राष्ट्रीय उत्पन्न

एका वर्षाच्या कालावधीत देशात उत्पादित होणाऱ्या वस्तू व सेवेच्या प्रवाहाला राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणतात.

राष्ट्रीय उत्पन्न (National Income): राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणजे एका वर्षाच्या कालावधीत देशाच्या अर्थव्यवस्थेत उत्पादित केलेल्या अंतिम वस्तू आणि सेवांचे एकूण मूल्य होय. हे उत्पन्न देशाच्या आर्थिक विकासाचे एक महत्त्वाचे माप आहे. राष्ट्रीय उत्पन्नामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• GDP (Gross Domestic Product): एकूण देशांतर्गत उत्पादन म्हणजे देशाच्या सीमेमध्ये उत्पादित वस्तू आणि सेवांचे एकूण मूल्य.
• GNP (Gross National Product): एकूण राष्ट्रीय उत्पादन म्हणजे देशाच्या नागरिकांनी उत्पादित केलेल्या वस्तू आणि सेवांचे एकूण मूल्य, मग ते देशात असोत वा विदेशात.
• NNP (Net National Product): निव्वळ राष्ट्रीय उत्पादन म्हणजे GNP मधून depreciation (घसारा) वजा केल्यावर मिळणारी रक्कम.

राष्ट्रीय उत्पन्न देशाच्या आर्थिक आरोग्याचे निर्देशक असते. यात वाढ झाल्यास अर्थव्यवस्था सुधारते आणि लोकांचे जीवनमान उंचावते.

स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणजे एका वर्षाच्या कालावधीत देशाच्या नागरिकांनी उत्पादित केलेल्या अंतिम वस्तू व सेवांचे एकूण बाजार मूल्य. यात देशांतर्गत तसेच परदेशातील नागरिकांच्या उत्पन्नाचा समावेश होतो.

• व्याख्या: GNP = देशांतर्गत उत्पन्न + परदेशातील उत्पन्न
• उदाहरण: भारतातील स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्नात भारतीयांनी भारतातून मिळवलेल्या उत्पन्नासोबतच, परदेशातून मिळवलेल्या उत्पन्नाचाही समावेश होतो.

निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न म्हणजे स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्नातून घसारा (Depreciation) वजा केल्यावर मिळणारी रक्कम. घसारा म्हणजे उत्पादन प्रक्रियेत उपयोगात येणाऱ्या भांडवली वस्तूंची झीज भरून काढण्यासाठी बाजूला काढलेली रक्कम.

• व्याख्या: NNP = GNP - घसारा
• उदाहरण: जर भारताचे स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न 100 कोटी रुपये असेल आणि घसारा 10 कोटी रुपये असेल, तर निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न 90 कोटी रुपये होईल.

स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न आणि निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्नातील फरक:

• स्थूल राष्ट्रीय उत्पन्न हे एकूण उत्पादनाचे मूल्य दर्शवते, तर निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न हे घसारा वजा करून काढलेले वास्तविक मूल्य दर्शवते.
• निव्वळ राष्ट्रीय उत्पन्न हे अर्थव्यवस्थेची अधिक चांगली प्रतिमा देते, कारण ते उत्पादनातील झीज विचारात घेते.

अधिक माहितीसाठी:

• Gross National Product (GNP) - Investopedia
• Net National Product (NNP) - Investopedia

• उत्पन्न पद्धतीत, एका वर्षात देशातील नागरिकांनी कमावलेल्या उत्पन्नाची गणना केली जाते.
• यात मजुरी, वेतन, व्याज, भाडे आणि नफा यांचा समावेश होतो.
• हे उत्पन्न उत्पादन घटकांकडून (जसे की जमीन, श्रम, भांडवल आणि उद्यम) प्राप्त होते.

• खर्च पद्धतीत, एका वर्षात देशात होणाऱ्या एकूण खर्चाची गणना केली जाते.
• यात उपभोग खर्च (Consumption expenditure), गुंतवणूक खर्च (Investment expenditure), सरकारी खर्च (Government expenditure) आणि निव्वळ निर्यात (Net exports) यांचा समावेश होतो.
• सूत्र: GDP = C + I + G + (X - M)
  • C = उपभोग खर्च
  • I = गुंतवणूक खर्च
  • G = सरकारी खर्च
  • X = निर्यात
  • M = आयात

अधिक माहितीसाठी काही उपयुक्त लिंक्स:

1. इन्वेस्टोपीडिया - उत्पन्न पद्धत
2. इन्वेस्टोपीडिया - खर्च पद्धत