Topic icon

जैवतंत्रज्ञान

0
जैवतांत्रज्ञानाचा इजतहास स्पष्ट करा?

जैवतंत्रज्ञानाचा इतिहास अनेक वर्षांपासूनचा आहे. मानवी इतिहासात, सूक्ष्मजीवांमार्फत किण्वन प्रक्रिया (fermentation) वापरून अन्नपदार्थ बनवण्याची कला प्राचीन काळापासून अस्तित्वात आहे.

प्राचीन काळ:

  • इ.स. पूर्व ६०००: किण्वन प्रक्रियेचा उपयोग करून बियर (beer) आणिdouble रोटी (bread) बनवण्याची सुरुवात झाली.
  • इ.स. पूर्व ४०००: दही, चीज (cheese) आणि लोणचे (pickle) बनवण्यासाठी सूक्ष्मजीवांचा वापर केला गेला.

१९ वे शतक:

  • लुई पाश्चर (Louis Pasteur) यांनी किण्वन प्रक्रियेत सूक्ष्मजीवांची भूमिका स्पष्ट केली.
  • ग्रेगोर मेंडेल (Gregor Mendel) यांनी अनुवांशिकतेचे (genetics) नियम शोधले, जे जैवतंत्रज्ञानासाठी महत्त्वाचे ठरले.

२० वे शतक:

  • १९१९: कार्ल एरेकी (Karl Ereky) यांनी ‘जैवतंत्रज्ञान’ (biotechnology) हा शब्द प्रथम वापरला.
  • १९५३: जेम्स वॅटसन (James Watson) आणि फ्रान्सिस क्रिक (Francis Crick) यांनी डीएनएची (DNA) रचना शोधली, ज्यामुळे जनुकीय अभियांत्रिकीचा (genetic engineering) विकास झाला.
  • १९७०: जनुकीय अभियांत्रिकीमध्ये नवीन तंत्रज्ञान विकसित झाले, ज्यामुळे डीएनएचे विभाजन (DNA cloning) करणे शक्य झाले.
  • १९८०: इंसुलिन (insulin) आणि इतर औषधे बनवण्यासाठी जनुकीयmodified organisms (GMOs) चा वापर सुरू झाला.

२१ वे शतक:

  • मानवी जीनोम प्रकल्पामुळे (Human Genome Project) मानवी डीएनएचा अभ्यास करणे सोपे झाले.
  • CRISPR-Cas9 सारख्या तंत्रज्ञानामुळे जनुकीय संपादन (gene editing) करणे अधिक सोपे आणि प्रभावी झाले आहे.
  • वैयक्तिकृत औषधोपचार (personalized medicine) आणि कृषी जैवतंत्रज्ञानात (agricultural biotechnology) मोठी प्रगती झाली आहे.

आज, जैवतंत्रज्ञान आरोग्य, कृषी, पर्यावरण आणि उद्योग अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे.

संदर्भ:

  1. राष्ट्रीय जैवतंत्रज्ञान विकास धोरण DBT India
उत्तर लिहिले · 25/4/2025
कर्म · 2220
0
जैवतंत्रज्ञानाचा इतिहास स्पष्ट करा?

जैवतंत्रज्ञानाचा इतिहास अनेक दशकांपासूनचा आहे.

प्राचीन काळ (इ.स. पूर्व ६००० - इ.स. १८००):

  • Ferm फर्मेंटेशन प्रक्रियेचा उपयोग करून अन्न आणि पेये तयार करणे (उदाहरणार्थ, बियर, वाईन, चीज, दही).
  • वनस्पती आणि प्राणी यांचे संकर करून नवीन वाण तयार करणे.

१९ वे शतक:

  • लुई पाश्चर यांनी सूक्ष्मजंतू fermentation ( fermentation ) प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात हे शोधले.
  • ग्रेगोर मेंडेल यांनी आनुवंशिकतेचे नियम शोधले, जे जैवतंत्रज्ञानासाठी महत्त्वाचे ठरले.

