पुराण

मार्कंडेय ऋषी हे भारतीय संस्कृतीतील एक महत्त्वाचे ऋषी मानले जातात. त्यांच्याबद्दल काही माहिती खालीलप्रमाणे:

• मार्कंडेय ऋषी हे भृगू ऋषींच्या वंशातील होते.
• ते भगवान शंकराचे निस्सीम भक्त होते.
• मार्कंडेय ऋषींनी कठोर तपश्चर्या करून महादेवांकडून अमरत्वाचे वरदान मिळवले, अशी मान्यता आहे.
• त्यांनी अनेक स्तोत्रे व मंत्रांची रचना केली, ज्यामुळे त्यांचे महत्त्व वाढले.
• मार्कंडेय पुराणामध्ये त्यांची कथा विस्तृतपणे दिलेली आहे.

मार्कंडेय ऋषींच्या जन्माची कथा फार प्रसिद्ध आहे. त्यांच्या पित्याला पुत्र नसल्यामुळे त्यांनी देवाची आराधना केली. देवाने त्यांना एकतर अल्पायुषी गुणवान पुत्र किंवा दीर्घायुषी साधारण पुत्र हवा, असा पर्याय दिला. त्यांनी अल्पायुषी गुणवान पुत्र मागितला. त्यामुळे मार्कंडेय यांचा जन्म झाला, ज्यांचे आयुष्य फक्त १६ वर्षांचे होते.

नारद मुनींनी त्यांना त्यांच्या अल्पायुष्याबद्दल सांगितले, तेव्हा मार्कंडेयांनी महादेवाची उपासना करण्यास सुरुवात केली. जेव्हा यम त्यांना घेण्यासाठी आले, तेव्हा त्यांनी शिवलिंगाला घट्ट मिठी मारली होती. त्यामुळे भगवान शिव त्रिशूल घेऊन प्रकट झाले आणि त्यांनी यमाला हरवले. त्यांनी मार्कंडेयांना अमरत्वाचे वरदान दिले.

मार्कंडेय ऋषी हे चिरंजीव आहेत, अशी श्रद्धा आहे. ते आजही तपश्चर्या करत आहेत, असे मानले जाते.

संदर्भ:

• महाराष्ट्र टाइम्स लेख

रामायणात दोन पोपट नर-मादीची गोष्ट आहे. तुलसीदासांच्या 'रामचरितमानस' मध्ये या गोष्टीचा उल्लेख आहे.

कथेनुसार, हे पोपट पूर्वी वाल्मीकि ऋषींच्या आश्रमात राहत होते. एकदा मादी पोपट (शुक) गर्भवती असताना, एका पारध्याने त्यांना पकडण्यासाठी जाळे टाकले. नर पोपट (शुक) जाळ्यात अडकला, पण मादी पोपट जाळ्याच्या बाहेर होती. तिला तिच्या पतीला संकटात पाहून खूप दुःख झाले आणि तिने स्वतःला जाळ्यात झोकून दिले.

त्याच वेळी, वाल्मीकि ऋषी तिथे आले आणि त्यांनी त्या दोन निष्पाप पक्ष्यांची कहाणी ऐकली. त्यांना त्या पक्ष्यांबद्दल खूप वाईट वाटले आणि त्याच করুণेने त्यांच्या मुखातून रामायणाची पहिली कविता बाहेर पडली - 'मा निषाद प्रतिष्ठां त्वमगमः शाश्वतीः समाः। यत् क्रौञ्चमिथुनादेकमवधीः काममोहितम्॥'

या घटनेमुळे वाल्मीकि ऋषींना रामायण लिहिण्याची प्रेरणा मिळाली, असे मानले जाते.

महाभारतात द्रौपदीने आपल्याबरोबर होण्यासाठी अग्नी देवाची प्रार्थना केली.

