आदिवासींमधील जागृती आणि आकांक्षांचे स्वरूप अनेक घटकांनी प्रभावित आहे. त्यामध्ये ऐतिहासिक अन्याय, सामाजिक भेदभाव, शैक्षणिक मागासलेपण आणि आर्थिक दुर्बलता यांचा समावेश होतो. या पार्श्वभूमीवर, आदिवासी समुदायांमध्ये शिक्षण, स्वायत्तता आणि समान संधींसाठी तीव्र इच्छा निर्माण झाली आहे.

जागृतीचे स्वरूप:

• राजकीय जागृती: आदिवासी समुदाय त्यांच्या राजकीय हक्कांसाठी आणि स्व-शासनासाठी अधिक जागरूक झाले आहेत. ते पंचायत राज संस्था आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये सक्रियपणे भाग घेत आहेत.
• सामाजिक जागृती: आदिवासी समाज त्यांच्या पारंपरिक रूढी, संस्कृती आणि भाषेच्या संरक्षणासाठी एकत्र येत आहेत.
• आर्थिक जागृती: आदिवासी समुदाय त्यांच्या जमिनी आणि वनसंपत्तीवरील हक्कांसाठी संघर्ष करत आहेत. तसेच, रोजगाराच्या संधी निर्माण करण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत.
• शैक्षणिक जागृती: शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून आदिवासी विद्यार्थी मोठ्या संख्येने शिक्षण घेत आहेत.

आकांक्षांचे स्वरूप:

• समान संधी: आदिवासी समुदायाला शिक्षण, नोकरी आणि इतर क्षेत्रांमध्ये समान संधी मिळवण्याची तीव्र इच्छा आहे.
• स्वायत्तता: आदिवासी लोकांना त्यांच्या पारंपरिक जमिनी आणि वनसंपत्तीवर अधिकार हवा आहे, जेणेकरून ते त्यांचे जीवनमान सुधारू शकतील.
• विकास: आदिवासी समुदायाला शिक्षण, आरोग्य, पाणी आणि वीज यांसारख्या मूलभूत सुविधा उपलब्ध व्हाव्यात, अशी त्यांची अपेक्षा आहे.
• सामाजिक न्याय: आदिवासी लोकांना सामाजिक न्याय मिळावा आणि त्यांच्यावरील अन्याय दूर व्हावा, अशी त्यांची मागणी आहे.

आदिवासी समुदायातील जागृती आणि आकांक्षा हे त्यांच्या सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय विकासासाठी महत्त्वाचे आहेत.