२० वे शतक:

  • १९५३ मध्ये जेम्स वॉटसन आणि फ्रान्सिस क्रिक यांनी डीएनएची रचना शोधली, ज्यामुळे आनुवंशिक अभियांत्रिकीचा मार्ग खुला झाला.
  • १९७० च्या दशकात recombinant DNA तंत्रज्ञान विकसित झाले, ज्यामुळे जनुकीय बदल करणे शक्य झाले.
  • १९८० च्या दशकात, genetically modified organisms (GMOs) चा विकास झाला आणि त्यांचा वापर कृषी क्षेत्रात सुरू झाला.

२१ वे शतक:

  • मानवी जीनोम प्रकल्प पूर्ण झाला, ज्यामुळे मानवी डीएनएची संपूर्ण माहिती उपलब्ध झाली.
  • जीनोम एडिटिंग (genome editing ) तंत्रज्ञान (CRISPR-Cas9) विकसित झाले, ज्यामुळे डीएनए मध्ये अचूक बदल करणे शक्य झाले आहे.
  • वैयक्तिकृत औषध (personalized medicine) आणि জিন থেরাপি (gene therapy) यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये प्रगती झाली आहे.

जैवतंत्रज्ञान हे अजूनही विकसित होत आहे आणि भविष्यकाळात ते औषध, शेती आणि पर्यावरण क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणेल.

उत्तर लिहिले · 11/3/2025
कर्म · 2220
0
जैवतंत्रद्यानात समाविष्ट होणाऱ्या घटकांची माहिती द्या?
जैवतंत्रज्ञान (बायोटेक्नोलॉजी) मध्ये अनेक क्षेत्रांचा समावेश होतो आणि ते विविध घटकांनी बनलेले आहे. काही मुख्य घटक खालीलप्रमाणे:

1. जनुकीय अभियांत्रिकी (Genetic Engineering):

  • DNA मध्ये बदल करणे, नवीन जनुके (genes) तयार करणे किंवा जनुकांचे कार्य सुधारणे.
  • उदाहरण: जनुकीय modified crops (GM crops) जसे की Bt cotton.

2. सूक्ष्मजीवशास्त्र (Microbiology):

  • बॅक्टेरिया, वायरस, फंगस यांसारख्या सूक्ष्मजीवांचा वापर औद्योगिक उत्पादनासाठी करणे.
  • उदाहरण: antibiotics (प्रतिजैविक) आणि vaccines (लसी) तयार करणे.

3. पेशी आणि ऊती संवर्धन (Cell and Tissue Culture):

  • प्रयोगशाळेत पेशी आणि ऊती वाढवणे, ज्यामुळे रोगांचा अभ्यास करणे आणि नवीन उपचार शोधणे सोपे होते.
  • उदाहरण: कृत्रिम त्वचा (artificial skin) तयार करणे.

4. प्रथिने अभियांत्रिकी (Protein Engineering):

  • प्रथिनांची रचना आणि कार्य बदलून त्यांना अधिक उपयोगी बनवणे.
  • उदाहरण: industrial enzymes (औद्योगिक एन्झाईम) तयार करणे.

5. नॅनोबायोटेक्नोलॉजी (Nanobiotechnology):

  • nanoscale tools (नॅनोस्केल साधने) वापरून जैविक प्रणालींमध्ये manipulation (फेरफार) करणे.
  • उदाहरण: targeted drug delivery (ठराविक ठिकाणी औषध पोहोचवणे).

6. बायोइन्फॉर्मेटिक्स (Bioinformatics):

  • जैविक डेटाचे विश्लेषण करण्यासाठी संगणकीय तंत्रांचा वापर करणे.
  • उदाहरण: जनुकीय डेटाबेस तयार करणे.

7. इम्युनोलॉजी (Immunology):

  • रोगप्रतिकारशक्तीचा अभ्यास करणे आणि नवीन रोगप्रतिकारक उपचार विकसित करणे.
  • उदाहरण: monoclonal antibodies (मोनोक्लोनल अँटीबॉडीज) तयार करणे.

8. कृषी जैवतंत्रज्ञान (Agricultural Biotechnology):

  • पिकांची गुणवत्ता वाढवणे, रोगप्रतिकारशक्ती सुधारणे आणि उत्पादन वाढवणे.
  • उदाहरण: genetically modified (GM) crops.