स्वयंवरानंतर, जेव्हा द्रौपदी अर्जुनाच्या घरी आली, तेव्हा कुंतीने नकळतपणे तिला पाच पांडवांची पत्नी होण्याचा आदेश दिला. या आदेशाचे पालन करण्यासाठी, द्रौपदीने अग्नी देवाची प्रार्थना केली, ज्यामुळे ती प्रत्येक पांडवाबरोबर विवाह करतेवेळी आपले कुमारपण परत मिळवू शकली.

या घटनेचा उल्लेख महाभारताच्या आदि पर्वात आढळतो.

लोगोस  काय लिहिलंय किंवा वाचलंय त्याचा विचार

पाथोस  - काय अनुभवलं आहे त्याचा विचार

एथोस  - विवेक आणि सद्बुद्धी ला काय समजलंय आहे त्याचा विचार

मायथोस - निसर्ग आणि बाह्य शक्तीशी ह्या साहित्यातून कुठला योग आणि दुवा लागतोय त्याचा विचार

पौराणिक कथा ह्या वांङमयिन मायथोज मानल्या जातात म्हणूनच त्यांना मायथोलॉजी म्हणतात. लॅटिन मध्ये मिथ म्हणजे असत्य नाही. मिथ म्हणजे माझं सत्य. ह्याला संस्कृत च्या मिथ्याशी (असत्याशी) जोडू नका.

आता जिथे देव ही संकल्पनाच मिथ मानली जाते तिथे अमृत आणि हलाहल हे खरं होतं की खोटं विचारणं म्हणजे आधी वेद की आधी मनुष्य हे विचारण्यासारखं होऊन जाईल. आपलं आपलं उत्तर सर्वांना ठाऊक आहे. परंतु सर्वांचं उत्तर समान नाही.

मात्र मायथोज म्हणून त्याची निसर्गाशी जुळलेली नाळ समान आहे. गायी, दूध, नारळ, हत्ती, अन्न, लोणी, वृक्ष, सूर्य, चंद्र, मृत्यु, विवाह, जन्म, योगसाधना… देवाशी निगडित ह्या साऱ्या कल्पनांना निसर्ग सर्वत्र जुळतो आणि तयार होतं मायथोज आणि मायथोलॉजी.

आता समुद्र मंथनाविषयी बोलूया.

सर्वात आधी आहे क्षीरसागर. दुधाचा समुद्र.

दूध का? पाणी का नाही?

कारण दूध म्हणजे विचार. म्हणूनच विवेकाला नीरक्षीर भाव म्हणतात... पाणी आणि दूध वेगळं करणारा. विचार अस्पष्ट असतात, अपार दर्शी दुधासारखे. म्हणून विवेक (असुर आणि देव ह्या रुपात) त्यात सहभागी होतो. मग सुरू होतं विचारचक्र (समुद्र मंथन). मनाची दैवी आणि आसुरी ह्या दोन्ही बाजू अपारदर्शी विचारांचं दूध घुसळू लागतात.

मध्ये उभा असतो मेरू पर्वत. पर्वतच का?

पर्वत म्हणजे अचल भाव... स्थितप्रज्ञता. ही खूप महत्त्वाची असते कारण मंथन होत असलेल्या मनातल्या उद्वेगाला आणि उन्मादाला वेसण फक्त स्थिरभाव च घालू शकतो.

पर्वत कोण पकडून आहे. शेषनाग. तोच का?

कारण सर्प हा काळाचां/समयाचा प्रतीक आहे. कातडी टाकून तो पुनरुज्जीवित होतो असा समज होता पुराणकाळी. सर्प कालातीत असतो. इथे मंथनातून दाखवलंय की शेषनाग हा कालसर्प आहे… भूत, वर्तमान, भविष्य यामुळे बनलेला अनुभव. हीच शेषनागाची खरी प्रतिमा.

तुमच्या मेरू सारख्या स्थितप्रज्ञ मनाला धरून ठेवतो तुमचा शेष नागासारखा कालातीत अनुभव.

