शाहू महाराजांनी हिंदू धर्मातील वर्ण आणि जाती व्यवस्थेची समाजशास्त्रीय चिकित्सा खालीलप्रमाणे केली:

• वर्णाश्रम व्यवस्थेचा विरोध:

  शाहू महाराजांनी वर्णाश्रम व्यवस्थेचा ശക്ത विरोध केला. त्यांच्या मते, ही व्यवस्था समाजात उच्च-नीच भेद निर्माण करते आणि काही विशिष्ट वर्गांना विशेषाधिकार देते. त्यांनी या व्यवस्थेमुळे बहुजन समाजाचे शोषण होते, असे प्रतिपादन केले.

• जातीव्यवस्थेचे दुष्परिणाम:

  जातीव्यवस्थेमुळे समाजात विषमता वाढते आणि सामाजिक एकता धोक्यात येते, असे शाहू महाराजांचे मत होते. त्यांनी रोटीबंदी आणि बेटीबंदी यांसारख्या जातीआधारित निर्बंधांवर कडक टीका केली.

• ब्राह्मणांचे वर्चस्व:

  ब्राह्मण पुरोहितशाहीमुळे समाजात अन्याय आणि शोषण वाढले आहे, असा आरोप त्यांनी केला. त्यांनी गैर-ब्राह्मण लोकांसाठी शिक्षण आणि नोकरीच्या संधी उपलब्ध करून देण्यावर भर दिला, जेणेकरून ते सामाजिक समानता प्राप्त करू शकतील.

• शिक्षणाचे महत्त्व:

  शिक्षणाद्वारेच समाजात परिवर्तन घडवता येते, असे शाहू महाराजांचे ठाम मत होते. त्यामुळे त्यांनी मुलामुलींसाठी शाळा उघडल्या आणि शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचावे यासाठी प्रयत्न केले. त्यांनी शिक्षणामुळे मागासलेल्या लोकांनाProgressive विचार मिळतील आणि ते स्वतःच्या हक्कांसाठी लढू शकतील असे म्हटले.

• आरक्षणाचे पुरस्कर्ते:

  शाहू महाराजांनी शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षणाची (Reservation) सुरुवात केली, जेणेकरून मागासलेल्या जातींना प्रतिनिधित्व मिळेल आणि सामाजिक न्याय प्रस्थापित होईल. त्यांनी शासकीय कार्यालयात विविध जातींच्या लोकांना समान संधी मिळावी यासाठी प्रयत्न केले.

अधिक माहितीसाठी काही संदर्भ:

• महाराष्ट्र शासन GR

या माहितीमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास कृपया निदर्शनास आणाव्यात.