हे जैवतंत्रज्ञानातील काही मुख्य घटक आहेत. यात सतत नवीन संशोधन आणि विकास होत असतात, त्यामुळे हे क्षेत्र सतत बदलत असते.
उत्तर लिहिले · 25/3/2025
कर्म · 2220
0
जैव तंत्रज्ञानातील घटक स्पष्ट करा?
जैवतंत्रज्ञान (Biotechnology)
  • जैवतंत्रज्ञान हे तंत्रज्ञान आहे जे जैविक प्रणाली, सजीव किंवा त्यातील काही भाग विविध उत्पादने विकसित करण्यासाठी किंवा तयार करण्यासाठी वापरते.
  • सायटोलॉजी, बायोकेमिस्ट्री, आण्विक जीवशास्त्र आणि अनुवांशिक अभियांत्रिकी यांसारख्या विज्ञानाच्या विविध शाखा जैवतंत्रज्ञानामध्ये समाविष्ट आहेत. जैवतंत्रज्ञानामुळे प्रामुख्याने कृषी आणि फार्मसी क्षेत्रात बऱ्यापैकी प्रगती झाली आहे. शेतीचे उत्पन्न वाढवण्यासाठी नवनवीन प्रयोग केले जात आहेत. फार्मसीमध्ये, ऍन्टीबॉडीज, जीवनसत्त्वे आणि इन्सुलिनसारखे हार्मोन्स तयार करण्याचे प्रयोग यशस्वी झाले आहेत. टिश्यू-कल्चरच्या तंत्राद्वारे पिकांच्या उच्च दर्जाच्या जाती विकसित केल्या आहेत.
  • जैवतंत्रज्ञान जनुकीय सुधारित सूक्ष्मजंतू, बुरशी, वनस्पती आणि प्राणी यांचा वापर करून बायोफार्मास्युटिकल्स आणि जैविक उत्पादनांच्या औद्योगिक उत्पादनाशी संबंधित आहे.

जैवतंत्रज्ञानामध्ये खालील मुख्य घटकांचा समावेश होतो.
  1. दुधापासून दही निर्मिती आणि मोलॅसेसपासून अल्कोहोल यासारख्या सूक्ष्मजीवांच्या विविध क्षमतांचा वापर.
  2. पेशींच्या उत्पादकतेचा वापर. उदा. - विशिष्ट पेशींच्या साहाय्याने प्रतिजैविक आणि लस इत्यादींचे उत्पादन.
  3. मानवी कल्याणासाठी डीएनए आणि प्रथिने यांसारख्या जैव-रेणूंचा वापर.
  4. जनुकीय हाताळणीद्वारे वनस्पती, प्राणी आणि इच्छित दर्जाच्या उत्पादनांचा विकास. अनुवांशिकरित्या सुधारित जीवाणूंच्या मदतीने मानवी वाढ हार्मोनचे उत्पादन.
  5. अनुवांशिक आणि गैर-अनुवांशिक तंत्राचा वापर. गैर-अनुवांशिक जैवतंत्रज्ञानामध्ये पेशी किंवा ऊतकांचा वापर समाविष्ट असतो. उदा. टिश्यू कल्चर, संकरित बियाणांचे उत्पादन इ.
उत्तर लिहिले · 27/8/2023
कर्म · 9435
0
जैवतंत्रज्ञानाचे समाजावर कोणकोणते परिणाम होत आहेत?
तंत्रज्ञान म्हणजे नैसर्गिक कच्च्या मालाचे उपयुक्त उत्पादनांमध्ये परिवर्तन करण्याकरिता वापरले जाणारे विज्ञान. जीवशास्त्रीय तत्त्वे, प्रक्रिया, प्रणाली व जीव यांचा उद्योग-धंद्यांमध्ये वापर करणारे विज्ञान म्हणजे जैवतंत्रज्ञान.


याचा वापर वैद्यकीय शास्त्रे, पर्यावरण रक्षण आणि संवर्धन ,शेतकी व उद्योगांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर होतो.