आता मंथन सुरू आहे… रस्सीखेच नाही. रस्सीखेच म्हणजे चढाओढ, स्पर्धा. मंथन म्हणजे सहयोग. दैवी आसुरी भाव एकत्र काम करतात. सहयोगाने मंथन करतात. एक बाजू शेषनाग धरते तेव्हा दुसरी सोडते. इथे दिसतं की मंथनातून आपण ठरवत असतो की कुठला दैवी किंवा कुठला आसुरी अनुभव वापरावा आणि सोडावा.

असं होत होत विचारांच्या दुधापासून योजनेचं लोणी निर्माण होऊ लागतं. इथे आपल्यातला विष्णु येतो कृष्ण बनून. तेच लोणी चाखण्यासाठी. लोणी रुपात योजना फळास येऊ लागते. अचानक लक्ष्मी (संपत्ती), सरस्वती (विद्या), पारिजात (कल्प वृक्ष), कामधेनू, चिंतामणी साध्य होऊ लागतात… म्हणजेच मनुष्य त्याच्या योजनेला सर्व प्रकारे साध्य करू लागतो.

…सर्व मनासारखं होऊ लागतं… लोण्याचे तूप होऊ लागते (म्हणूनच पुजेतलं पंचामृत दही, दूध आणि तुपाशिवाय अपूर्ण) … निर्माण होतं योजनेचं अमृत (तूपासारखे शुद्ध लाभ)

हे तूप गाळून घेतल्यावर राहतो गाळ.. हालाहल (गाळा प्रमाणे दुष्परिणाम).

इथे उदाहरण द्यायची सुद्धा गरज नाही. जगात जे काही चाललंय त्याचे बरेवाईट परिणाम दोन्ही दिसतात. औद्योगिकीकरण म्हणा, इंटरनेट म्हणा, वैज्ञानिक शोध म्हणा की राजनैतिक योजना. सर्वाशेवटी अमृत सापडतं आणि विषही.

त्यामुळे मनातल्या मनात चांगल्या वाईट बाबींना समजून, निसर्गाचा वापर करून विचार योजना सिद्ध करवल्या नंतर… कृष्ण बनून लोणी खाऊन … मोहिनी होऊन त्या योजनेचं अमृत सर्वामध्ये वाटल्यानंतर …

शिव बनून त्या योजनेचं विष पचवायची सुद्धा तयारी ठेवावी माणसाने.

हेच पुरणातलं समुद्र मंथन सांगतंय.

पतंजलीच्या महाभाष्यातून (महाभारतात नव्हे) आपल्याला माहीत होणारे तीन प्रश्न आणि इतर प्रश्नांची उत्तरे खालीलप्रमाणे:

1. तीन प्रश्न (पतंजलींच्या महाभाष्यानुसार):

   पतंजलीच्या महाभाष्यात विचारलेले तीन प्रश्न खालीलप्रमाणे आहेत:

   • शब्दांचा अर्थ काय आहे?
   • शब्दांचे प्रमाण काय आहे?
   • शब्दांचा उपयोग काय आहे?
2. व्हॉट्सॲपवर फेसबुकच्या राजाचा प्रश्न क्रमांक एक:

   या प्रश्नाबद्दल मला नक्की माहिती नाही, कारण हा प्रश्न विशेष आहे आणि माझ्याकडे याबद्दल डेटा उपलब्ध नाही.

3. तहान लागल्यावर काय करावे?

   तहान लागल्यावर पाणी पिणे हा सर्वोत्तम उपाय आहे.

टीप: पतंजलीचे 'महाभाष्य' हे व्याकरण शास्त्रावरील भाष्य आहे, महाभारत हे एक महाकाव्य आहे.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

• पतंजली (व्याकरणकार) - विकिपीडिया

शिव पुराण हे हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचे धार्मिक ग्रंथ आहे. यात भगवान शिव आणि देवी पार्वती यांच्या कथा, त्यांची उपासना पद्धती, तसेच शैव দর্শনের संबंधित माहिती दिलेली आहे.

शिव पुराणाचे स्वरूप:

महत्वपूर्ण विषय:

पुराणातील शिकवण:

अधिक माहितीसाठी: आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता: