गॅग्नेची श्रेणीबद्ध अध्ययन उपपत्ती (Gagne's Hierarchy of Learning) रॉबर्ट गॅग्ने यांनी मांडली. या उपपत्तीत अध्ययनाचे आठ प्रकार सांगितले आहेत, जे एका श्रेणीबद्ध स्वरूपात आयोजित केले आहेत. याचा अर्थ असा आहे की उच्च स्तरावरील शिक्षण घेण्यासाठी, आधीच्या स्तरांवरील शिक्षण पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

गॅग्ने यांच्या मते, शिक्षण एका विशिष्ट क्रमाने होते आणि प्रत्येक प्रकारच्या शिक्षणासाठी विशिष्ट कौशल्ये आणि क्षमता आवश्यक असतात. ह्या उपपत्तीनुसार, शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना शिकवताना या श्रेणीबद्ध रचनेचा विचार करणे आवश्यक आहे.

गॅग्ने यांनी अध्ययनाचे खालील आठ प्रकार सांगितले आहेत:

1. संज्ञानात्मक अध्ययन (Signal Learning): हा सर्वात मूलभूत प्रकार आहे. यात, व्यक्ती विशिष्ट संकेताला प्रतिक्रिया देणे शिकते. उदाहरणार्थ, लाल दिवा पाहिल्यावर थांबणे.
2. उद्दीपक-प्रतिक्रिया अध्ययन (Stimulus-Response Learning): यात, व्यक्ती विशिष्ट उद्दिपकाला विशिष्ट प्रतिक्रिया देणे शिकते. उदाहरणार्थ, 'मांजर' शब्द ऐकल्यावर मांजराचे चित्र डोळ्यासमोर येणे.
3. साखळी अध्ययन (Chaining): यात, व्यक्ती दोन किंवा अधिक उद्दीपक-प्रतिक्रियांच्या साखळ्या एकत्र जोडायला शिकते. उदाहरणार्थ, सायकल चालवणे.
4. शाब्दिक साहचर्य (Verbal Association): ही एक प्रकारची साखळी आहे, जी शाब्दिक स्वरूपात असते. उदाहरणार्थ, भाषा शिकणे.
5. भेदभाव अध्ययन (Discrimination Learning): यात, व्यक्ती दोन किंवा अधिक उद्दीपकांमधील फरक ओळखायला शिकते आणि त्यानुसार प्रतिक्रिया देते. उदाहरणार्थ, विविध प्रकारच्या रंगांमधील फरक ओळखणे.
6. संकल्पना अध्ययन (Concept Learning): यात, व्यक्ती वस्तूंना किंवा घटनांना त्यांच्या सामाईक गुणधर्मांवर आधारित गटांमध्ये वर्गीकृत करायला शिकते. उदाहरणार्थ, फळे आणि भाज्या यांच्यातील फरक ओळखणे.
7. नियम अध्ययन (Rule Learning): यात, व्यक्ती दोन किंवा अधिक संकल्पनांमधील संबंध ओळखायला शिकते आणि नियम तयार करते. उदाहरणार्थ, 'जर-तर'चे नियम शिकणे.
8. समस्या- निराकरण (Problem Solving): हा अध्ययनाचा सर्वात उच्च स्तर आहे. यात, व्यक्ती नियम आणि संकल्पनांचा वापर करून नवीन समस्यांचे निराकरण करायला शिकते. उदाहरणार्थ, गणितीय समस्या सोडवणे.

गॅग्ने यांच्या उपपत्तीनुसार, शिक्षण प्रक्रिया अधिक प्रभावी होण्यासाठी, शिक्षकांनी या श्रेणीबद्ध रचनेचा वापर करून विद्यार्थ्यांना योग्य क्रमाने मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• Instructional Design Website