1.प्राथमिकरीत्या याचा वापर आंबवण्याच्या प्रक्रियेत केला जातो. यात दारू, प्रतिजैविके, जीवनसत्त्वे व सेंद्रिय आम्ले तयार केली जातात. यात बुरशीपासून ते अनेक विविध सूक्ष्मजीवांचा वापर होतो.

2. शेतकीमध्ये कडधान्यांमध्ये नत्रवायू स्थिरीकरणाचे जनुक (NiF gene) टाकण्याकरिता याचा वापर होतो. यामुळे रासायनिक खतान्चा वापर मोठ्या प्रमाणावर कमी करून जलप्रदूषण काही प्रमाणात कमी करता येईल.

3. वैद्यकीय क्षेत्रात कृत्रिम होर्मोन निर्मितीसाठी होतो. उदा. मानवी इन्शुलिन, मानवी व्रुद्धिजनक होर्मोन. तसेच काही मानवी प्रथिनेही तयार करता येतात. उदा. इंटर्फेरोन, हे प्रथिन विषाणूंच्या संसर्गापासून संरक्षण करते.

4. जैवतंत्रज्ञानाचा वापर करून अल्कोहोल, जैववायू, हायड्रोजन वायू अशा अपारंपरिक उर्जास्रोतान्ची निर्मिती करता येते.

5. सांडपाणी-विनियोगाकरिता वापरली जाणारी यंत्रसामुग्री हे जैवतंत्रज्ञानाचे उत्तम उदाहरण आहे.

कृषी जैवतंत्रज्ञान हे एक वेगाने विकसित होत असलेले क्षेत्र आहे जे वनस्पती आणि प्राण्यांच्या अनुवांशिक रचना सुधारण्यासाठी वैज्ञानिक तंत्रांचा वापर करते. हे पीक उत्पादन सुधारण्यासाठी, कीड आणि रोगांचा प्रतिकार वाढविण्यासाठी किंवा अन्नातील पौष्टिक सामग्री सुधारण्यासाठी केले जाऊ शकते. कृषी जैवतंत्रज्ञान हे पारंपारिक शेतीपेक्षा अधिक भांडवल-केंद्रित असते, परंतु ते अधिक उत्पादक देखील असू शकते. शेतक-यांना कृषी जैवतंत्रज्ञानाचे अनेक संभाव्य फायदे आहेत,

कमी उत्पादन खर्च: जैवतंत्रज्ञानाचा वापर पाणी आणि पोषक तत्वांचा वापर करण्यात अधिक कार्यक्षम असणारी पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे उत्पादन खर्च कमी होण्यास मदत होते. उदाहरणार्थ, जैवतंत्रज्ञान वापरून दुष्काळ-सहिष्णु गहू विकसित केला गेला आहे आणि या गव्हात पाण्याचा वापर कमी करण्याची आणि दुष्काळी भागात उत्पादन वाढवण्याची क्षमता आहे.

पीक गुणवत्ता सुधारने:- जैवतंत्रज्ञानाचा वापर पिकांच्या गुणवत्तेमध्ये सुधारणा करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जसे की त्यांचे शेल्फ लाइफ वाढवून किंवा त्यांना अधिक प्रतिरोधक बनवून. यामुळे अन्नाचा अपव्यय कमी होण्यास आणि शेतीची नफा सुधारण्यास मदत होऊ शकते.

नवीन पीक वाण निर्मिती :- जैवतंत्रज्ञानाचा वापर नवीन पीक जाती विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जसे की कीड आणि रोगांचा प्रतिकार, सुधारित पोषण सामग्री किंवा वाढीव उत्पन्न. यामुळे शेतकऱ्यांना बदलत्या हवामान परिस्थितीशी आणि बाजाराच्या मागणीशी जुळवून घेण्यास मदत होऊ शकते.

वाढीव कार्यक्षमता निर्माण करणे : जैवतंत्रज्ञानाचा वापर कृषी उत्पादनाची कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जसे की कीटकनाशके आणि तणनाशकांचा वापर कमी करून किंवा पाण्याच्या वापराची कार्यक्षमता सुधारून. यामुळे शेतीचा पर्यावरणीय प्रभाव कमी होण्यास आणि ती अधिक शाश्वत होण्यास मदत होऊ शकते.

अन्न सुरक्षा सुधारण्यासाठी कृषी जैवतंत्रज्ञान चा उपयोग :- दुष्काळ सहन करणारी पिके: जैवतंत्रज्ञानाचा वापर दुष्काळाला अधिक सहन करणारी पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, जी जगातील अनेक भागांमध्ये एक मोठी समस्या आहे. उदाहरणार्थ, जैवतंत्रज्ञानाचा वापर करून दुष्काळ-सहिष्णु गहू विकसित करण्यात आला असून, या गव्हात दुष्काळी भागात गव्हाचे उत्पादन वाढवण्याची क्षमता आहे.

अन्नातील पौष्टिक सामग्री विकसित करणे : जैवतंत्रज्ञानाचा वापर अन्नातील पौष्टिक सामग्री सुधारण्यासाठी केला जाऊ शकतो. उदाहरणार्थ, गोल्डन राइस हा अनुवांशिकदृष्ट्या सुधारित तांदूळ आहे जो व्हिटॅमिन ए सह समृद्ध केला गेला आहे, जो एक पोषक आहे जो चांगली दृष्टी आणि रोगप्रतिकारक कार्यासाठी आवश्यक आहे. गोल्डन राइसमध्ये व्हिटॅमिन एची कमतरता टाळण्याची क्षमता आहे, जे विकसनशील देशांमधील मुलांमध्ये अंधत्व आणि मृत्यूचे प्रमुख कारण आहे.

पर्यावरणाचे संरक्षण करण्यासाठी कृषी जैवतंत्रज्ञान चा उपयोग कीटकनाशके आणि तणनाशकांचा कमी वापर: जैवतंत्रज्ञानाचा वापर कीटक आणि रोगांना प्रतिरोधक असलेली पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे कीटकनाशके आणि तणनाशकांचा वापर कमी होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, शेतकऱ्यांच्या नेहमीच्या वापरातील बीटी कॉटन ज्यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पादनात भरीव वाढ झाली आहे तसेच ,बीटी कॉर्न हे अनुवांशिकदृष्ट्या सुधारित कॉर्न आहे जे युरोपियन कॉर्न बोररला प्रतिरोधक आहे, एक कीटक ज्यामुळे कॉर्न पिकांचे लक्षणीय नुकसान होऊ शकते. बीटी कॉर्नमध्ये कीटकनाशकांचा वापर कमी करण्याची क्षमता आहे, ज्यामुळे पर्यावरणावर हानिकारक परिणाम होऊ शकतात.

तणनाशकांना अधिक सहनशील पिकांची निर्मिती : जैवतंत्रज्ञानाचा वापर तणनाशकांना अधिक सहनशील पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो, ज्यामुळे शेतीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या तणनाशकांचे प्रमाण कमी होण्यास मदत होते. उदाहरणार्थ, राउंडअप रेडी सोयाबीन हे अनुवांशिकरित्या सुधारित सोयाबीन आहे जे तणनाशक राउंडअपला सहनशील आहे. राउंडअप रेडी सोयाबीनमध्ये शेतीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या राउंडअपचे प्रमाण कमी करण्याची क्षमता आहे, ज्यामुळे पर्यावरणाचे संरक्षण करण्यात मदत होऊ शकते.

नवीन उत्पादने तयार करण्यासाठी कृषी जैवतंत्रज्ञान चा उपयोग : जैवइंधन उत्पादन : जैवइंधन उत्पादनात अधिक कार्यक्षम असणारी पिके विकसित करण्यासाठी जैवतंत्रज्ञानाचा वापर केला जाऊ शकतो. उदाहरणार्थ, उच्च पातळीचे तेल तयार करण्यासाठी अनुवांशिकरित्या सुधारित केलेल्या सोयाबीनचा वापर बायोडिझेल, एक नूतनीकरणक्षम इंधन तयार करण्यासाठी केला जाऊ शकतो जो जीवाश्म इंधनावरील आपला अवलंबित्व कमी करण्यास मदत करू शकतो.

औषधी निर्माण करणे : जैवतंत्रज्ञानाचा उपयोग औषध उत्पादने तयार करणारी पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. उदाहरणार्थ, सिस्टिक फायब्रोसिसवर उपचार करण्यासाठी वापरता येणारे प्रथिन तयार करण्यासाठी तंबाखूच्या वनस्पतींमध्ये अनुवांशिक बदल करण्यात आले आहेत. या प्रोटीनमध्ये सिस्टिक फायब्रोसिससाठी सुरक्षित आणि प्रभावी उपचार होण्याची क्षमता आहे.

औद्योगिक उपयोगाची रसायने: जैवतंत्रज्ञानाचा वापर औद्योगिक रसायने तयार करणारी पिके विकसित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. उदाहरणार्थ, इथेनॉल तयार करण्यासाठी उसाच्या झाडांना अनुवांशिकरित्या सुधारित केले गेले आहे, जे एक औद्योगिक रसायन आहे जे विविध उत्पादनांमध्ये वापरले जाऊ शकते.

दुग्ध व्यवसाय उत्पादन वाढीसाठी :- दुग्ध व्यवसायासाठी भरपूर दुग्ध उत्पादन करणारी जनावरांची निर्मिती करणे तसेच त्यांच्यात अनुवंशिकीय बदल करून त्यांना फायदेशीर बनवणे

संगणक विज्ञानामध्ये जैव माहिती डेटा निर्मिती करणे :- जैवतंत्रज्ञान तंत्राद्वारे संगणकचा उपयोग करून नवीन जैव माहिती चे विश्लेषण करणे तसेच कृत्रिम बुद्धिमत्ता व डेटा सायन्स उपयोग करून सॉफ्टवेअर शास्त्रामध्ये आधुनिकीकरण करणे

नॅनोटेक्नॉलॉजि शाश्त्राचा उपयोग - जैवतंत्रज्ञान तंत्राद्वारे नॅनोटेक्नॉलॉजि शाश्त्राचा उपयोग करून नॅनोयुरिया, नॅनो स्वरूपातील कीटकनाशकांची निर्मिती करण्यासाठी याचा उपयोग होतो. वैद्यकीय क्षेत्रामध्ये आधुनिकता ,टिशु निर्मिती तंत्रज्ञान ,स्किनग्राफ्टिंग इत्यादीसाठी .

वनस्पती मध्ये अनुवंशिकीवय बदल करून त्यांना फायदेशीर बनवणे,जिवाणू चा उपयोग करून त्यांच्याकडून शेती माती तसेच मानवासाठी फायदेशीर उत्पाद तयार करणे. एकूणच, कृषी जैवतंत्रज्ञानामध्ये शेतकऱ्यांना अनेक फायदे प्रदान करण्याची क्षमता आहे, ज्यामध्ये पीक उत्पादनात वाढ, कीड आणि रोगांवरील सुधारित प्रतिकारशक्ती, सुधारित पोषण सामग्री, कमी उत्पादन खर्च, सुधारित पीक गुणवत्ता, नवीन पीक वाण आणि वाढीव कार्यक्षमता यांचा समावेश आहे. तथापि, या तंत्रज्ञानाचा मोठ्या प्रमाणावर अवलंब करण्यापूर्वी त्यांचे धोके आणि फायदे यांचा काळजीपूर्वक विचार करणे सुद्धा गरजेचे आहे.
उत्तर लिहिले · 27/8/2023
कर्म · 9435
0
जैव तंत्रज्ञान समाविष्ट होण्याची माहिती कशी मिळेल?

