प्राचीन भारताच्या इतिहासाच्या अभ्यासासाठी अनेक साधने उपलब्ध आहेत. त्या साधनांचे वर्गीकरण खालीलप्रमाणे केले जाते:

• पुरातात्त्विक साधने:

  पुरातत्त्वीय उत्खननात सापडलेल्या वस्तू, अवशेष, शिलालेख, नाणी, भांडी, खेळणी, मूर्ती इत्यादींचा समावेश होतो. या वस्तू तत्कालीन जीवनशैली, संस्कृती आणि तंत्रज्ञान यांवर प्रकाश टाकतात.

• साहित्यिक साधने:

  यामध्ये धार्मिक आणि लौकिक साहित्याचा समावेश होतो. धार्मिक साहित्यात वेद, उपनिषदे, रामायण, महाभारत, जैन आणि बौद्ध ग्रंथांचा समावेश होतो. लौकिक साहित्यात ऐतिहासिक चरित्रे, नाटके, काव्ये आणि विदेशी प्रवाशांची वर्णने यांचा समावेश होतो. उदा. कौटिल्याचे अर्थशास्त्र, बाणभट्टाचे हर्षचरित, मेगॅस्थিনিजचे इंडिका.

• शिलालेख:

  शिलालेखांमध्ये स्तंभांवर, शिळांवर आणि तांब्याच्या पत्र्यांवर कोरलेल्या लेखांचा समावेश होतो. हे लेख त्यावेळच्या राजकीय, सामाजिक आणि धार्मिक जीवनावर प्रकाश टाकतात.अशोकचे शिलालेख, समुद्रगुप्ताचा अलाहाबाद स्तंभलेख महत्त्वाचे आहेत.

• नाणी:

  नाण्यांवरून त्यावेळच्या शासकांची माहिती, त्यांची राजकीय विचारधारा आणि आर्थिक व्यवस्था याबद्दल माहिती मिळते. नाण्यांवरील चित्रे,symbol आणि धातू यांवरून त्या वेळच्या कला आणि तंत्रज्ञानाची कल्पना येते.

• विदेशी प्रवाश्यांची वर्णने:

  भारतात आलेल्या विदेशी प्रवाश्यांनी त्यांच्या प्रवासवर्णनात तत्कालीन भारताचे वर्णन केले आहे. मेगॅस्थিনিज, फाहियान, ह्युएन त्संग आणि इब्न बतूता यांसारख्या प्रवाश्यांची वर्णने महत्त्वपूर्ण आहेत.

  अधिक माहितीसाठी, आपण ही वेबसाइट पाहू शकता: Ancient Indian History Resources.