कविता

सुर्वे यांच्या कवितेत सामाजिक जाणीव प्रकर्षाने दिसून येते. त्यांनी समाजातील गरीब, कष्टकरी, आणि उपेक्षित लोकांच्या जीवनाचे वास्तव चित्रण केले आहे.

सुर्वे यांच्या कवितेतील भाषा अतिशय सोपी आणि थेट आहे. त्यांनी सामान्य माणसाला समजेल अशा शब्दांचा वापर केला आहे, त्यामुळे त्यांची कविता वाचकाला लवकर जोडते.

त्यांच्या कवितांमधून त्यांनी कामगारवर्गाच्या व्यथा, त्यांची स्वप्ने आणि त्यांचे संघर्ष प्रभावीपणे मांडले आहेत.

‘माझी आई’, ‘दोन दिवस’, आणि ‘मुंबई-पुणे-मुंबई’ यांसारख्या त्यांच्या प्रसिद्ध कविता आहेत.

• दोन दिवस: या कवितेत सुर्वे यांनी माणसाच्या आयुष्यातील दोन दिवसांचे - म्हणजे दुःखाचे आणि सुखाचे वर्णन केले आहे.
• मुंबई-पुणे-मुंबई: या कवितेत शहरांच्या जीवनातील धावपळ आणि माणसांची बदलती जीवनशैली यावर भाष्य केले आहे.

सुर्वे यांच्या कवितेत त्यांचे वैयक्तिक अनुभव आणि सामाजिक निरीक्षण यांचा संगम आढळतो. त्यामुळे त्यांच्या कविता अधिक प्रामाणिक आणि হৃদয়स्पर्शी वाटतात.

1. रचना (Structure):

   कवितेची रचना म्हणजे तिची बांधणी. Traditional रचनांमध्ये यमक (rhyme), वृत्त (meter) आणि लय (rhythm) असतात. Modern कवितांमध्ये ह्या गोष्टींचे बंधन नसते, पण तरीही एक विशिष्ट रचना असते.

2. प्रतिमा (Imagery):

   प्रतिमा म्हणजे वाचकाला डोळ्यासमोर चित्र उभे करण्याची शक्ती. شاعر आपल्या शब्दांनी रंग, रूप, आणि आकार वापरून वाचकांच्या मनात प्रतिमा तयार करतो.

3. भावना (Emotion):

   कवितेमध्ये भावना असणे खूप महत्त्वाचे आहे. प्रेम, दुःख, आनंद, भीती अशा विविध भावना व्यक्त केल्या जातात.

4. भाषा (Language):

   कवितेची भाषा नेहमी सोपी आणि सुंदर असावी लागते. अलंकार (figures of speech) आणि symbols वापरून भाषा अधिक आकर्षक केली जाते.

5. विचार (Theme):

   प्रत्येक कवितेमागे एक विचार असतो, जो कवीला व्यक्त करायचा असतो. हा विचार जीवनाबद्दलचा, निसर्गाबद्दलचा किंवा कोणत्याही गोष्टीबद्दलचा असू शकतो.

6. लय (Rhythm):

   लय म्हणजे कवितेतील शब्दांचा चढ-उतार. Rhythm मुळे कविता वाचायला आणि ऐकायला चांगली वाटते.

7. यमक (Rhyme):

   यमक म्हणजे कवितेतील शब्दांचे जुळणारे आवाज. यमक कवितेला एक संगीत देतो.

• संत ज्ञानेश्वर महाराज विरहिणी अवस्थेमध्ये आहेत. त्यांना प्रियकर (विठ्ठल) भेटायला आलेला नाही, त्यामुळे ते दुःखी आहेत.

कवितेचे घटक:

कविता अनेक घटकांनी बनलेली असते, जे एकत्रितपणे एक सुंदर आणि अर्थपूर्ण कलाकृती तयार करतात. त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. लय (Rhythm):

   लय म्हणजे कवितेतील अक्षरांची आणि शब्दांची नियमित मांडणी. यामुळे कवितेला एक विशिष्ट ताल मिळतो, जो ऐकायला आनंददायी असतो.

2. छंद (Meter):

   छंद म्हणजे अक्षरांची संख्या आणि त्यांचे विशिष्ट क्रम. मात्रा आणि अक्षरांच्या विशिष्ट पद्धतीने मांडणी केल्याने छंद तयार होतो.

3. अलंकार (Figures of Speech):

   अलंकार म्हणजे भाषेला अधिक सुंदर आणि आकर्षक बनवण्यासाठी वापरले जाणारे विविध साहित्यिक उपकरणे. उपमा, उत्प्रेक्षा, रूपक, अतिशयोक्ती हे काही प्रमुख अलंकार आहेत.

4. रस (Sentiment):

   रस म्हणजे कविता वाचताना किंवा ऐकताना येणारा अनुभव. शृंगार, हास्य, वीर, रौद्र, করুণ अशा अनेक प्रकारचे रस कवितेत असू शकतात.

5. भाव (Emotion):

   कवितेतील भाव म्हणजे कवीला काय म्हणायचे आहे किंवा त्याला काय व्यक्त करायचे आहे.

6. कल्पना (Imagination):

   कवितेत कवी आपल्या कल्पनांचा वापर करतो.

7. प्रतीक (Symbol):

   कवितेत कवी अनेक प्रतीकांचा वापर करतो.

हे सर्व घटक एकत्रितपणे कवितेला अर्थपूर्ण आणि प्रभावी बनवतात.