जैवतंत्रज्ञान (Biotechnology) मध्ये समाविष्ट होण्याची माहिती मिळवण्यासाठी तुम्ही खालील गोष्टी करू शकता:

  • शिक्षण (Education):
    • जैवतंत्रज्ञान विषयात पदवी (Degree) किंवा पदव्युत्तर शिक्षण (Postgraduate education) घ्या.
    • भारतातील काही प्रमुख शिक्षण संस्था:
      • भारतीय तंत्रज्ञान संस्था (IITs) (https://www.iitsystem.ac.in/)
      • राष्ट्रीय तंत्रज्ञान संस्था (NITs) (https://www.nits.ac.in/)
      • कृषी विद्यापीठे (Agricultural Universities)
  • संशोधन संस्था (Research Institutes):
    • जैवतंत्रज्ञान संशोधन संस्थांमध्ये इंटर्नशिप (Internship) किंवा नोकरी शोधा.
    • काही प्रमुख संशोधन संस्था:
      • राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळा (National Chemical Laboratory, NCL), पुणे (https://www.ncl-india.org/)
      • सेंटर फॉर सेल्युलर अँड मॉलिक्युलर बायोलॉजी (Centre for Cellular and Molecular Biology, CCMB), हैदराबाद (https://www.ccmb.res.in/)
  • जैवतंत्रज्ञान कंपन्या (Biotech Companies):
    • जैवतंत्रज्ञान कंपन्यांमध्ये नोकरीच्या संधी शोधा.
    • काही भारतीय जैवतंत्रज्ञान कंपन्या:
  • सरकारी योजना (Government Schemes):
    • जैवतंत्रज्ञानाला प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकार विविध योजना चालवते, त्यांची माहिती घ्या.
    • Biotechnology Industry Research Assistance Council (BIRAC) (https://www.birac.nic.in/)
  • ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म (Online Platforms):
    • LinkedIn, Naukri.com यांसारख्या वेबसाइट्सवर जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रातील नोकऱ्या शोधा.
  • परिषद आणि कार्यशाळा (Conferences and Workshops):
    • जैवतंत्रज्ञानावरील परिषद आणि कार्यशाळांमध्ये भाग घ्या.

हे पर्याय तुम्हाला जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रात समाविष्ट होण्याची माहिती मिळवण्यासाठी मदत करतील.

उत्तर लिहिले · 24/3/2025
कर्म · 2220
0
जैव तंत्रज्ञानात सामविष्ट होणारे घटक कोणते आहेत?
जैवतंत्रज्ञानात (Biotechnology) अनेक क्षेत्रांचा समावेश होतो, त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत: * सूक्ष्मजीवशास्त्र (Microbiology): सूक्ष्मजीवांचा (bacteria, viruses, fungi, algae, protozoa) अभ्यास करणे आणि त्यांचा उपयोग विविध उत्पादने बनवण्यासाठी करणे. * जनुकीय अभियांत्रिकी (Genetic Engineering): जनुकांच्या संरचनेत बदल करून नवीन गुणधर्म तयार करणे किंवा सुधारणा करणे. * जैव रसायनशास्त्र (Biochemistry): जैविक प्रक्रिया आणि रासायनिक अभिक्रियांचा अभ्यास करणे. * पेशी जीवशास्त्र (Cell Biology): पेशींची रचना, कार्ये आणि वाढ यांचा अभ्यास करणे. * प्रथिने अभियांत्रिकी (Protein Engineering): प्रथिनेंची रचना आणि कार्य बदलून विशिष्ट कामांसाठी त्यांचा वापर करणे. * किण्वन तंत्रज्ञान (Fermentation Technology): सूक्ष्मजीवांच्या मदतीने मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन घेणे. * कृषी जैवतंत्रज्ञान (Agricultural Biotechnology): genetically modified crops (GM crops) विकसित करणे, ज्यामुळे उत्पादन वाढते आणि कीड नियंत्रण सुधारते. * वैद्यकीय जैवतंत्रज्ञान (Medical Biotechnology): नवीन औषधे, vaccines आणि diagnostic tools विकसित करणे. * पर्यावरण जैवतंत्रज्ञान (Environmental Biotechnology): प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी जैविक पद्धतींचा वापर करणे. * नॅनो जैवतंत्रज्ञान (Nanobiotechnology): नॅनोटेक्नोलॉजीचा उपयोग जैवतंत्रज्ञानात करणे, जसे की drug delivery systems आणि biosensors तयार करणे. जैवतंत्रज्ञान हे एकMultidisciplinary field असल्यामुळे, त्यात अनेक शाखा आणि उप-शाखांचा समावेश होतो.
उत्तर लिहिले · 24/3/2025
कर्म · 2220