पट.
- प (Pa): पंचम - सा च्या वारंवारितेच्या ३/२ पट.
- ध (Dha): धैवत - सा च्या वारंवारितेच्या ५/३ पट.
- नि (Ni): निषाद - सा च्या वारंवारितेच्या १५/८ पट.
या वारंवारिता 'सप्तक' नावाच्या एका विशिष्ट क्रमाने मांडलेल्या असतात. सा पासून सुरू होऊन नि पर्यंत स्वर चढत्या क्रमाने जातात आणि नंतर पुन्हा सा येतो, जो पुढील सप्तकातील असतो.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
0
Answer link
ध्वनी परावर्तनाचे दोन उपयोग खालीलप्रमाणे:
-
मेगाफोन (Megaphone):
मेगाफोन हे ध्वनी परावर्तनाच्या तत्त्वावर कार्य करते. यात एक शंकूच्या आकाराचा भाग असतो, ज्यामध्ये बोलल्याने आवाज परावर्तित होऊन एका विशिष्ट दिशेने मोठ्या प्रमाणात ऐकू येतो. याचा उपयोग सार्वजनिक ठिकाणी घोषणा करण्यासाठी होतो.
-
ध्वनिमुद्रण स्टुडिओ (Sound Recording Studio):
ध्वनिमुद्रण स्टुडिओमध्ये ध्वनी परावर्तन नियंत्रित करण्यासाठी विशेष रचना केलेली असते. स्टुडिओच्या भिंती आणि छत ध्वनी शोषून घेणारे पदार्थ वापरून बनवलेले असतात, ज्यामुळे आवाज स्पष्टपणे रेकॉर्ड होतो आणि अनावश्यक आवाज किंवा प्रतिध्वनी टाळता येतो.
1
Answer link
का निर्माण होतो
ध्वनीची निर्मिती (Production of Sound)
एखादी वस्तूकंप पावत असेल तर त्यापासून ध्वनीची निर्मिती होऊ शकते हे आपण शिकलो आहोत अशा कंलामुळे ध्वनी कसा निर्माण होतो हे आपण नादकाट्याचे (Taning Fork) उदाहरण घेऊन समजून घेऊ या नादकाटयाचे चित्र खालील आकृती 151 मध्ये दाखविले आहे
एक आधार व दोन वा असलेला, धातूपासून बनलेला हा नादकाटा आहे आकृती 152 (अ) मध्ये स्थिर नादकाटा दाखवता आहे नाकाठ्याच्या सभोवतालच्या हवेची स्थिती दाखविण्यासाठी उभ्या रेषांचा वापर केला आहे. इथे उभ्या रेषामधील अंतर समान आहे याचा अर्थ हवेतील चायूचे रेणू एकमेकापासून सरासरी अंतरावर आहेत आणि त्यामुळे हवेचा सरासरी दाब A, B आणि C या तीनही ठिकाणी सारखाच आहे
-
1
आधाराच्या मदतीने नादकाटा फड़क रवरी तुकड्यावर आपटल्यावर भुजा कंप पावायला सुरुवात होते म्हणजेच त्यांची मागे-पुढे अशी नियतकालिक (periodic) हालचाल सुरू होते या हालचालीमुळे काय होते ते आता टप्याटप्प्याने पाहूया
कंप पावताना आकृती 152 (ब) मध्ये
दाखविल्याप्रमाणे, नादकाट्याच्या भुजा एकमेकांपासून दूर गेल्यास भुगलगतची बाहेरील हवा दाबली जाते व तेथील हवेचा दाब तुलनेने वाढतो
दाखविल्याप्रमाणे, नादकाट्याच्या भुजा एकमेकांपासून दूर गेल्यास भुगलगतची बाहेरील हवा दाबली जाते व तेथील हवेचा दाब तुलनेने वाढतो(4)
आकृतीत हवेतील भाग A याठिकाणी अशी उच्च दाबाची स्थिती निर्मिती होते उच्च दाब आणि उच्च घनतेच्या या भागाला संपीडन (Compression) म्हणतात कंपनाच्या पुढील स्थितीत नादकट्याच्या एकमेकांच्या जवळ आल्यास, आकृती 152 (क) मध्ये दाखविल्याप्रमाणे, भुजालगतची बाहेरील हवा विरळ होते. व तिथला (भाग A मधला) हवेचा दाब कमी होतो कमी दाब आणि कमी घनतेच्या या भागाला विरलन (Rarefaction) असे म्हणतात
(4)्
15.2ीनिर्मिती
परंतु वाच घेळला आधीच्या सपौडन स्थितीतील हवेतील रेणूंनी (आकृती 15 2 (ब), भाग A) आपली ऊर्जा भागातील रेणूना (भाग B) दिल्यामुळे तेथील हवा संपीडन स्थितीत जाते (पहा आकृती 152(क) भाग B) भुजांच्या अशा प्रकारच्या सतत अतिशय वेगाने होणाऱ्या नियतकालिक हालचालीमुळे हवेत संपीड़न व चिरलन यांची मालिका निर्माण होते व नादकाट्यापासून दूरपर्यंत पसरत जाते यालाच आपण ध्वनी तरंग (sound wave) असे म्हणतो हे ध्वनतरंग कानावर पडल्यास कानातील पडदा कंपित होतो व त्याद्वारे विशिष्ट संदेश मेंदूपर्यंत पोहोचून आपल्याला प्वनी ऐकल्याची जाणीव होते
जरा डोके चालवा
हवेत तरंग निर्माण झाल्यास हवा पुढे पुढे जाते की हवेचे रेणू जागच्या जागी पुढे-मागे होत राहून फक्त संपीडन बिस्लन स्थिती पुढील हवेत निर्माण होत जाते?
0
Answer link
शुद्ध स्वरांची कंपन संख्या कमी होण्याची काही कारणे खालीलप्रमाणे दिली आहेत:
- हवेचा दाब (Air pressure): हवेचा दाब कमी झाल्यास कंपन्यांची संख्या कमी होते. दाब वाढल्यास कंपन संख्या वाढते.
- तापमान (Temperature): तापमान वाढल्यास वायूचा वेग वाढतो आणि कंपन संख्या वाढते. तापमान कमी झाल्यास कंपन संख्या कमी होते.
- आर्द्रता (Humidity): हवेतील आर्द्रतेमुळे घनता वाढते आणि कंपन्यांची संख्या कमी होते.
- ध्वनीचा वेग (Speed of sound): ध्वनीचा वेग कमी झाल्यास कंपन संख्या कमी होते.
- वाद्याचे गुणधर्म (Properties of the instrument): वाद्याच्या गुणधर्मांवर अवलंबून असते. उदाहरणार्थ, तार जाड असल्यास कंपन संख्या कमी होते.
अधिक माहितीसाठी आपण ध्वनी आणि कंपन याबद्दल अधिक वाचू शकता.
0
Answer link
चित्रपट गृहाच्या आतल्या बाजूचे तुम्ही निरीक्षण केले असेल, तर तेथे निनाद कमी करण्यासाठी कोणते उपाय केलेले दिसतात?
0
Answer link
seguramente! चित्रपटगृहांमध्ये आवाज घुमणे (निनाद) कमी करण्यासाठी अनेक उपाययोजना केलेल्या असतात. त्यापैकी काही उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
< div >
< p >
< b > ध्वनी शोषकMaterial (Acoustic Material):
< i > चित्रपटगृहांमधील भिंती आणि छतांवर ध्वनी शोषकMaterial चा वापर केला जातो. हे Material आवाज शोषून घेते आणि त्यामुळे आवाज परावर्तित (reflect) होण्याचे प्रमाण कमी होते.
< p >
< b >असमतल पृष्ठभाग (Uneven Surfaces):
< i > चित्रपटगृहांमधील भिंती सपाट ठेवण्याऐवजी त्या असमतल बनवल्या जातात. त्यामुळे ध्वनी व्यवस्थितरित्या पसरतो आणि निनाद कमी होतो.
< p >
< b >पडदे (Curtains):
< i > जाड पडदे लावल्याने ते आवाज शोषून घेतात, ज्यामुळे निनाद कमी होतो.
< p >
< b >कार्पेट (Carpet):
< i > चित्रपटगृहांमध्ये कार्पेटचा वापर केला जातो, कारण ते आवाज शोषून घेते आणि जमिनीवरून परावर्तित होणारा आवाज कमी करते.
< p >
< b >आसन व्यवस्था (Seating Arrangement):
< i > चित्रपटगृहांमधील आसने अशा प्रकारे बनवलेली असतात की ती आवाज शोषून घेतात, ज्यामुळे निनाद कमी होतो.
< /div >
या उपायांमुळे चित्रपटगृहांमध्ये चांगल्या दर्जाचा आवाज ऐकायला मिळतो आणि चित्रपट पाहण्याचा अनुभव अधिक आनंददायी होतो.
3
Answer link
: ध्वनी किंवा आवाज म्हणजे कानाला ऐकू येऊ शकतो तो आविष्कार अशी व्यावहारिक व्याख्या देता येईल. शास्त्रीय परिभाषेत असे म्हणता येईल की, श्रवणेंद्रियाला ज्या उद्दीपनामुळे संवेदना होऊ शकते ते उद्दीपन म्हणजे ध्वनी होय.