वाणिज्य (Commerce) उत्क्रांतीचे टप्पे:

1. वस्तू विनिमय (Barter):
• सुरुवातीच्या काळात वस्तू आणि सेवांची देवाणघेवाण होत होती.
• यामध्ये वस्तू देऊन दुसरी वस्तू घेत असत.
2. चलन (Currency):
• वस्तू विनिमय पद्धतीत अडचणी येऊ लागल्याने चलनाची सुरुवात झाली.
• सोनं, चांदी यांसारख्या धातूंचा वापर चलन म्हणून सुरू झाला.
3. स्थानिक बाजारपेठा (Local Markets):
• ठराविक ठिकाणी लोक एकत्र येऊन वस्तूंची खरेदी-विक्री करत असत.
• गावांमध्ये आणि शहरांमध्ये बाजारपेठा विकसित झाल्या.
4. प्रादेशिक व्यापार (Regional Trade):
• एका प्रदेशातील वस्तू दुसऱ्या प्रदेशात पाठवण्यास सुरुवात झाली.
• नद्या आणि व्यापारी मार्ग यांचा वापर वाढला.
5. आंतरराष्ट्रीय व्यापार (International Trade):
• देशा-देशांमध्ये व्यापार सुरू झाला.
• समुद्री मार्गांचा शोध लागल्याने व्यापारात वाढ झाली.
6. औद्योगिक क्रांती (Industrial Revolution):
• उत्पादन वाढले आणि नवीन बाजारपेठा तयार झाल्या.
• कारखाने सुरू झाल्याने वस्तू मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध झाल्या.
7. आधुनिक वाणिज्य (Modern Commerce):
• तंत्रज्ञानाचा वापर वाढला.
• ई-कॉमर्स (E-commerce) आणि डिजिटल पेमेंट (Digital Payment)मुळे जगभरात व्यापार करणे सोपे झाले.